Chesús de Nazaret

De Biquipedia
(Reendrezau dende Chesucristo)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Ista pachina ha menester d'una revisión por un corrector ta amillorar a suya ortografía, a suya gramatica u o suyo vocabulario.
Articlo d'os 1000
Chesús de Nazaret
Chesús de Natzaret
Chesús de Natzaret
Información personal
Puesto de naixencia Betlem
(Imperio Romano)
Puesto de muerte Cherusalem
(Imperio Romano)
Ocupación Profeta y rabino

Chesús de Nazaret, Chesús o Nazareno, Chesucristo u Cristo (Betlem (4 aC - 0)) ye a fegura central d'as relichions cristianas, que lo consideran o fillo de Dios y que revilcó d'entre os muertos a lo tercer día dimpués d'a suya muerte. L'Islam lo considera un d'os suyos profetas mas importants y ye un d'os personaches que han exercito una mayor influencia en a cultura occidental. Morió crucificau en Cherusalem, en o Mont Calvario u Golgota.

Biografía[editar | modificar o codigo]

Cuasi tot o que conoixemos de Chesús viene d'a tradición cristiana y seguntes a narración d'o Nuevo Testamento d'a Biblia. Naixido de Betlem, vivió en Nazaret y mientres a suya vida recorrió as rechions de Galilea y Chudea predicando y fendo bels miraglos.

Chesús en o Nuevo Testamento[editar | modificar o codigo]

Os cuatro evanchelios incluyius en o Nuevo Testamento, consideraus libros sagraus por totas as confesions cristianas, son reconoixidos como a principal fuent pa a conoixencia d'a vida de Chesús y constituyen a base d´as interpretaciones que d'a suya figura fan las diferents ramas d'o cristianismo. Anque se creye que puede contener muitos elementos historicos, expresa fundamentalment a fé d´as comunidaz cristianas en a epoca en que istos textos fuoron escritos, y a visión que por entonces teneban de Chesús de Nazaret.

Nacimiento e infancia

A Sagrada Familia (Chusé, María y Chesús, con Izarbe y o  suyo  fillo Chuan o Bautista, pariens de  Chesús  seguntes o Evanchelio de Lucas. Pinte de Rafael, 1507.

Os rella tos referens al nacimiento y infancia de  Chesús  proceden exclusivamen d´o  Evanchelio de Mateo (1,18-2,23) y d´o  de Lucas (1,5-2,52).​No bi  ha rella tos d´iste tipo en os evanchelios de Marcos y Chuan. As narracions de Mateo y Lucas difieren entre sí:

·        O Evanchelio de Mateo no relata  dengún  viache prevido al nacimiento de  Chesús, por o que se podría suposar que María y o suyo mariu Chusé viviban en Belén.​ María quedó inesperadamen embarazada y Chusé  no yera guaire d´acuerdo, pero un ánchel li anunció en suenios que l'embarazo de María yera obra d´o  Espíritu Santo y profetizó, con parolas d´o  profeta Isaías,​ que o suyo fillo será o Mesías que esperan os chudíos.​ Uns magos de Orien en izas dadas plegaron a Cherusalén preguntando por o «rei d´os chudíos que acaba de naixer» con a intención de au rarlo, o que alerta al rei  de Chudea, Herodes o Gran, que decideix acabar con o posible rival. os magos, guiau s por una estrella , plegan a Belén  on María da a luz a Chesús. De nueu, o ánchel visitó a Chusé(Mt 2,13)​ y le advirtió d´a inminen persecución de Herodes, por o que a  familia huye a Echipto, permanecien allí dica a muerte d´o  monarca (de nueu notificada a Chusé por o ánchel , que se li presentó asina por tercera vez: Mt 2,19-29).​ Entonces, Chusé bi  retornó y s´ instaló con a suya familia en Nazaret, en Galilea.

·        En o Evangelio de Lucas, se rella ta que María y Chusé viven  en a ciudat galilea de Nazaret. A historia d´a concepción de  Chesús  se entrella za aquí con a de Chuan o Bautista ―ya que en iste evanchelio María y Izarbe, mai de Chuan  Bautista, son pariens― y o nacimiento de  Chesús ye notificau  a María por o ánchel Gabriel (o que se conoixe como Anunciación: Lc 1,26-38).​ l'emperador Augusto entonces ordena un censo en o cual cadagún debe empadronarse en o suyo puesto de nacimiento, y Chusé debe viajar a Belén, por ser orichinario de iste lugar.  Chesús  naixe en Belén a lo que se encudentran de viache y ye aduyau  por pastors. Lucas anyade amás breves rella tos sobre a circuncisión de  Chesús, sobre o suyoprsentación en o Templo, y a  suya trobada con os doctors en o Templo de Cherusalén, en un viache realizau  con motivo d´a Pascua, cuan  contaba doce anyos.

En os evanchelios de Mateo y de Lucas apareixen sendas genealogías de  Chesús  (Mt 1, 2-16; Lc 3, 23-38).​A de Mateo se remonta al patriarca Abraham, y a de Lucas a Adán, o primer hombre seguntes o Chénesis. istas dos chenealogías son idénticas entre Abrahán y David, pero difieren a partir de iste zaguer, ya que a de Mateo hace a  Chesús  descendien de Salomón, mientras que, seguntes Lucas, o suyo linache procedería de Natam, atro d´os fillos de David. En toz dos casos, o que se muestra ye a ascendencia de   Chusé, a pesar de que, seguntes os rella tos d´a infancia, iste solo habría siu  o pai  adoptivo de  Chesús.

Bautismo y tentacions

Bautismo de Cristo, cuadro de Piero d´o a Francesca.

A plegata de Chesús fue profetizada por Chuan o Bautista (su primo, seguntes o evanchelio de Lucas),​ por quien  Chesús  fue bautizau en o río Jordán.​Durante o bautismo, o Espíritu de Dios, en forma de paloma, descendió sobre  Chesús, y se escuchó a voz de Dios.

Seguntes os evangelios sinópticos, o Espíritu condujo a Chesús al desierto, a on ayunó mientres cuarenta días y superó las tentacions a las que fue sometiu  por o Diaple.​ No se menciona iste episodio en o evanchelio de Chuan. Dimpués Chesús marchó enta Galilea, establnindo-se en Cafarnaún,​ y comenzó a predicar a plegata d'o Reino de Dios.

Vida publica

Acompanyau  por sus seguidors,  Chesús  recorrió as regiones de Galilea y Chudea predican  o evanchelio y realizan  numerosos milagros. o orden d´os feito s y dichos de  Chesús  varía seguntes os diferens rella tos evangEll icos. Tampoco s´indica cuánto tiempo duró a vida pública de  Chesús, aunque o evanchelio de Chuan menciona que Chesús celebró a fiesta anual d´a Pascua judiya (Pésaj) en Cherusalénen tres  ocasiones. En cambeo os evangelios sinópticos mencionan nomás a fiesta de Pascua  en a que  Chesús  fue crucificau .

Gran parti d´os feito s d´a vida publica de Chesús narraus en os evanchelios, tienen como escenario a zona septentrional de Galilea,  en as comarcas d'a  mar de Tiberíades, o laco de Genesaret, especialmen a ciudat de Cafarnaúm, pero tamién atras, como Corozaín o Betsaida. ​Tamién visitó, en o sud d´a rechión , localidaz como Caná o Naín, y o lugar en o que s´heba criau, Nazaret, onde fue recibiu  con hostilidad por os suyos antigos convecins.​ A suya predicación se extendió tamién a Judea (seguntes o evanchelio de Chuan , visitó Cherusalén en tres ocasiones desde o comienzo de o suyovida pública), y estuvo en Jericó​ y Betania (a on resucitó a Lázaro).

Escogió a sus prencipals seguiu rs (clamaus en os evanchelios «apóstols»; en griego, ‘ninviaus’), en numero de doce, d´entre o lugar de Galilea. En os sinopticos se menciona a lista siguien: Simón, llamau  Pedro y su chermano Andrés; Santiago o de Zebedeo y o suyo chermano Chuan; Filipe y Bartolomé; Tomás y Mateo o publicano; Santiago o de Alfeo y Tadeo; Simón o Zelote y Chudas Iscariote, o que posteriormen traicionaría a  Chesús  (Mt 10,2-4; Mc 3,16-19; Lc 6, 13-16).​Belúns  yeran pescau rs, como as dos parellas de chermanos formadas rspectivamen por Pedro y Andrés, y Chuan  y Santiago.​Mateo s´identifica vheneralmen con Leví o de Alfeo, un publicano de qui en os tres sinopticos se rella ta brevemen cómo fue llamau  por  Chesús  (Mt 9,9; Mc 2,14; Lc 5,27-28).​ o que acarreó a  Chesús numerosos reproches d´os fariseos.

O evanchelio de Chuan nomás fa referencia  a os nombres de nueu d´os apóstoles, anque en varios pasaches hace referencia a que yeran doce.

