Cronista

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Un cronista ye un escritor que replega y redacta feitos historicos u d'actualidat. Dica a epoca d'a Ilustración yera equivalent a un historiador, y ocupaba un cargo oficial ta desembolicar istas funcions.

Nombramiento y funcions d'o cronista oficial

O nombramiento d'o cronista oficial yera por un regular reservau a personas que heban feito importants estudios y investigacions sobre un pueblo. O cargo s'asignaba a sobén por alcuerdo mutuo d'o concello u institución.

O títol yera esencialment honorario, ta cutio y no se cobraban diners. Amás gosaba estar nombrau consellero d'honor.

Os cronistas d'Aragón

Cronistas oficials

Por un regular se gosa relacionar o puesto de cronista d'Aragón con o primer ocupant d'iste cargo, Cheronimo de Zurita, manimenos dende a muerte d'iste en 1580 dica a desaparición de l'oficio en primerías d'o sieglo XVIII estioron muitos atros os cronistas oficials d'o reino. Entre éls cal destacar a Cheronimo de Blancas, Chuan Costa, Lupercio y Bartolomé Leonardo de Argensola, Juan Francisco Andrés de Uztárroz, Francisco Diego de Sayas u Diego José Dormer.

O cargo de Cronista Oficial d'o Reino d'Aragón, dependient d'a Deputación Cheneral d'Aragón dende 1548, no estió l'unico d'ista mena, ya que dende 1599 existiba tamién un Cronista d'a Corona d'Aragón que yera nombrau dreitament por o rei. Entre os suyos ocupants destacan José Pellicer de Ossau u os hermanos Argensola y Dormer que ocuporon os dos cargos, encara que tamién bi ha autors no aragoneses.

Atros cronistas

D'atra man cal decir que amás d'os cronistas oficials d'o rei y o reino bi ha habiu tamién autors que han feito compilacions historicas, bien por iniciativa propia u patrocinaus por atras institucions u miembros relevants d'a sociedat aragonesa.

Entre os cronistas autonomos se pueden trobar, entre atros, l'arcebispe de Zaragoza don Hernando d'Aragón, o conde de Luna y frai Jerónimo de San José. Entre os historiadors patrocinaus por bellas institucions cal destacar a Vicencio Blasco de Lanuza, frai Diego Murillo y Gonzalo de Céspedes y Meneses.

O cronista mayor

En morir Zurita se nombró como succesor suyo en o cargo a Cheronimo de Blancas, que ocuparía o puesto entre os anyos 1581 y 1590. Os cronistas oficials d'o reino d'Aragón se succedioron dica a desaparición de l'oficio en 1711 con a redota austracista y os Decretos de Nueva Planta, estando o zaguer cronista oficial Pedro Miguel Samper.

O perfil d'os cronistas yera o d'un intelectual cientifico bien formau, toz éls hombres perteneixients a importants familias aragonesas y muitos d'éls churistas u miembros d'o clero. O cargo de cronista yera o d'un funcionario d'o reino burocratizau y politizau con a misión de replegar o saber como se especificaba oficialment:

Ye condición que dito Cronista, tienga a obligación, (...) de recoplegar todas as cosas notables d'Aragón, asinas pasadas, y que no estasen escritas en Historias d'Aragón (...) nombrando a o dito (…) Cronista mientres toz os días d'a suya vida natural, con doscientas libras chaquesas de salario de cada anyo, y con a resta d'honors, preeminencias y prerrogativas respectives a dito oficio de Cronista.

Os cronistas yeran os encargaus por o reino ta escribir y espardir os feitos que i acayeciban. Muitas vegadas ista faina yera politizada, seguntes a ideolochía d'o propio historiador y mas que mas a la voluntant d'os suyos dirichents. Asinas pueden esmentar-se os casos d'os Anales del Reyno de Aragón de Juan Costa y Beltrán, succesor de Blancas, que recentaban as Alteracions de 1591 y que estioron destruyius en no estar d'alcuerdo con a imachen que se quereba dar dende o reino, u o caso de Jerónimo Martel, succesor de l'anterior y cuals Anals tamién se destruyoron baixo l'acusación d'estar "fueristas".

Dende o sieglo XVII se conoixió o puesto como Cronista Mayor d'Aragón. Ista fegura yera en muitas ocasions una pieza clau de l'aparato propagandistico d'o reino. Un eixemplo d'a importancia politica d'iste cargo lo trobamos en o historiador aragonés José Pellicer de Ossau, qui estió Cronista Reyal de Castiella y Mayor d'o Rey, que disputó, entre os anyos 1637 y 1638, o cargo de Cronista d'Aragón a Francisco Ximénez de Urrea, qui permanecería en a suya posesión, gracias, entre atras cosas, a la mediación de don Juan de Palafox y Mendoza, parient y amigo d'os dos.