Comarcas churras
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Comarcas churras (Comarques xurres en valenciano) ye una forma coloquial de dicir a la rechión d'o País Valenciano formata por as comarcas que os aragoneses repobloron en a Edat Meya de forma mayoritaria.
Totas mugan con Teruel fueras d'a Foya de Bunyol. A parla d'estas comarcas se diz churro, y a os suyos pobladors churros. En a parla churra amás d'aragonesismos tamién bi ha muitos catalanismos lexicos, y mesmo morfolochicos. Esta denominación tamién s'ha emplegato con atros sentitos, como a la chent de Cuenca u Teruel que baixaba ta Valencia. L'orichen d'esta denominación no se conoix, y se preba d'explicar por las ovellas churras, por una antiga churrería en Valencia salindo en dirección a las comarcas d'interior u por la traza de dicir yo churo cuan encara charraban aragonés, diferent de lo valenciano jo jure.
No se consideran comarcas churras a la Plana d'Utiel y La Val de Cofrentes, porque son de cultura castellanomanchega; s'adhibioron a Valencia en o sieglo XIX. Tampoco se consideran churras as comarcas castellanoparlants meridionals d'a Baixa Segura, Alto Vinalopón y municipios d'o Vinalopón meyo, d'influencia castellanomurciana.
Historia
Istas comarcas formoron parte d'o reino de Valencia dende a suya creyación. Yeran principalment de repobladors que charraban aragonés, d'orichen aragonés y navarro. Atras zonas de Valencia que hue son catalanoparlants tenioron muitos repobladors aragoneses. Un feito decisivo que fació que unas comarcas valencianas fuesen catalanoparlants y atras aragonesoparlants estió, a parte d'a proporción numerica d'os repobladors, las mugas d'as diocesis, como ya veyió Menéndez Pidal. Los lugars que yeran d'a diocesi de Segorb dica 1960 (l'Alto Palancia y los Serrans) charran hue churro y los lugars d'a Diocesi de Tortosa charran hue catalán. Manimenos bi ha excepcions: Lo Villar de Benaduf, Chuliella, Bunyol, Siete Aguas y Chest han estato siempre d'a diocesi de Valencia y Fanzara d'a diocesi de Tortosa y se i charra churro por atras circunstancias, y Bechín ye catalanoparlant encara que haiga perteneixito a la diocesi de Teruel.
La presencia de repobladors aragoneses s'ha dato en las diferents etapas de repoblación:
- Repoblacions chusto dimpués d'a Reconquiesta.
- Repoblacions dimpués d'a revuelta d'Al Azrac.
- Repoblacions d'o sieglo XIV.
- Repoblacions d'o sieglo XVII dimpués d'a expulsión d'os moriscos (que explica que se charre churro en Fanzara).
N'estas comarcas con o tiempo l'aragonés se castellanizó, pero dimpués que en l'ueste de Teruel y Zaragoza, por lo que i quedan mas aragonesismos, feito favoreixito por mugar con un aria catalanoparlant a on s'alzan caracters comuns con l'aragonés.