Tartessos
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Tartessos u civilización tartesica ye o nombre creyato per os griego ta esmentar a primera civilización de que habrían teniu noticia en Occident. Heredera d'a civilización d'os antigos megalitos en Andalucía.
Situación[editar | modificar o codigo]
Se desembolicó muit probablement adintro d'o trianglo formato per as actuals ciudaz de Uelba, Sevilla y San Fernando en a costa sudueste d'a peninsula iberica, o suyo eixe yera o río Tartessos, o clamato Baetis per os romanos y Wadi El Kebir per os arabes (agora clamato río Guadalquivir).
Cultura e influencia en l'exterior[editar | modificar o codigo]
Os habitants de Tartessos teneban una cultura propia con un elaborato luengache y una escritura diferent d'a dos pueblos vecins, y espleitaban d'a influencia d'os fenicios y echipcios a traviés d'os primers.
No ye platero si bi habió una ciudat d'ixe nombre en l'antigüidat perque encara no s'ha trobata. Sindembargo, atros puestos arqueolochicos en tot o Guadalquivir (territorio de esbandidura) en tienen una platera relación con Tartessos y son fundament documentatos.
A suya capital fue prebablement Turp, l'actual El Puerto de Santa María, en a desembocadura d'o río Guadalete. O formant “tr” de a parola Turp en viene en totas as formas d'o nombre Tartessos seguntes cuantos eruditos. Turdetán ye o nombre latino que prenió o pueblo prencipal d'a provincia romana d'Andalucía.
Ista ciudat y a suya civilización son, de seguras, muit anteriors a l'anyo 1000 aC, allora ya manteneban con atras civilizacions un vivo comercio basato en a metalurchia y a pesca prencipalment.
L'arribada succesiva d'os pueblos griego y fenicio, iste zaguer con a fundación d'a ciudat de Gadir (l'actual Cádiz) fomentoron segurament::
- A expansión d'a civilización tartesica enta l'interior y l'aumento en a producción y comercio d'o cobre y l'archent. (esdevinindo Tartessos en o mayor productor de cobre y archent de l'aria mediterrania).
- A navegación a las islas Casiterides (d'a parola griega ``Kassiteros´´ u estanyo, designación d'as islas Britanicas u mas concretament as islas Scilly, d'as que importaban estanyo que bi yera menister ta la fabricación de Bronce.
Breu historia[editar | modificar o codigo]
Seguntes recentan as historias d'os antigos griegos y dos historiadors romanos, en Tartessos bi heba una monarquía y teneba una organización social establita en leis escritas en ``Tabulas´´ de Bronce que se remontaban a unos 6.000 anyos d'antigüidat.
Seguntes a mitolochía Cherión, un chigant tricefalo, estió lo primer rei mitolochico de Tartessos, y tamién en serían reis mitolochicos, anque mas tardanos, Gargoris y Habis –iste zaguer sería o rei lechislador d'os tartessicos y o gran civilizador de Tartessos.
Argantonio estió o solo rei de Tartessos que se'n tienga conoixencia por fuents historicas. Seguntes Herodoto vivió 120 anyadas y establió 40 anyadas o comercio con os griegos foceus que creyoron cuantas ciudaz costeras mientres o suyo reinato.
Desaparición de Tartessos[editar | modificar o codigo]
En o sieglo VI aC Tartessos desapareix de sopetón d'a historia, talment desfeita de tot per Cartago y por a resta d'as colonias fenicias (Gádir, una colonia de Cartago, se trobaba en meyo d'o reino de Tartessos) y a cual, dimpués d'a Batalla d'Alaila, en o 534 aC li facioron pagar asinas a suya alianza con os griegos focenses. Atros autors dicen que fue refundata con o nombre de Carpia, en condicions dubdosas. Os romanos clamoron a la ampla Badía de Cádiz, Tartessius Sinus anque o reino ya no existiba pas.
Atras teorías sobre a suya desaparición en dan a culpa a: l'acotole d'as vetas minerals y a consiguient paralización d'o comercio exterior y d'a economía tartesica; invasions celtas; tierratremos y atras esferras naturals escaicitas prebablement en ixa aria.