Predicó tanto en sinagogas como al aire libre, y as muchedumbres se congregaban pa  escuitar as suyas parolas. Entre  os suyos discursos, destaca o clamau  Sermón d´a Montanya, en o evanchelio de Mateo (Mt 5-7). Emplegó a ormino parábolas pa  explicar as suyos seguiudors o Reino de Dios. As parábolas de  Chesús son breves rella tos cuyo conteniu ye enigmático (a ormino fan d´estar dimpués explicadas por  Chesús). Tienen per un  cheneral un conteniu  d´explicación y apareixen exclusivamen en os evanchelios sinopticos. Entre as mas conoixidas están a paráboa d´o  sembrau r (Mt 13,3-9; Mc 4,3-9; Lc 8,5-8), cuyo significau  explica  Chesús  a continuación; a d´a semila que creixe (Mc 4,26-29); a del grano de mostaza (Mt 13,31-32; Mc 4,30-32), a d´a cibada y a cizanya (Mt 13,24-30), a d´a ovella  perdida (Mt 18,12-14; Lc 15,3-7) y a d´a moneda perdida (Lc 15,8-10), a d´o  siervo despiadau  (Mt 18, 23-35), a d´os obreros enviaus a a vinya (Mt 20,1-16), a d´os dos fillos (Mt 21,28-32), a d´os vinyaus homicidas (Mt 21,33-42; Mc 12,1-11; Lc 20,9-18); a d´os convidaus a a boda (Mt 22, 1-14), a d´as diez virchens (Mt 25,1-13), a d´os talentos (Mt 25,14-30; Lc 19,12-27), a d´o chuicio final (Mt 25,31-46). Dos d´as mas conocidas apareixen nomás en o evanchelio de Lucas: se trata d´a paráboa d´o  buen samaritano (Lc 10,30-37) y a d´o  fillo pródigo (Lc 15,11-32).  en as parábolas, emplega  Chesús  frecuenmen imáchens rella cionadas con a vida campesina.

Mantenió controversias con miembros de bels  d´as mas importantes sectas relichiosas d´o  judaísmo, y muy especialmen con os fariseos, a quienes acusó de hipocrsía y de no cudiar o mas importante d´a Torá: a chusticia, a compasión y a lealtat (Mt 12, 38-40; Lc 20, 45-47).

A orichinalidat d ´o suyo mesache radicaba  en a insistencia en o amor a os enemigos (Mt 5,38-48; Lc 6, 27-36) así como en o suyo vinclo estreito con Dios, a qui clamaba en arameo con a exprsión familiar Abba (Padre) que ni Marcos (Mc 14,36) ni Pablo (Rm 8, 15; Gal 4, 6) traduixen. Se trata de un dios amán no que busca a os marchinaus, a os oprimius (Lc 4, 18) y a os pecadors (Lc 15) pa  ofreixer les a suya misericordia. A oración d´o  PaI nuestro (Mt 6,9-13: Lc 11,1-4), que recomendó utilizar a sus seguiudors, ye clara exprsión de ista  rella ción de amán nía con Dios antes mencionada.

Milagros rella tau s en os evanchelios

A resurrección de Lázaro por Giotto di Bondone (siglo XIV).

Articlo prencipal : Milagros de  Chesús

Seguntes os evanchelios, durant o suyo ministerio Chesús  realizó varios milagros. En total, en os cuatro evanchelios canonicos se narran ventisiet milagros, d´os cuals cuatorce son curaciones de distintas enfermedades, cinco exorcismos, tres resurreccions, dos prodichios de tipo natural y tres  signos extraordinarios.

·        Los evanchelios narran las siguiens curaciones milagrosas obratas por  Chesús:

1.     Sanó a fiebre d´a suegra de Pedro, en  casa suya  en Cafarnaúm, tomándoa d´a man (Mc 1,29-31; Mt 5,14-15; Lc 4,38-39);

2.     Sanó a un leproso galileo mediante a paroa y o contacto d´a suya mano (Mc 1,40-45; Mt 8,1-4; Lc 5,12-16);

3.     Sanó a un paralitico en Cafarnaúm que le fue prsentau  en un leito y al que había perdonau  sus pecaus, ordenándole que se levantara y se fuera a  casa suya (Mc 2, 1-12; Mt 9,1-8; Lc 5,17-26);

4.     Sanó a un hombre con a mano seca en sabado  en una sinagoga, mediante a paroa (Mc 3,1-6; Mt 12,9-14;Lc 6,6-11);

5.     Sanó a una muller que padecía flujo de sangre, que sanó al tocar o vestiu  de  Chesús  (Mc 5,25-34; Mt 9,18-26; Lc 8,40-56);

6.     Sanó a un sordomudo  en a Decápolis metiéndole os dedos en os oídos, escupiendo, tocándole a luenga  y diciendo: «Effatá», que significaría ‘ábrete’ (Mc 7,31-37);

7.     Sanó a un ciego en Betsaida poniéndole saliva en os ojos e imponiéndole las manos (Mc 8,22-26);

8.     Sanó a Bartimeo, o ciego de Jericó (Mt 20,29-34; Mc 10,46-52; Lc 18,35-45);

9.     Sanó a distancia al criau  d´o  centurión de Cafarnaúm (Mt 8,5-13, Lc 7,1-10, Jn 4,43-54; Jn 4,43-54);

10.  Sanó a una muller que ista ba encorvada y no podiya enderezarse, mediante a paroa y a imposición de manos (Lc 13,10-17). ista  curación tuvo lugar tamién  en sábau  y en una sinagoga;

11.  Sanó a un hidrópico en sábau , en casa de uno d´os prencipals  fariseos (Lc 14, 1-6).

12.  Sanó a diez leprosos, que trobó de camino a Cherusalén, mediante a paroa (Lc 17,11-19).

13.  Sanó a un hombre que llevaba treinta y ueitoanyos enfermo, en Cherusalén, en sábau  (Jn 5,1-9).

14.  Sanó a un ciego de nacimiento untándolo con lodo y saliva, tras o cual le ordenó lavarse  en a piscina de Siloé (Jn 9,1-12).

15.  Sanó a oreja de un siervo d´o  sumo sacerdote (Lc 22,51)

·       En os evanchelios canónicos apareixen  cinco rella tos de expulsiones de espíritus impuros (exorcismos) realizaus por  Chesús:

1.     Expulsó a un diaple  en a sinagoga de Cafarnaúm (Mc 1,21-28; Lc 4,31-37);

2.     Expulsó a atro  en a rechión  de Gerasa (Mt 8,28-34; Mc 5,1-21; Lc 8,26-39);

3.     Expulsó a atro que poseía a a fila de una muller sirofenicia (Mt 15,21-28; Mc 7,24-30);

4.     Expulsó a un  atro que atormentaba a un epiléptico (Mt 17,20-24; Mc 9,14-27; Lc 9,37-43);

5.     Expulsó a un «diaple mudo» (Lc 11,14; Mt 12,22).

Además, bi han varios pasaches que hacen referencia de modo genérico a exorcismos de  Chesús  (Mc 1,32-34;Mc 3,10-12).

·        Seguntes os evanchelios,  Chesús  obró tres  resurrecciones:

1.     Resucitó a una nina de doce anyos, a fila de Jairo (Mc 5,21-24, Mt 9,18-26, Lc 8,40-56).  Chesús  afirmó que a ninya no estaba muerta, sino solo dormida (Mt 9,24;Mc 5,39;Lc 8,52).

2.     Rsucitó al fillo d´a viu da de Naín (Lc 7,11-17).

3.     Rsucitó a Lázaro de Betania (Jn 11,1-44).

·         Chesús  obró tamién , seguntes os evanchelios, dos prodigios de tipo natural, en os que se pone de manifiesto a obediencia d´as fuerzas naturales (el mar y a aire) a a suya autoridat.

1.      Chesús  ordenó a a tempestad que se calme y ista  obedeixe (Mt 8,23-27; Mc 4,35-41; Lc 8,22-25).

2.      Chesús  caminó sobre las auguas (Mt 14,22-33; Mc 6,45-52; Jn 6,16-21).

·        Tres signos extraordinarios, que tienen un sentiu  acusadamen simbolico:

1.     Multiplicación d´os pans y os peixes . ye o único de toz  os milagros de  Chesús  que ye registrau  por toz  os evanchelios (Mc 6,32-44; Mt|14,13-21; Lc 9,10-17; Jn 6,1-13). Ocurre en dos ocasiones seguntes o evanchelio de Marcos (8,1-10) y o evanchelio de Mateo (15,32-39);

2.    a pesca milagrosa (Lc 5,1-11; Jn 21,1-19);

3.     a conversión d´a  agua en vino en as bodas de Caná (Jn 2,1-11).

En esos tiempos, os escribas, fariseos y atros, atribuyiron a una confabulación con Belcebú istepoder de expulsar a os diaples.  Chesús  se defendió enérgicamen de istas acusacions.​Seguntes os rella tos evangEll icos,  Chesús  no solo teneba o poder de expulsar diaples, sino que transmitió ixe poder a sus seguiu rs.​Mesmo se menciona o caso d´ un hombre que, sin ser seguidor de  Chesús, expulsaba con éxito diaples en o suyo nombre.

Transfiguración

Transfiguración de  Chesús, por Rafael (siglo XVI).

Articlo prencipal: Transfiguración de  Chesús

Os evanchelios sinópticos​ rella tan que  Chesús  puyó a un mon a orar con bels d´os apóstols, y mientras oraba se transformó o aspeuto d´o suyo rostro, y o suyovestiu  se volvió blanco y rsplandecien. Aparecioron  junto a él Moisés y Elías. os apóstols dormiban mientras  tan, pero al espertar veyeron a  Chesús  chunto a Moisés y Elías. Pedro suchirió que faciesen tres  tiendas: pa   Chesús, Moisés y Elías. Entonces apareció una boira y se sintió una voz celestial, que dixo: «Iste ye o  mío Fillo elechiu , escuitadle». os disciplos no contaron o que heban visto.

