Ir al contenido

Ingüixes

De Biquipedia
Versión d'o 16:14 4 chul 2023 feita por Jpbot (descutir | contrebucions)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Ingüixes
ГIалгIай
Ingüixes
Población total
500.000
Rechions con comunidaz importants
Ingüixetia 385.537
Rusia 444.833
Cazaquistán 15.120
Ucraína 455
Idiomas
Ingüix y ruso
Relichión
Islam

Os ingüixes son un grupo etnico d'o Caucas Norte. Charran una luenga caucasica nordoriental y son musulmans sunnitas.

Organización social

A estructura social se basa en un sistema de clans, taipa que ye independient d'a división actual de chechens y inguxes.

Luenga

Pareixida a lo chechén. S'escribiba en alfabeto latino entre 1923 y 1938, cuan as autoridaz sovieticas obligoron a fer servir o cirilico. L'amostranza en ingüix estió prohibida en tiempos d'o exilio en Asia Central.

Relichión

Dende o sieglo X i heba una influencia cristianizadora que veniba de Cheorchia, pero en a segunda metat d'o sieglo XIX fueron convertius por os sufís qadiri. A confrairía tarica sufí ye una forma muito conservadora de l'islam, y esta organización d'a orden sufí encaixa con o sistema de clans (taipa) tradicional. O sentiu relichioso islamico s'ha combinau con o deseyo d'independencia respecto a Rusia por o fenomeno de reviscolamiento relichioso y contribuye a la definición d'a identidat como pueblo.

Historia

Os ingüixes tienen un orichen común con os chechens, y son denominaus colectivament como vainais, veinaj u naj, ("o nuestro pueblo"). Os cheorchianos lis dicen en conchunto kist y o folklore cheorchiano ye plen de batallas con ellos. D'o mesmo orichen que os kist son os bat (Ts’ova Tush en cheorchiano) de Zemo Alvani (en a provincia de K’ajeti, en Cheorchia) que enantes viviban en as montanyas de Tuseti y que agora son uns 5000 individuos en proceso de cheorchianización y perduga d'a luenga.

En 1784 os rusos fundoron a fortaleza de Vladicaucás y poco antes de 1820 construyoron a ruta militar de Cheorchia, entre Vladicaucás y Tbilisi, esto lis permitió sozmeter a los osetas y parte d'os ingüixes, que yeran en a marguin dreita d'o Terec.

Cuan cayó o rechimen zarista, se formó en Vladicaucás l'Asembleya d'os Pueblos d'o Caucas, on s'achuntoron osetas, cabardos, chechens, daguestanís y d'atros. En 1918 o bolchevique cheorchiano Grigori Ordzhonikidze fundó a Republica Popular Socialista d'os Soviets de Terec con capital en Vladicaucás. En agosto os cosacos forachitoron Ordzhonikidze y os bolcheviques, que tornoron con l'aduya d'os chechens, y fuoron forachitaus de nuevo en 1919 l'exercito de voluntarios d'Antón Denikin. Denikin yera mal visto por os montanyeses por os suyos ligallos con os cosacos, y dimpués de ser derrotau en Ucraína, habió d'abandonar o Caucas a l'exercito royo a prencipios de 1920.

O periodo sovietico

En chinero de 1921 as autoridaz sovieticas instituyoron a Republica Autonoma d'os Montanyeses dentro d'a Republica Federativa de Rusia, y como continadora de l'Asembleya d'os Pueblos d'o Norte d'o Caucas de 1917, aplegando a cabardos, balcars, osetas, ingüixes y chechens. En 1922 la reducioron a lo territorio d'os osetas y ingüixes, y desapareixió en 1936. Si dica 1936 os osetas y ingüixes formaban una mesma republica autonoma, con un nuevo cambio d'entidaz administrativas se creyó a Republica Autonoma d'Osetia d'o Norte y as tierras d'os inguxes s'achuntoron con as tierras d'os Chechens.

Falsament acusaus de colaborar con os nazis, en febrero de 1944 fuoron deportaus t'Asia Central. Parte de Chechenia-Ingüixetia fue adhibida a Cheorchia, pero a rechión de Prigorodny Raion, a man de Vladicaucás, en a marguin dreita d'o Terec, fue adhibida a Osetia d'o Norte y poblada por osetas.

Rehabilitaus a zaguers d'a decada de 1950 por Jruschov, os Ingüixes tornoron a la suya tierra. A rechión de Prigorodny Raion quedó baixo control d'Osetia d'o Norte, encara que deixoron que os ingüixes i tornasen. Encara bi ha muitos ingüixes en Asia Central.

A despomposición d'a URSS

Cuan os chechens declaroron a independencia, y se negoron a fer parte d'a Federación Rusa (marzo de 1992), os ingüixes se deseparoron d'os chechens y formoron una republica propia con capital en Nazrán que en chunio s'adhibió a la Federación Rusa. Con ixo os ingüixes quereban acercar-sen politicament a Moscú y asinas ganar-se refirme ruso en a reivindicación d'a rechión de Prigorodny Raion. Como esto no se desvinió os ingüixes se planteyoron de nuevo a posibilidat d'unir-sen con os chechens. En octubre de 1992 esclató un conflicto interetnico entre os ingüixes y os osetas y muitos ingüixes fuoron forachitaus d'Osetia con o consentimiento ruso.

Bibliografía