Baixo lusacián
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Baixo lusacián Niederlausitzisch | |
---|---|
Variedaz de l'alemán central
| |
Localización cheografica | |
Estau | {{{estau}}} |
País | {{{país}}} |
Rechión | {{{rechión}}} |
Parlau en | Alemanya |
Lugars principals | Brandemburgo Saxonia |
Estatus | |
Atras denominacions | |
Charradors | |
Oficial en | |
Reconoixiu en | {{{reconoixiu}}} |
Regulau por | |
Vitalidat | Meya |
Escritors principals | |
Rasgos dialectals | |
Clasificación lingüistica | |
Indoeuropea | |
Codigos | |
ISO 639-1 | |
ISO 639-2 | ger |
ISO 639-3 | |
SIL |
O baixo lusacián (en alemán Niederlausitzisch) ye un dialecto de l'alto alemán central oriental parlau en o norte de Saxonia y o sud de Brandemburgo en as rechions de Baixa Lusacia (Cottbus) y a parti norte de l'Alta Lusacia (Hoyerswerda). Ye prou diferenciau d'os dialectos baixo alemans charraus arredol y en o norte de Berlin asinas como d'o grupo de dialectos saxons charraus en Saxonia y a luenga eslava d'os sorabos.
As dos rechions tenioron muitas influyencias de diferents dialectos, mas que mas dimpués d'a Segunda Guerra Mundial. Refuchiaus plegaus de Prusia Oriental y Silesia s'estableixioron en istas zonas dimpués d'estar forachitaus d'as suyas rechions d'orichen. Dimpués d'a fundación d'a Republica Democratica Alemana y d'un gran desenvolique economico prevocau por a puyada d'as extraccions de lignito, chents de Mecklemburgo, Turinchia, Saxonia y Saxonia-Anhalt se tresladoron enta a rechión de Lusacia ta aproveitar-sen d'o desenvolique. Debiu a ista influyencia d'atros dialectos alemans, o baixo lusacián nunca no ha estau muit diferent de l'alemán estándard.
Caracteristicas
[editar | modificar o codigo]O baixo lusacián no tien guaires parolas propias. Son tipicos os sincopes y apocopes que tamién se fan servir en os dialectos vecins. Cal destacar en l'articulación que a ⟨r⟩ gutural, que en alemán estándard ye ⟨er⟩ [ɐ] en baixo lusacián ye ⟨a⟩ [a]:
Aragonés | Anglés | Alemán estándard | Baixo lusacián | ||
---|---|---|---|---|---|
escritura | IPA | escritura | IPA | ||
augua | water | Wasser | /vasɐ/ | Wassa | /vasa/ |
martiello | hammer | Hammer | /hamɐ/ | Hamma | /hama/ |
chirmana | sister | Schwester | /ʃvɛstɐ/ | Schwesta(r) | /ʃvɛsta/ |
En prencipio de parola a ⟨r⟩ siempre se pronuncia, encara que cuasi no se siente cuan ye en mel meyo d'una parola. O mesmo efecto puet veyer-se en a letra ⟨e⟩ [ɛ] que tamién se fa mas feble en as rematanzas, o cambeo de ⟨au⟩ [aʊ] por ⟨o(h)⟩/⟨oo⟩ [oː], y l'alargamiento de ⟨ei⟩/⟨ai⟩ [aɪ] a ⟨ee⟩ [eː]:
Anglés | Alemán estándard | Baixo lusacián | ||
---|---|---|---|---|
escritura | AFI | escritura | AFI | |
rastrillar | harken | /ˈhaʁkɛn/ | haakn | /ˈhaːkn̩/ |
treballar | arbeiten | /ˈaʁbaɪtɛn/ | abeitn | /ˈabeːtn̩/ |
mercar | kaufen | /ˈkʰaʊfɛn/ | kohfn | /ˈkʰoːfn̩/ |
tamién | auch | /aʊx/ | ooch | /oːx/ |
en | auf | /aʊf/ | off/ | /oːf/ |
un | ein (m.) eine (f.) eines (n.) |
/aɪn/ /aɪnə/ /aɪnɛs/ |
een eene eens |
/eːn/ /eːnə/ /eːns/ |
chicot | Kleine | /ˈklaɪnə/ | Kleene | /ˈkleːnə/ |
A ⟨i⟩ [ɪ] curta se pronuncia alto u baixo como a ⟨ü⟩ ([y] u [ʏ]) de l'alemán estándard:
Aragonés | Alemán estándard | Baixo lusacián | ||
---|---|---|---|---|
escritura | AFI | escritura | AFI | |
mesa | Tisch | /tʰɪʃ/ | Tüsch | /tʰʏʃ/ |
ilesia | Kirche | /ˈkʰɪʁçə/ | Kürche | /ˈkʰʏɐ̯çə/
(in smaller villages the word Kerke is used.) |
zresa | Kirsche | /ˈkʰɪʁʃə/ | Kürsche | /ˈkʰʏɐ̯ʃə/ |
Existe amás una forma diferent ta o preterito perfecto:
Aragonés | Alemán estándard | Baixo lusacián | ||
---|---|---|---|---|
escritura | IPA | escritura | IPA | |
fue desenchegau | es wurde abgeschaltet | /ɛs ˈvʊʁdə ˈabɡɛʃaltɛt/ | es wurde abgeschalten | /ɛs vuadə ˈabɡɛʃaltɛn/ |
Vinclos externos
[editar | modificar o codigo]- (de) Astrid Stedje (1987). Deutsche Sprache gestern und heute. Universitätstaschenbuchverlag
- (de) Columnas d'un periodico rechional escrito en baixo lusacián