Pasión

Articlo prencipal : Pasión de  Chesús

Dentrada en Cherusalény purificación d´o  Templo

Expulsión d´os mercaders d´o  templo, seguntes a interpretación de Giotto (siglos XIII-XIV).

Artículos prencipals : Dentrada en Cherusalén y Expulsión d´os mercaders d´o  Templo.

Seguntes os cuatro evanchelios,  Chesús  fue con sus seguidors a Cherusalén pa celebrar allí a fiesta de Pascua. Dentró a lomos d´ un asno, pa  que se cumplieran as parolas d´o  profeta Zacarías (Zc 9, 9: «He aquí que tu rei  vien a tu, manso y montau sobre un asno, sobre un pollino fillo de una bestia de carga»). Fue recibiu  por una multitut, que o aclamó como «fillo de David» (en cambio seguntes o evanchelio de Lucas fue aclamau  solamen por sus disciplos).​En o evanchelio de Lucas y en o de Chuan ,  Chesús ye aclamau  como rei .

Seguntes os evanchelios sinópticos, a continuación fue al Templo de Cherusalén, y expulsó d´allí a os cambistas y a os vendedors de animales pa os sacrificios rituales​ (o evanchelio de Chuan, en cambeo, sitúa iste episodio al comienzo d´a vida publica de  Chesús, y o rella ciona con una profecía sobre a destrucción d´o  Templo).​Vaticinó a destrucción d´o  Templo​ y atros aconteixmentos futuros.

Unción en Betania y Última Zena

Articlo prencipal : A Última Zena

Véase tamién : Discurso de Despedida

A Última Zena, de Leonardo da Vinci.

En Betania, amás de Cherusalén, fue ungiu  con perfumes por una muller.​Seguntes os sinópticos, a nueit de Pascua cenó en Cherusalén con os Apóstoles, en o que a tradición cristiana designa como a Zaguera Zena. En o transcurso de ista  cena pascual,  Chesús  predeció que sería traicionau  por un d´os Apóstoles, Chudas Iscariote. Tomó pan  en as manos, decindo «Tomaz y comez, iste ye o mio cuerpo» y, a continuación, colliendo un cáliz de vin, deció: «Bebez d´él toz , porque ista  ye a sangre d´a Alianza, que será derramada por a multitut pa  a remisión d´os pecaus».​Profetizó tamién , seguntes os sinópticos, que no volvería a beber vino dica que no o bebiera de nueu en o Reino de Dios.

Arresto

Articlo prencipal: Presa de  Chesús

Tras a cena, seguntes os sinópticos,  Chesús  y os  suyos disciplos fuoron  a orar al hortal de Chetsemaní. os apóstoles, en lugar d´orar, se quedaron dormius, y  Chesús sufrió un inte de fuerte angustia con respeuto a o suyo destino, anque decidió acatar a voluntad de Dios.​

Chudas heba efectivamen traicionau  a  Chesús, pa  entregarlo a os principes d´os sacerdotes y os ancianos de Cherusalén a cambeo de treinta piezas de plata.​Acompanyau  de un grupo armau  de espadas y garrotes, enviau  por os principes d´os sacerdotes y a chen gran, plegó a Chetsemaní y reveló a identidat de  Chesús  féndole a mejilla.  Chesús  fue arrstau . Por parti de suyos seguidors bi hubo  un conato de resistencia, pero finalmen toz  se dispersaron y fulliron.

Chuicio

Tras a suya detención,  Chesús  fue levau  al palacio d´o  sumo sacerdote Caifás. Allí fue chuzgau  ante o Sanedrín. Se prsentaron falsos testigos, pero como sus testimonios no coincidían no fuoron  aceptau s. Finalmen, Caifás preguntó directamen a  Chesús  si era o Mesías, y  Chesús  dijo: «Tú o has dicho». o sumo sacerdote se rasgó las vestiduras ante o que consideraba una blasfemia. os miembros d´o  Sanedrín escarnecioron  cruelmen a  Chesús.​En o evanchelio de Chuan ,  Chesús  fue llevau  primero ante Anás, suegro de Caifás, y luego ante isteúltimo. Solo se detala o interrogatorio ante Anás, bastante diferen d´o  que aparece en os sinópticos.​Pedro, que había seguiu  a  Chesús  en secreto tras o suyodetención, se trobaba oculto entre os sirviens d´o  sumo sacerdote. Reconociu  como discípulo de  Chesús  por os sirviens, le negó tres  veces (dos seguntes o evanchelio de Chuan ), como  Chesús  le heba profetizau .

En o maitin siguien,  Chesús  fue levau  ante Poncio Pilato, o procurador​ romano. Tras interrogarle, Pilato no le halló culpable, y pedió a  muchedumbre que eligiera entre liberar a  Chesús  o a un conociu  bandiu , clamau  Barrabás. A multitud, persuadida por os principes d´os sacerdotes, pedió  que se liberase a Barrabás, y que  Chesús  fuIxe crucificau . Pilato se lavó simbólicamen as manos pa  exprsar a suya inocencia d´a muerte de  Chesús.

Crucifixión

Articlo prencipal : Crucifixión de  Chesús

Cristo crucificau  de Diego Velázquez (siglo XVII).

Detalle d´o  semblante de Cristo recient muerto, obra de José Luján Pérez, 1793.

Chesús  fue azotau , o vistioron  con un manto royo, le pusioron  en o tozuelo  una corona de punchas y una canya en o suyomano derecha. os soldau s romanos se burlaban de Él  diciendo: «Salud, rei  d´os judíos».​Fue obligau  a cargar a cruz  en a que iba a ser crucificau  dica un lugar llamau  Gólgota, que en arameo significa ‘lugar d´o  cráneo’. Le aduyó a levar a cruz un hombre llamau  Simón de Cirene.

Dioron  de beber a  Chesús  vino con yel. Él  probó pero no quiso prenerlo. Tras crucificarlo, os soldaus se repartioron sus vestiduras.  en a cruz, sobre o suyo tozuelo,  pusioron un cartel en arameo, griego y latín con o motivo d´a suya condena: «Iste ye  Chesús, o rei  d´os judíos», que a ormino en pintes abrevia INRI (Iesus Nazarenus Rex Iu daeorum, literalmen ‘ Chesús  de Nazaret, rei  d´os judíos’). Fue crucificau  entre dos furtadors.

Dica as tres  d´a tarde,  Chesús  exclamó: «Elí, Elí, lemá sabactani», que, seguntes o evanchelio de Mateo y o evanchelio de Marcos, en arameo significa: ‘Dios mío, Dios mío, ¿por qué m´ has abandonau ?’.​As zagueras parolas  de  Chesús  defieren en os atros dos evanchelios.​ tamién  bi ha diferencia entre os evanchelios en cuanto a qué disciplos  de  Chesús  estioron prsens en a suya crucifixión: en Mateo y Marcos, son varias d´as mullers seguidoras de  Chesús; en o evanchelio de Chuan se menciona tamién  a mai de  Chesús  y al «disciplo a quien amaba» (seguntes a tradición cristiana, se trataría d´o  apóstol Chuan , anque en o texto d´o  evanchelio no se menciona o suyo nombre).

Sepultura

Articlos prencipals : Descendimiento de  Chesús y Lamentación sobre Cristo muerto.

Un seguiudor de  Chesús, llamau  José de Arimatea, solicitó a Pilato o cuerpo de  Chesús  a mesma tardi d´o  viernes en que heba muerto, y o depositó, envuelto en una sábana, en un sepulcro excavau   en a roca. Cubrió o sepulcro con una gran piedra.​Seguntes o evanchelio de Mateo (no se menciona en os atros evanchelios), al diya siguien, os «principes d´os sacerdotes y os fariseos» pidioron  a Pilato que colocase fren al sepulcro una guardia armada, pa  evitar que os seguiudors de  Chesús  robasen o suyo cuerpo y difundieran o rumor de que heba resucitau . Pilato accedió.

Resurrección y ascensión

A resurrección de Cristo, por Piero della Francesca (sieglo XV).

Artículos prencipals : Rsurrección de  Chesús y Ascensión de  Chesús.

A resurrección de Cristo, en o Retablo de Isenheim, por o pintor alemán Matthias Grünewald (siglo XVI).

Os cuatro evanchelios rella tan que  Chesús  resucitó de entre os muertos al tercer diya después d´a suya muerte y se apareció a sus discíplos en varias ocasiones.​En toz  éls, a primera en descubrir a rsurrección de  Chesús  ye María Magdalena. Dos d´os evanchelios (Marcos y Lucas) rella tan tamién  o suya ascensión a os cielos. os rella tos sobre  Chesús  rsucitau  varían, sin embargo, seguntes os evanchelios:

·        En o evanchelio de Mateo, María Magdalena y «a atra María» fuoron al sepulcro  en a manyana d´o  domingo. Sobrevino un terremoto, y un ánchel vestiu  de blanco removió a piedra d´o  sepulcro y se sentó sobre ella. os guardias, que prsenciaron a escena, temblaron de miedo y «se quedaron como muertos» (Mt 28, 1-4). o ánchel  anunció a las mullers a resurrección de  Chesús, y les encargó que diciesen a os disciplos  que fueran a Galilea, aon podrían veyerle. Al regrsar, o propio  Chesús  les salió al encuentro, y les repitió que decisen a os discíplos que fueran a Galilea (Mt 28, 5-10). Entretanto, os guardias avisaron a os principes d´os sacerdotes de o ocurriu . istos  les sobornaron pa  que divulgaran a ideya de que os discíplos de  Chesús  heban furtau  o suyo cuerpo (Mt 28, 11-15). os once apóstoles fuoron a Galilea, y  Chesús  les fació0 o encargo de predicar o evanchelio (Mt 28, 16-20).

