Alamanico de Zúrich

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Alamanico de Zúrich Züritüütsch
Variedaz de l'alamanico
Mapa de distribución d'os distintos subdialectos
Localización cheografica
Estau	{{{estau}}}
País	{{{país}}}
Rechión	{{{rechión}}}
Parlau en	Suiza
Lugars principals	Cantón de Zúrich
Estatus
Atras denominacions	{{{atras denominacions}}}
Charradors
Oficial en
Reconoixiu en	{{{reconoixiu}}}
Regulau por
Vitalidat	Alta
Literatura
Escritors principals
Rasgos dialectals	Alto alamanico
Clasificación lingüistica
Indoeuropea Chermanica Chermanica occidental Altochermanica Altochermanica superior Alamanico Alto alamanico Dialecto de Zúrich
Codigos
ISO 639-1	de
ISO 639-2	ger
ISO 639-3
SIL

L'alamanico de Zúrich (en alamanico de Zúrich Züritüütsch, en alemán Zürichdeutsch) ye o subdialecto de l'alto alamanico charrau en o cantón de Zúrich, en Suiza.

Se divide en seis subdialectos distribuyius por tot o cantón difueras d'as rechions a o norte d'os ríos Thur y Rin.

• O dialecto d'a ciudat de Zúrich (Stadt-Mundart)
• O dialecto charrau arredol d'o lago de Zúrich (See-Mundart)
• O dialecto d'o districto de Knonaueramt, a l'ueste de l'Albis (Ämtler Mundart)
• O dialecto de l'aria de Winterthur
• O dialecto de Zürcher Oberland arredol d'o lago Pfäffikon y en l'alta val de Töss
• O dialecto de Zürcher Unterland en a redolada de Bülach y Dielsdorf

Como toz os dialectos de l'alemán suizo, ye mas que mas una luenga charrada, estando a luenga escrita l'alemán stándard. Asinas, no bi ha una ortografía oficial d'o dialecto de Zúrich. Cuan s'ha d'escribir, se fan servir as normas descritas por Eugen Dieth en o suyo libro Schwyzertütschi Dialäktschrift; pero de feito nomás os expertos en ista luenga conoixe ista norma. Amás as normas graficas de Dieth fan servir muitos diacriticos que no gosan trobar-se en un teclau normal. A chent choven gosa emplegar o dialecto ta comunicar-se por mensaches de texto a traviés d'os suyos mobils. Como no bi ha un stándard escrito fan servir por un regular os regles ortograficos de l'alemán stándard ta escribir l'alemán suizo.

O dialecto de Zúrich se veye cheneralment como mas rapedo y menos melodico que por eixemplo o dialecto de Berna. En a zona norte d'o cantón, a "r" se prenuncia como una vibrante multiple uvular, mientres que en a ciudat, a redolada d'o lago y o sud d'o cantón se prenuncua como una vibrant alveolar multiple.

Una caracteristica intresant ye que o subdialecto d'a ciudat ha adoptau mas facilment influyencias foranas; particularment, a segunda cheneración d'italians (secondi) d'una man, y o l'anglés a traviés d'os medios de comunicación d'atra, han teniu una important influyencia en ista parla. As ondas d'inmigración de turcos y ciudadans procedents d'os países de l'antiga Yugoslavia en a decada de 1990 tamién han influyiu.

Eixemplo

O siguient texto ye un eixemplo de dialecto de Zúrich quitau d'un articlo de periodico:

Wiä's Bieler Tagblatt uf sinerä Online-Plattform am Nammitag brichtet hät, sind d'Strassesperrigä i Biel wiedr ufghobe wördä. D'Strassä seget wiedr befahrbar und d'Polizeiaktion isch beendet wördä. D'Polizei hät am Mittwuch Morgä ufnerä Boustell äs vrdächtigs Paket gfundä chaa und churz druf s'Gbiet um d'Bieler Spitalstrass abgsperrt. D'Öffentlichkeit sött i de nächschtä paar Stundä über d'gnoieri Umständ informiärt werdä.

A traducción de l'anterior texto ta l'alemán stándard sería a siguient:

Wie das Bieler Tagblatt auf seiner Online-Plattform am Nachmittag berichtet hat wurden die Strassensperren in Biel wieder aufgehoben. Die Strassen seien wieder befahrbar und die Polizeiaktion wurde beendet. Die Polizei hatte am Mittwochmorgen auf einer Baustelle ein verdächtiges Paket gefunden und kurz darauf das Gebiet um die Bieler Spitalstrasse abgesperrt. Die Öffentlichkeit soll in den nächsten Stunden über die genaueren Umstände informiert werden.

Y ta rematar en aragonés sería:

Como anunció o diario de Biel en a suya pachina web dimpués d'o meyo día, ya s'han retirau os controls de policía en Biel. As carreras son de nuevo ubiertas y ha operación policial ye rematada. O miércols de maitins, a policía trobó un paquete sospeitoso en una zona d'obras y ascape zarró a o trafico l'aria d'arredol d'a carrera d'o Hespital en Biel. O publico será informau d'a situación con mas detalle en as proximas horas.

Bibliografía

• Dieth, Eugen: Schwyzertütschi Dialäktschrift. Aarau: Sauerländer. ISBN 978-3-7941-2832-7 (proposed orthography, in German)
• Salzmann, Martin: Resumptive Prolepsis: A study in indirect A'-dependencies. Utrecht: LOT, 2006 (=LOT Dissertation Series 136). Chapter 4: Resumptives in Zurich German relative clauses, online [1].
• Weber, Albert: Zürichdeutsche Grammatik. Ein Wegweiser zur guten Mundart. Unter Mitwirkung von Eugen Dieth. Zürich (=und Wörterbücher des Schweizerdeutschen in allgemeinverständlicher Darstellung. Bd. I). (prescriptive grammar book, in German)
• Weber, Albert and Bächtold, Jacques M.: Zürichdeutsches Wörterbuch. Zürich (=Grammatiken und Wörterbücher des Schweizerdeutschen in allgemeinverständlicher Darstellung. Bd. III). (dictionary Zurich German - Standard German)
• Renate Egli-Wildi: Züritüütsch verstaa, Züritüütsch rede A study book for the Zürich variant of Swiss German, intended for fluent German speakers, published by the Society for Swiss German, Zürich Section. 108 pages, 2 CDs. Küsnacht 2007. ISBN 978-3-033-01382-7 (in German)
• Fleischer, Jürg; Schmid, Stephan (2006), "Zurich German", Journal of the International Phonetic Association 36 (2)
• Heinz Gallmann: Zürichdeutsches Wörterbuch Zurich German Dictionary. 695 pages NZZ Libro, Zürich 2009, ISBN 978-3-03823-555-2