·        En o evanchelio de Marcos, tres  seguiudoras de  Chesús, María Magdalena, María a de Santiago y Salomé, fuoron al sepulcro o domingo, muy de manyana, con a intención de unchir a  Chesús  con perfumes (Mc 16, 1-2). Veyeron que a piedra que cubría o sepulcro esta ba removida. Dentro d´o  sepulcro, descubrioron a un joven vestiu  con una túnica blanca, qui les anunció que  Chesús  heba resucitau , y les ordenó que dijesen a os disciplos  y a Pedro que fuesen a Galilea pa  allí veyer a  Chesús. s´indica que María y sus companyeras no dicioron cosa a dengún, pus teneban miedo (Mc 16, 3-8). A continuación, se diz que  Chesús  se apareció a María Magdalena (sin mencionar a las atras mullers), y que ista  dio a la  resta d´os seguidors de  Chesús  a buena noticia, pero no fue creyita (Mc 16, 9-11).  Cheús  tornó a aparecerse, ista  vegata a dos que iban de camino: cuan  istos  discíplos contaron o ocurriu , tampoco se les creyó (Mc 16, 12-13). Finalmen, se apareció a os once apóstoles, a os que reprendió por no haber creyiu en o suyo resurrección. Les encomendó predicar o evanchelio, y puyó a os cielos, aon ye sentau  a a dereita de Dios (Mc 16, 14-20).

·        En o evanchelio de Lucas, bellas mullers, María Magdalena, Chuan a y María de Santiago, y atras qu´os suyos nombres no se mencionan, acudioron  al sepulcro pa  unchir a  Chesús  con perfumes. Troboron removida a piedra d´o  sepulcro, dentraron en Él  y no trobaron o cuerpo (Lc 24, 1-3). Entonces se les aparecioron  dos hombres con vestiduras deslumbrantes, qui les anuncioron a resurrección de  Chesús  (Lc 24, 4-7). Las mujers anunciaron a rsurrección a os apóstoles, pero istos  no las creyeron (Lc 24,8-11), excepto Pedro, que fue al sepulcro y comprobó que o cuerpo heba desapareciu  (Lc 24, 12). Ixe mesmo diyaa,  Chesús  se apareció a dos disciplos  que caminaban de Cherusalén a Emaús, que o reconocioron en o inte d´a fracción d´o  pan (Lc 24, 13-35). Poco dimpués se presentó ante os once, que creyoron que se trataba de un espíritu, pero les demostró que era Él  en carne y huesos, y comió en o suya presencia (Lc24,36-43). Les explicó o sentiu  d´a suya muerte y resurrección (Lc 24,44-49), y, mas tardi, os levó amán de Betania, ascendió al cielo (Lc 24,50-53).

·        En o evanchelio de Chuan , María Magdalena fue al sepulcro mui de maitinada y descubrió que a piedra heba siu  removida. Corrió en busca de Pedro y d´o  «discípulo a qui  Chesús  amaba» pa  avisarles (Jn 20,1-2). os dos corrioron dica o sepulcro. o discípulo amau  legó en primeras, pero no entró en o sepulcro. Pedro dentró primero y vido las fajas y o sudario, pero no o cuerpo. o atro discíplo dentró después, «y vido y creyó» (Jn 20, 3-10). Magdalena se quedó fuera, y si le aparecioron dos ánchel es vestiu s de blanco. Le preguntaron: «¿Por qué lloras, mujer?», y ella contestó: «Porque han tomau  a mi Senyor y no sé aón   o han meso». Se volvió dica atrás, y vido a  Chesús  rsucitau , quien le preguntó a o suyovez por qué lloraba. Magdalena le confundió con o hortella no, y le preguntó aón   había puesto a  Chesús.  Chesús  a llamó: «¡María!», y ella  o reconoció, respondiendo: «¡Rabbuní!». Chesús le pedió  que no o tocara, ya que encara no había puyau  al pai , y pedió  que avisara a os suyos chermanos de que iba a bi subir al pai . Magdalena fue a anunciar o ocurriu  a os disciplos  (Jn 20, 11-18). Ixe mesmo día, por a tardi,  Chesús  se apareció en o puesto en que os disciplos  se trobaban ocultos por temor d´os chudíos. Les saludó diciendo «A paz siga con vusatros», les mostró a man y o costau , y, soplan , les ninvió o Espíritu Santo. Uno d´os once, Tomás, no estaba con a resta cuan  tuvo lugar a aparición de  Chesús, y no creyó que o apareciu  fuera realmen  Chesús  (Jn 20, 19-25). Ueito diyas dimpués,  Chesús  tornó a trobarse  a toz  os disciplos , mesmo  Tomás. pa  vencer o suya incredulid  Chesús  le deció que tocara a suya  man y o suyo costau . Tomás creyó en Él  (Jn 20, 26-29). Mas adebán,  Chesús  volvió a apareixerse a siet d´os suyos disciplos cuan  estaban pescan  junto al mar de Tiberiades. No heban pescau  nada; les pedió  que volvieran a echar a rede y a sacoron plena de peixes . Entonces o reconocioron, y comioron  con Él  panes y peixes  (Jn 21,1-14). Tras esto, se rella ta una conversación entre  Chesús  y Pedro, en a que interviene tamién  o «discípulo amau » (Jn 21,15-23).

Profecías en o Antigo Testamento concerniens a  Chesús

Seguntes os autors d´o  Nuevo Testamento, a vida de  Chesús  supuso o cumplimiento de algunas profecías formulatas en bels libros d´o  Antigo Testamento. os libros bíblicos mas citaus en iste sentiu  por os primeros cristianos fuoron  Isaías, Cheremías, os Salmos, Zacarías, Miqueas y Oseas. pa os autors d´o  Nuevo Testamento, en una visión compartida por os cristianos posteriors, en istos  textos se anuncia a venida de  Chesús  de Nazaret, que sería o Mesías que esperaba o pueblo de Israel. A menudo os redactors d´os evanchelios, sobre toto autor d´o  Evangelio de Mateo, citan explícitamen istos  textos pa  subrayar o cumplimiento de istas profecías  en a vida y muerte de  Chesús. Entre atras cosas, consideran que fuoron profetizadas las circunstancias y o lugar de nacimiento de  Chesús  (Is 7,14; Miq 5,2);​ a suya relación con Galilea (Is 9,1);​ a  suya condición mesiánica (Is 9, 6-7; Is 11, 1-9; Is 15, 5);​ o papel de precursor de Chuan  o Bautista (Is 40,3)​ e Mesmo a suya pasión y muerte sacrificial (a iste respeuto se citan sobre todo cuatro poemas, incluyius en o Deutero Isaías (o Segundo Isaías),​ que presentan a figura de un siervo de Yahvé,​ a qui o  sacrificio se  le atribuye una valor redentor, pero tamién  atros muchos pasaches.

Os chudíos, que tamién  consideran sagraus istos  libros, no aceptan a creencia cristiana de que istas profecías se refieren a  Chesús  de Nazaret. pa  a investigación histórica autual, o prencipal interrogante ye dica qué punto istos  libros contribuyeron a moldear os relatos evanchelicos.

Chesús seguntes a investigación histórica[editar | modificar o codigo]

Articlo prencipal: Chesús  historico

Véanse tambén: Búsqueda  d´o Chesús historico, Historici dat de Chesús  y Retratos  d´o Chesús historico.

A diferencia de o qu´ocurre con atros person ach ye d´a Antigüedad, pero al igual que sucede con atros muchos, no existen evidencias arqueolochicas que permitan verificar a existencia de Chesús  de Nazaret. a explicación prencipal que se d a iste feito ye que Chesús no alcanzó mientras vivía una relevancia suficiente como pa deixar constancia en fuensarqueolochicas , dau que no estió un importante líder politico, sino un sencillo predicador itinerante.​Si bien os hallazgos d´a arqueolochía no pueden estar aducidos como prueba d´a existencia de Chesús  de Nazaret, sí confirman a historici dat de gran número de person aches, lugar ye y acontecimientos descritos en As fuentes.

Por atr o lado, Chesús , como muitos destacaus dirichens relichiosos y filósofos d´a Antigüedad,​ no escribió nada, o al menos no bi haconstancia bella de que asinas haiga siu . Todas As fuenspar a investigación histórica de Chesús  de Nazaret son, por o tanto, textos escritos por atros autors. O mas antigo  documento inequívocamen  concerniente a Chesús  de Nazaret​ ye o  clamau Papiro P52, que contien un fragmento  d´o Evanchelio de  Chuan y que data,  seguntes os cálcuos mas extendidos,  d´o 125 aproximadamen  ( ye decir, cuasi   un sieglo después d´a fecha posible d´a muerte de Chesús , dica O anyo 30).

Papiro P52, Rylands 457.

Si bien os testimonios materials se referens a vida de Chesús  son muy tardíos, a investigación filolóchica ha lograu  reconstruir a historia de  Istos textos con un alto grau de probabilidad, o que arroja como conclusión que os primeros textos sobre Chesús (bellas  cartas de Pablo) son posteriors  en unos veinte anyos a  data probable de suya  muerte, y qu´as prencipal ye fuensde información arredol d´a suya vida (os evanchelios canonicos) se redactoron en a segunda mitad  d´o sieglo I. Existeix un amplo consenso sobre  d´ista cronolochía d´as fuens, al igual que  ye posible datar bels (muy escasos) testimonios sobre de Chesús  en fuens no cristianas entre a zaguera decata  d´o sieglo I y o primer cuarto  d´o sieglo II.

En o estau autual de conocimientos sobre  de Chesús de Nazaret, a opinión predominante en meios académicos  ye que se trata de un personache historico,​ que suya biografía y mesache experiment oron modificacions por part d´os redactores de As fuentes.​ Existeix con tot y con ixo, una minoría de estudiosos que, dende una critica radical de As fuentes, consideran probable que Chesús  ni sisquia fuese un personache historico rei al, sino una entidat mitica, similar ás atras feguras obcheto de culto en a Antigüedat.

Fuens[editar | modificar o codigo]

Articlo prencipal: Fuensd´a historici dat de Chesús

Son sobre tot As fuens cristianas, obviamen  parciales, As que proporcionan información sobre Chesús  de Nazaret. Os textos cristianos refleixan prencipalmente a fe de As comunidaz primitivas, y no pueden considerarse, sin mas,  documentos historicos.

Os textos en os que a critica autual crei e  posible hallar información sobre   d´o Chesús historico son, prencipalmente, os tres  evangelios sinópticos (Mateo, Marcos y Lucas). Secundariamen , proporcionan tamién información sobre  de Chesús de Nazaret belatros escritos  d´o Nueu Testamento (O Evanchelio de  Chuan, As epístolas de Pablo de Tarso), belsevangelios apócrifos (como O de Tomás y O de Pedro), y atros textos cristianos.

Por atra banda , existen referencias a Chesús  en unas pocas obras no cristianas. En bels casos s´ha meso  en dubda su autenticidat (Flavio Josefo), o que se fan  referncia al mesmo personache cuya vida relatan as fuens cristianas (Suetonio). Apenas aportan bella  información, excepto que estió crucificado en tiempos de Poncio Pilato (Tácito) y que fue considerau un embaucador por os chudíos ortotxos.

Fuens  cristianas[editar | modificar o codigo]

Son mui numbrosos os escritos cristianos d´os sieglos I y II en os que se encuentran referencias a Chesús de Nazaret. Con tot y con ixo, nomás una chicorrona parti d´os mesmos contieninformación útil sobre  de éls. Toz éls refleixan, en primer lugar, a fe d´os cristianos d´a época, y nomás  secundariamen  revelan información biografica sobre Chesús .

Os prencipals son:

1.   As cartas de Pablo de Tarso: escritas,  seguntes   a datación mas probable, entre as anyatas 50 y 60. Son os documentos mas tempranos sobre  de Chesús , pero a información biografica que proporcionan  ye escasa.

2.   Os evanchelios sinopticos (Mateo, Marcos y Lucas), incluyius por a Ilesia en o canon  d´o Nueu Testamento.Per un regular , gosan  datarse entre  as anyatas  70 y 90. Proporcionan gran canti dat de información, pero refleixan prencipalmente a fe d´os primeros cristianos, y son  documentos bastante tardíos.

3.   O Evanchelio de  Chuan, tamién incluiu en o Nueu Testamento. Fue escrito probablemen dica 90-100. Gosa considerarse menos fiable que os sinópticos, ya que presenta concepcions teolochicas  mucho mas evolucionatas. Con tot y con ixo, no puede excluirse que contienga tradicions sobre O Chesús  historico bastante mas antigas.

4.   Belsd´os llamaus evanchelios apócrifos, no incluyius en o canon  d´o Nueu Testamento. Una gran parti d´istos textos son  documentos muy tardíos que no aportan información sobre O Chesús  historico. Con tot y con ixo, belsde ellos, d´os cuals a suya  datación  ye bastante controvertida, podrían transmitir información sobre ditos o feitos de Chesús : entre  aquellsa os que gosa concederse una mayor credibilidat son O Evanchelio de  Tomás, O EvanchelioEgerton, O Evancheliosecreto de Marcos y O Evanchelio de  Pedro.

Las cartas de Pablo de Tarso[editar | modificar o codigo]

Os textos mas antigos conocidos relativos a Chesús  de Nazaret son As cartas escritas por Pablo de Tarso, consideratas anteriors  a os evangelios. Pablo no conoció personalmente a Chesús . Su conocimiento d´él y de su mesache, seguntes as suyas  propias afirmacions, puede provenir de una doble fuen :​ por una banda , sos tien en sus escritos que se le apareció O propio Chesús resucitado pa revelarle o suyo evanchelio, una revelación  a que Pablo concedía gran importancia (Gal 1, 11-12); por atr o, tamién  seguntes  propio testimonio, mantenió contactos con miembros de varias comunidaz cristianas, entre ellsvarios seguidors  de Chesús . Conoció,  seguntes él mesmo afirma en a Epístol a os Gálatas, a Pedro (Gal 2, 11-14), Chuan (Gal 2, 9), y Santiago, al que se refiere como «chermano  d´o Senyor» (Gal 1, 18-19; 1 Cor 15, 7).

Anque a tradición cristiana atribuye a Pablo cuatorce  epístolas incluidas en o Nueu Testamento, nomás  existeix consenso entre os investigadors  autuals cuanto  a autenticidat de siete d´ellas, que se datan per lo cheneral entre  as anyatas  50 y 60 (Primera epístol a os tesalonicenses, Epístol a os filipenses, Epístol a os gálatas, Primera epístol a os corintios, Segunda epístol a os corintios, Epístol a os romanos y Epístol a Filemón). Estas epístolas son cartas dirichidas por Pablo a comunidaz cristianas de diferens pu Istos  d´o Imperio Romano, o a individuos particulars. En ellas se tratan fundamentalmente aspeuto s doctrinal ye  d´o cristianismo. Pablo s´interesa sobre tot por o sentiu sacrificial y redentor que  seguntes él  tienen a muerte y resurrección de Chesús , y son escasas as  suyas  referencias a  vida de Chesús o al conteniu de su predicación.

Con tot y con ixo, As epístolas paulinas sí proporcionanbella información. En primer lugar, se afirma en ellas que Chesús nació « seguntes a Lei» y que yera  d´o lin ache de David, « seguntes a carne» (Rom 1, 3), y que os destinatarios de su predicación eran os chudíos circuncisos (Rom 15, 8). En segundo lugar, refiere ciertos detalles sobre   suya muerte: indica que murió crucificado (2 Cor 13, 4), que fue sepultau y que resucitó al tercer día (1 Cor 15,3-8), y atribuye su muerte a os chudíos (1 T ye 2, 14) y tamién a os «poderosos d´iste mundo» (1 Cor 2, 8). Además, a Primera epístol a os corintios contien un relato de la Última Zena (1 Cor 11, 23-27), semejante al d´os evangelios sinópticos (Mt 26, 26-29; Mc 14, 22-25; Lc 22, 15-20), anque probablemen mas antigo.

Evangelios sinópticos[editar | modificar o codigo]

Os estudiosos son de acuerdo en que a prencipal fuende información sobre  de Chesús  se troba en tres  d´os cuatro  evangelios incluidos en o Nueu Testamento, os llamaus sinópticos: Mateo, Marcos y Lucas, cuya redacción se sitúa per lo cheneral entre  as anyatas  70 y 100.

O punto de vista dominante en a critica autual  ye que os evanchelios no fuoron  escritos por testigos personals  d´a actividat de Chesús . Se crei e  que fuoron  escritos en griego por autors  que no teneban conocimiento direuto   d´o Chesús historico. Bels autors, con tot y con ixo, continúan manteniendo O punto de vista tradicional sobre Istacuestión, que os atribuye a person ach ye citaus en o Nueu Testamento.

Anque no  ye aceptata por a totali dat d´os criticos, As afinidaz entre istos evanchelios gosan  estar explicatas por a llamata teoría de As dos fuentes, propuIstaya en 1838 por Ch. Weisse, y que fue luego significativamen  matizata por B. H. Streeter en 1924.  seguntes Istateoría, O evanchelio mas antigo ye  Marcos (y no Mateo, como se crei eba anteriormente). Tanto Lucas como Mateo son posteriores, y utiliz oron como fuenMarcos, o que explica O material común entre os tres  sinópticos, denominado «de triple tradición». Pero, además, existió una segunda fuente,  a que se dio O nombre de Q, que contenía cuasi   exclusivamen  palabras de Chesús , o cualexplica O clamaumaterial de doble tradición, que se troba en Mateo y Lucas, pero no en Marcos (Q  ye hoy considerado un  documento independiente,  d´o que mesmo  existen edicions criticas).​Por último, tanto Lucas como Mateo con tienen material propio, que no se troba engarra de As dos fuens hipotéticas.

O grau  de fiabilidat que se conced´a os evanchelios depende d´os estudiosos. a opinión mas extendida  ye que son prencipalmente textos apologéticos,  ye decir, de propaganda religiosa, cuya intención prencipal ye difundir una imagen de Chesús acorde con a fe de As primitivas comunidaz cristianas, pero que con tienn, en mayor o menor medida, datos sobre   d´o Chesús historico. S´ha demostrado que con tienn varios errors  historicos y geográficos, numerosas incongruencias narrativas y abundanselementos sobrenatural ye que son sin dubda expresion ye de fe y d´os que se discute si  tienn o no un orichen historico. Con tot y con ixo, sitúan a Chesús  en un marco historico verosímil, Per un regular acorde con o conociu mediante fuensno cristianas, y esbozan una trayectoria biográfica bastante coherente.

La corriente de investigación llamata «historia de As formas», d´os cuals os  prencipals representansfuoron  Rudolf Bultmann y Martin Dibelius, se orientó sobre tot a estudiar a «prehistoria» literaria d´os evanchelio s.  Istos autors  determinoron que os evanchelio s (incluiu Q, considerado como un «protoevangelio») son compilacions de unidadz literarias menores, denominatas perícopas, que pertenecen a géneros literarios diferens(arracions de milagros, diálogos didácticos, ensenyanzas éticas, etc.). Estas perícopas  tienen o suyo orichen zagueren a tradición oral sobre Chesús , pero solo belunas se refieren a ditos y feitos verdaderos  d´o Chesús  historico. Mas adelante, atr a escuela, denomicosa «historia d´a redacción» (o critica d´a redacción), destacó O feitode que,  a hora de compilar y unificar narrativamen  O material de que disponían, os autors  d´os evanchelios respondiban a motivacions teolochicas .

Pa datar os evanchelios sinópticos, un aspeuto  de particular importancia son As referencias  a destrucción d´o Templo de Jerusalén. Estudian estas referencias, a mayoría d´os autors  coinciden en afirmar que os tres  sinópticos, en o suyo estau autual, son posteriors   a destrucción d´o templo (anyo 70), en tanto que Q  ye muy probablemen anterior.

Os autors  d´os evanchelios responden a motivacions teolochicas concretas. En sus obras, intentan armonizar As tradicions recibidas sobre   d´o Chesús historico con a fe de As comunidaz a As que pertenecen.

·         documento Q: a existencia d´iste protoevangelio, como s´ha dicho antes, s´ha induciu a partir d´a investigación textual de As afinidatye entre os sinópticos. En a autualidad, s´ha abanzau  mucho en a reconstrucción d´iste texto hipotético. Se considera que fue escrito en griego,​ que contenía prencipalmente ditos de Chesús , y que fue redactado, probablemen en Galilea​ en un momento anterior  a primera guerra judeo-romana, probablemen entre  as anyatas  40 y 60. Cuanto a su contenido, s´han trobau importansparaleos entre Q y un evanchelioapócrifo de difícil datación, O Evanchelio de  Tomás.

·        Evanchelio de  Marcos: fue escrito en griego, posiblemen en Siria, o tal vez en Roma, y se data per lo cheneralen torno al anyo 70, por o cualse trata  d´o evancheliomás antigo que se conserva.​ Se considera básicamen  una recopilación de material ye de tradición escrita y oral, entre os cualye destaca, por su uni dat estructural, a narración d´a Pasión, pero que incluyen tamién antologías de milagros, tradicions apocalípticas (especialmente Mc 13) y disputas y diálogos escolares.

·        Evanchelio de  Mateo: fue escrito en griego, posiblemen en Siria, y ye mas tardío que Marcos, al que utiliza como fuente. Probablemen se redactó en os anyos 80  d´o sieglo I. Combina como fuens, Marcos, y atras, y a suya intención prencipal  ye destacar a figura de Chesús  como plenitud d´a Lei y os profetas  d´o Antigo Testamento, por o cual utiliza abundantemen citas de As Escrituras judías. O texto de Mt 13, 44: 'O reino d´os Zieos  ye semejante a un tesoro escondiu en un campo que, al trobarlo un hombre, vuelve a esconderlo y, por a alegría que le da, vende tot o que  tien y merca O campo aquél', cobra sentiu en o marco d´a propie dat d´a tierra en Roma, que era, dica arriba: 'ad astra', y dica abajo: 'ad inferos', así, un tesoro hallado en un campo yera propie dat d´o duenyo  d´o campo, por eso quien o encuentra merca O campo pa poder hacerse con O tesoro.

·        Evanchelio de  Lucas:  ye a primera parte de una obra unitaria d´a cual segunda parte  ye O texto conociu como Hechos d´os Apóstoles, dedicau a narrar os orígen ye  d´o cristianismo. Al igual que Mateo, utiliza como fuensQ y Marcos.

Evanchelio de  Chuan[editar | modificar o codigo]

Per lo cheneral se considera que O Evanchelio de  Chuan ye mas tardiu que os sinópticos (gosa datarse en torno al anyo 100) y que a información que ofrece sobre   d´o Chesús  historico  ye menos fiable. Muestra una teolochía mas desarrollada, ya que presenta a Chesús como un estar preexistente, sustancialmente chuniu  a Dios, enviado por él pa salvar al género humano.​Con tot y con ixo, parece que su autor utilizó fuensantigas, en belscasos independiensd´os sinópticos, por ejemplo, en o relativo  a relación entre Chesús  y Chuan O Bautista, y al proceso y ejecución de Chesús .​Relata pocos milagros de Chesús  (solo siete), pa os que posiblemen utilizó como fuenun hipotético Evancheliod´os Signos. En iste evanchelio son a saber las  numbrosas As escenas d´a vida de Chesús  que no  tienn un paralelo en os sinópticos (entre ellas, algunas de As mas conocidas, como As bodas de Caná o a resurrección de Lázaro de Betania).

Evangelios apócrifos[editar | modificar o codigo]

Se denomina evangelios apócrifos a  aquels textos sobre feitos o ditos de Chesús  no incluidos en o canon  d´o Nueu Testamento. Como sinyala Antonio Pinyero,​ a mayor parte d´os apócrifos no aportan información válida sobre O Chesús historico, ya que se trata de textos bastante tardíos (posteriors  a 150), y que utilizan como fuensos evanchelio s canónicos.

Existen, con tot y con ixo, algunas excepcions notables: O Evanchelio de  Pedro, O Papiro Egerton 2, os Papiros de Oxirrinco y, muy especialmente, O Evanchelio de  Tomás.​Sobre a datación de  Istos textos no bi haacuerdo entre os especialistas, pero a posición mayoritaria  ye que pueden conteniba información auténtica sobre de Chesús . Dau  o suyo  caráuter fragmentario, con tot y con ixo, se han utilizau  sobre tot pa confirmar informacions que tamién transmiten os evanchelio s canónicos.

Atros textos cristianos[editar | modificar o codigo]

·        Ditos atribuyius  a Chesús en atros libros  d´o Nueu Testamento:  Istos ditos son denominaus convencionalmente agrapha, ye decir ‘no escritos’. Dejan aparte As cartas de Pablo, ya mencionadas, se encuentran ditos atribuyius  a Chesús  en Hechos d´os Apóstoles (20, 35); en a Epístola de Santiago y en a Primera epístola de Pedro.

·        Referencias de atros escritors  cristianos d´os sieglosII y III, entre As que destacan a primera y segunda epístola de Clemente; As cartas de Ignacio de Antioquía; y un texto perdido, atribuiu a Papías de Hierápolis, titulado Exposición de As palabras d´o Senyor, que supuestamen  recochía tradicions oral ye sobre Chesús , y  d´o que se conoixen  solo fragmentos por citas de autors  posteriores, como Ireneo de Lyon y Eusebio de Zesarea.

La historici dat de estas referencias  ye considerata Per un regular bastante dubdosa.

Fuensno cristianas[editar | modificar o codigo]

Articlo prencipal: Referencias históricas no cristianas sobre Chesús  de Nazaret

Apenas bi ha mencions de Chesús en fuens no cristianas d´os sieglosI y II. Ningún historiador se ocupó por extenso de su historia: solo existen alusion ye de pasada, belunas ambiguas, y una de As de Flavio Josefo (O clamau«Testimonio flaviano») contienposiblemen bella interpolación posterior. Con tot y con ixo, todas juntas bastan pa certificar su existencia histórica.​Al respecto The New Encyclopaedia Britannica afirma:

Istos relatos independiens amuestran que en a Antigüe dat ni sisquia os opositors   d´o cristianismo dubdoron d´a historici dat de Chesús , que comenzó a posarse en tela de chuicio, sin base denguna, a final ye d´o sieglo XVIII, a o largo  d´o XIX y a principios  d´o XX.

The New Encyclopaedia Britannica

Estas fuens pueden dividirse en:

Fuens chudías[editar | modificar o codigo]

·        Dos mencions en una obra d´o historiador chudío Flavio Josefo, Antigüedatye Judías.

O primer pasache d´a citata obra que mencion a Chesús   ye conociu con O nombre de «testimonio Flaviano». Se troba en Antigüedatye Judías, 18.3.3. Fue objeto de interpolacions posteriors  por copistas cristianos, y durante muit as anyatas  se debatió mesmo si en su versión original Josefo aludí a Chesús . iste debate fue resuelto en 1971, al aparecer un manuscrito árabe  d´o sieglo X en o que O obispo Agapio de Hierápolis citaba ese texto de Josefo. Ya que a primera copia que se poseiede Josefo (la d´a Ambrosiana) data  d´o sieglo XI, un sieglo mas tardi, bi haque admitir que O texto árabe, anterior, reproduce O de Josefo sin interpolaciones.

O segundo pasache no ha gosau estar discutido, ya que está estrechamen  relacionau con O contexto d´a obra y parece improbable que se trate de una interpolación. Se troba en Antigüedatye Judías, 20.9.1, y se refiere  a lapidación de Santiago, que O texto identifica como chermano de Chesús , un person ache que  ye clamau d´o mesmo modo en belstextos de Pablo de Tarso. Anque sin consenso absoluto, pa a mayor parte d´os autors  O pasache ye autentico.

·        Mencions en o tratado Sanhedrin  d´o Talmud babilónico: no está claro si  Istos pasache se refieren a Chesús  de Nazaret. En Sanh., 43 a. se diz que Yeshu fue colgado «la víspera de Pascua», por haber practicau a hechicería y por incitar a IsraO  a apostasía. Se fa referencia mesmo  O nombre de cinco de sus discípulos: Matthai, Nakai, Necer, Buni y Todah. a mayor parte d´os estudiosos data Istareferencia en fecha muy tardía, y no a considera una fuende información independiente.

Fuens romanas y sirias[editar | modificar o codigo]

Breves  mencions en sendas obras de Suetonio (c. 70-post 126), Tácito (61-117) y Plinio O Joven (62-113). Excepto O de Tácito, son mas bien referencias  a actividat d´os cristianos:

·        Suetonio dica 120 d.C. pero  seguntes una nota al pareixer tomata de un  documento d´a policía d´a época de Claudio (41-54 d.C.), mencion a os cristianos, y en atr o pasache d´a mesma obra, hablan  d´o mesmo emperador, dice que a «os chudíos, instigaus por Chrestus, os expulsó de Roma por sus hábitos escandalosos» (De Vita Caesarum. Divus Claudius, 25). Os hebreos fuoron  expulsaus de Roma, culpabl ye de haber provocado tumultos bajo a instigación de un tal «Chrestus». Atr a versión  d´o mesmo texto indica que Claudio: «Expulsó de Rom a os chudíos por As continuas peleas a causa de un tal “Cresto”». O nombre Chrestus ha siu  interpretado como una lectura deficiente de Christus; con tot y con ixo, no puede excluirse que O pas ache faiga referenci a un agitador chudío en a Roma d´ as anyatas  50.

·        Dica 116 o 117, O historiador Tácito, en sus Anal ye hablan  d´o reinado de Nerón (54-58 d.C.), comenta que después  d´o incendio de Roma inflichía penas severas a os partidarios de un tal Cristo, que heba siu  supliciado bajo Poncio Pilato: os cristianos toman su nombre «de un tal Cristo, que en época de Tiberio fue ajusticiado por Poncio Pilato» (Anales, 15.44:2-3).

·        A comienzos  d´o sieglo II, Plinio O Joven, en una carta al emperador Trajano (98-117 d.C.), fa referencia que « Istos cristianos ( aquellsa os que hace comparecer ante sí mismo) que consienten en hacer sacrificios a os dioses, os absuelve. Por atr a parte, aseguran no haber feitoningún mal: dicen haber, simplemente, elevado cánticos a Cristo, como os que se dedican a un dios», «le cantan himnos a Cristo (cuasi   Dios,  seguntes dicen)» (Epístolas 10:96).

Existen belstextos mas, como O de Luciano de Samósata (segunda mitad  d´o sieglo II d.C.), que mencion a «aquO hombre a quien siguen adorando, que fue crucificado en Palestina... aquO sofista crucificado», u atr o que, anque  ye dubdoso, podría estar una referenci a Chesús de Nazaret: se trata de una carta, conservata en siríaco, escrita por un tal Mara Bar-Serapion, en a que se habla de un «rei  sabio» condenado a muerte por os chudíos.​ No bi haacuerdo sobre si Istacarta data  d´o sieglo I, II o III de nuestra era, y tampoco está claro si  ye o no una referenci a Chesús  de Nazaret.

La escasez de fuensno cristianas sugiere que a activi dat de Chesús  no llamó a atención en su época, anque seguntes las fuenscristianas su predicación habría congregado a multitudes. As fuensno cristianas aportan solo una imagen muy esquemática al conocimiento de Chesús como person ache historico.

Metotlochía[editar | modificar o codigo]

A investigación histórica de As fuenscristianas sobre Chesús  de Nazaret exige a aplicación de métoz criticos que permitan discernir As tradicions que se remontan al Chesús  historico de aquellas que constituyen adicions posteriores, correspondiensa As primitivas comunidaz cristianas.

La iniciativa en Istabúsqueda partió de investigadors  cristianos. Durante a segunda mitad  d´o sieglo XIX, su aportación prencipal se centró en a historia literaria d´os evanchelio s.

Os prencipal criterios sobre os que existeix consenso  a hora de interpretar As fuenscristianas son,  seguntes Antonio Pinyero,​ os siguientes:

·        Criterio de desemejanza o disimilitud:  seguntes iste criterio, pueden darse por ciertos aquellsfeitos o ditos atribuyius  a Chesús en As fuensque sean contrarios a concepcions o interes ye propios  d´o  chudaísmo anterior a Chesús  o  d´o cristianismo posterior a él. Contra iste criterio, se han formulado objeciones, ya que, al desvincular a Chesús   d´o  chudaísmo  d´o sieglo I, se corre O peligro de privarle  d´o contexto menister pa entender varios aspeuto s fundamental ye de su actividad.

·        Criterio de dificultat: pueden considerarse tamién auténticos  aquellsfeitos o ditos atribuyius  a Chesús que resulten incómodos pa os interes ye teológicos  d´o cristianismo.

·        Criterio de atestiguación múltiple: pueden considerarse auténticos  aquellsfeitos o ditos de Chesús  d´os que pueda afirmarse que proceden de diferensestratos d´a tradición. A iste respecto, gosan  considerarse que, al menos parcialmente, aportan fuensindependiensentre sí Q, Marcos, O material propio de Lucas, O material propio de Mateo, O Evanchelio de  Chuan, ciertos evanchelio s apócrifos (muy especialmente, en relación con os dichos, O Evanchelio de  Tomás, pero tamién atros como O Evanchelio de  Pedro o O EvanchelioEgerton), y atr os. iste criterio se refiere tamién  a atestiguación de un mesmo dicho o feitoen formas o géneros literarios diferentes.

·        Criterio de coherencia o consistencia: pueden darse tamién por ciertos  aquellsditos o feitos que son coherens con o que os criterios anteriors  han permitiu establecer como auténtico.

·        Criterio de plausibili dat histórica:  seguntes iste criterio, puede considerarse historico aquello que siga plausible en o contexto  d´o  chudaísmo  d´o sieglo I, asinas como aquello que pueda contribuir a explicar ciertos aspeuto s d´o influjo de Chesús  en os primeros cristianos. Como resalta Pinyero,​ iste criterio contradice al de desemejanza, enunciado en primer lugar.

No toz os autors, con tot y con ixo, interpretan  d´o mesmo modo  Istos criterios, e mesmo  bi haquien ye niegan a validez de belsde ellos.

Contexto[editar | modificar o codigo]

Marco historico[editar | modificar o codigo]

O pueblo chudío, sin estau propio dend´a destrucción  d´o Primer Templo en 587 a. C., en tiempos de Nabucodonosor II, heba pasau varias décatas sometido, sucesivamen , a babilonios, persas, a dinastía ptolemaica de Egipto y O Imperio seléucida, sin que se produjeran conflictos de gravedad. En o sieglo II a.C., con tot y con ixo, O monarca seléucida Antíoco IV Epífanes, decidiu a imponer a helenización  d´o territorio, profanó O Templo (O Segundo Templo, reconstruiu en época persa), o que desencadenó una rebelión, acaudillata por una familia sacerdotal, os Macabeos, que tendría como consecuencia O establecimiento de un nueu estau chudío independiente, que duraría hasta O anyo 63 a. C.

Reconstrucción hipotética d´a ciu dat de Cherusalén (sieglo I).

En iste anyo, O general romano Pompeio intervino en a guerra civil que enfrentab a dos hermanos d´a dinastía asmonea, Hircano II y Aristóbulo II. Con Istaintervención dio prencipio O dominio romano en Palestina. Dicho dominio, con tot y con ixo, no se ejerció siempre de forma directa, sino mediante a creación de uno o varios estaus clientes, que pagaban tributo a Roma y estaban obligaus a aceptar sus directrices. O propio Hircano II fue manteniu por Pompeio al frente  d´o país, anque no como rei , sino como etnarca. Posteriormente, tras un intento de recuperar O trono  d´o fillo de Aristóbulo II, Antígono, quien fue apoyado por os partos, O hombre de confianza de Roma fue Herodes, quien no pertenecí a a familia d´os asmoneos, sino que yera fillo de Antípatro, un general de Hircano II de orichen idumeo.

Tras  a suya victoria sobre os partos y os seguidors d'Antígono, Herod ye fue nombrado rei de Judea por Roma en 37 a. C. Su reinado, durante O cual,  seguntes opinión mayoritaria, s'escaició lo naiximiento de Chesús de Nazaret, fue un período relativamen  próspero.

a muerte de Herodes, en 4 a. C., su reino se dividió entre tres de sus hijos: Arquelao fue designado etnarca de Judea, Samaria e Idumea; a Antipas (clamauHerod ye Antipas en o Nueu Testamento) le correspond ioron os territorios de Galilea y Perea, que gobernó con O título de tetrarca; por último, Filipo heredó, tamién como tetrarca, As region ye mas remotas: Batanea, Gaulanítide, Traconítide y Auranítide.

Istos nueus gobernanscorrerían diversa suerte. Mientras que Antipas se mantenió en o poder durante cuarenta y tres anyos, hasta 39, Arquelao, debiu al descontento de sus súbditos, fue depuesto en 6 d. C. por Roma, que pasó a controlar directamen  os territorios de Judea, Samaría e Idumea.

En o período en que Chesús desarrolló su actividad, por o tanto, su puesto d´orichen, Galilea, formaba parti  d´o reino de Antipas, responsabled´a ejecución de Chuan O Bautista, y al que una tradición tardía, que nomás se troba en o Evanchelio de  Lucas, hace desempenyar un papO secundario en o juicio de Chesús . Judea, en cambio, yera administrata directamen  por un funcionario romano, pertenecien al orden ecuestre, que levó primero O título de prefecto (hasta O anyo 41) y luego (dende O 44) O de procurador. En o período d´a activi dat de Chesús , O prefeuto romano yera Poncio Pilato.

O prefeuto no residía en Jerusalén, sino en Zesarea Marítima, ciu dat d´a costa mediterránea que heba siu fundata por Herod ye O Grande, anque se desplazaba a Cherusalén en bellas  o cuasi  on ye (por ejemplo, con motivo d´a fiIstade Pésaj o Pascua, como se relata en os evanchelio s, ya que yera en estas fiestas, que congregaban a mil ye de chudíos, cuan solían producirse tumultos). Contaba con unos efectivos militar ye relativamen reducidos (unos 3000 hombres),​ y su autori dat yera supeditad a a  d´o legado de Siria. En tiempos de Chesús , O prefeuto teneba O dereito exclusivo de dictar sentencias de muerte (ius gladii).

Con tot y con ixo, Judea gozaba de un cierto nivO de autogobierno. En especial, Cherusalén yera gobercosa por a autori dat  d´o sumo sacerdote, y su consejo o Sanedrín. As competencias exactas  d´o Sanedrín son objeto de controversia, anque Per un regular se admite que, salvo en casos muy excepcionales, no teneban a potestad de juzgar delitos capitales.

O carácter particular de Galilea[editar | modificar o codigo]

Anque separata de Judea por a historia, Galilea yera en o sieglo I una rechión de religión judía. teneba, con tot y con ixo, belsrasgos diferencials, como una menor importancia d´o Templo, y una menor presencia de sectas religiosas como os saduceos y os fariseos. Yera muy expuIstaá As influencias helenísticas y presentaba grandes contrastes entre O meio rural y O meio urbano.

Al este de Galilea se trobaban As diez ciudats d´a  Decápolis, situatas todas ellas al atr o lado  d´o río Jordán, a excepción de una, Escitópolis (llamata tamién Bet Shean). Al noroeste, Galilea limitaba con a rechión  sirofenicia, con ciudats como Tiro, Sidón y Aco/Tolemaida. Al sudoeste se situab a ciu dat de Zesarea Marítima, lugar de residencia  d´o prefeuto (luego procurador) romano. Por último,, al sur se trobaba atra importante ciudat, Sebaste, asinas lcamata en honor al emperador Augusto.

En pleno corazón de Galilea se trobaban tamién dos importan sciudadts: Séforis, muy cercana (5 o 6 km)  a localidat d´aon yera originario Chesús , Nazaret; y Tiberíades, construida por Antipas y cuyo nombre yera un homen ache al emperador Tiberio. Tiberíad ye er a capital d´a monarquía de Antipas, y yera muy próxim a Cafarnaún, ciu dat que fue con probabili dat O centro prencipal d´a activi dat de Chesús .

ye importante destacar que As ciudats eran focos de influencia d´a cultura helenística. En ellas residían As élites, en tanto que en o meio rural habitaba un campesinado empobrecido,  d´o que procedía con toda probabili dat Chesús . As ciudats eran Per un regular favorabl ye a Roma, como se demostró con ocuasi  ón d´a primera guerra judeo-romana.

En as fuenscristianas no se fa referencia que Chesús  visitasegarra de As ciudats de Galilea ni de su entorno. Con tot y con ixo, datá proximi dat de Tiberíad ye a os prencipals   mencionaus en os evanchelio s,  ye difícil pensar que Chesús  se sustrajo por completo  a influencia helenística.

O meio campesino,  d´o que procedía Chesús , veieba con hostilidat As ciudas. Os campesinos de Galilea soportaban importanscargas impositivas, tanto d´o poder politico (la monarquía de Antipas), como  d´o relichioso (O Templo de Jerusalén), y su situación económica debió de estar bastante difícil.

Galilea fue a rechión  judía mas conflictiva durant O sieglo I, y os prencipal ye movimientos revolucionarios antirromanos, dende a muerte de Herod ye O Grande en 4 a. C. dica a destrucción de Cherusalén en o anyo 70, se inicioron en Istarechión . a luita contra O Imperio Romano fue,  seguntes O historiador Geza Vermes, «una activi dat galilea general en o primer sieglo d. C.».

O chudaísmo en os tiempos de Chesús[editar | modificar o codigo]

En tiempos de Chesús , al igual que en a autualidad, O judaísmo yera una religión monoteísta, basata en a creiencia de un único Dios. Os chudíos creieban  que Dios heba elegiu a su pueblo, Israel, y heba estableciu con él una alianz a través de Abraham y Moisés, prencipalmente. Os actos fundamental ye de dicha alianza eran, pa os chudíos, a vocación de Abraham, O éxodo, y a promulgación d´a lei en o Sinaí.​La fidelidat d´os chudíos a Istaalianza se manifestaba, amás de en su adoración a su único Dios, en a rigurosi dat con que seguían os mandamientos y preceptos d´a Torá, o a llamata Lei mosaica; Istaregulaba toz os aspeuto s d´a vida d´os chudíos, como a obligación de circuncidar a os fillos varones, a prohibición de trabajar en sábado, y atr as ciertas reglas alimentarias (por ejemplo, a de no comer carne de cerdo) y de purificación.

Maqueta  d´o Segundo templo de Jerusalén, de época contemporáne a Chesús  de Nazaret.

En o sieglo I, O centro d´o culto a Dios yera O Templo de Jerusalén. yera menister acudir a iste tres  vec ye al anyo (durante As clamatas fiestas de peregrinación), pa rei alizar diversos sacrificios y entregar ofrendas. O culto  d´o Templo yera administrado por os sacerdot ye y levitas, cuyo número yera muy elevado,​ quien ye desempenyaban os llamaus oficios sagrau s durante As fiestas, tal ye como custodiar y limpiar O Templo, preparar os animal ye y a lenya pa os sacrificios, y cantar salmos durante As celebracions públicas.​Os sacerdot ye y levitas se mantenían con os tributos d´os campesinos, obligatorios pa toz os chudíos.

Pero O Templo no yera O único lugar en que se rendía culto a Dios: en época de Chesús  existía tamién a costumbre de reunirse cata sábado en As sinagogas. Mientras que O culto en o Templo yera dominado por os sacerdotes, a costumbre de reunirse en As sinagogas fue promoviendo a religiosi dat d´os laicos.​Además, en As sinagogas no se llevaban a cabo sacrificios a diferencia d´o Templo, sino que tan solo se leían y comentaban os textos sagrau s.

En a época de Chesús , existían sectas divergensdentro  d´o judaísmo. O autor que mas información proporciona sobre iste tema  ye Flavio Josefo. Este​ distingue entre tres  sectas prencipales: a saducea, a esenia y a farisea. Istaúltima yera bastante respetata por O pueblo y yera constituida prencipalmente por laicos.

Os fariseos creieban  en a inmortali dat  d´o alma y eran conocidos por O rigor con que interpretaban a lei, consideran  a tradición como fuende esta. Cuanto a os saduceos, gran número de ellsformaba parte d´a casta sacerdotal, pero en oposición a os fariseos, rechazaban a idea de que a tradición yera fuende lei y negaban tamién a inmortali dat  d´o alma. Por último, O grupo d´os esenios  ye considerado por a inmensa mayoría d´os investigadors  como O autor d´os denominaus manuscritos  d´o Mar Muerto. Constituían una especie de monacato,  d´os cuals os seguidors eran estrictos cumplidors  d´a lei, anque diferían d´os atros grupos  relichiosos en su interpretación de esta.

Atr o aspecto  de suma importancia en o  chudaísmo  d´o sieglo I ye su concepción apocalíptica: a creiencia en una intervención futura de Dios, que restauraría O poder de Israel y tras a que reinarían a paz y l'harmonía universals. Ista idea adquirió gran fuerza en a época en que O pueblo chudío fue sometiu por a ocupación romana (anque está ya presente en varios d´os libros proféticos d´a Tanaj, especialmente en o Libro de Isaías), y se relaciona estrechamen  con a creiencia en a llegata de un Mesías. Amás,  ye muy menciocosa en a llamata literatura intertestamentaria: libros apócrifos per lo cheneral atribuyius  a patriarcas u atr as figuras destacatas d´a Biblia hebrea.

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]