Forato negro

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Imachen simulata d'un forato negro debant d'a carrera de Sant Chaime. O forato tien 10 masas solars y se troba a bels 600 km de distancia.

En astronomía, un forato negro ye un astro u obchecto celeste con una densidat tal que a suya fuerza gravitatoria ye tan cerenya que a velocidat d'escape ye superior a la velocidat d'a luz.[1] Por tanto, cosa que se trobe aintro d'o suyo horizont d'escaicimientos no puet eslampar-ne si no ye a traviés d'o efecto túnel cuantico (radiación de Hawking). O termin "forato negro" no s'ha d'entender como un "forato" en o sentito usual d'o termin sino como una rechión d'o espacio d'a que res no puet eslampar, ni sisquiera la luz. Por iste motivo se lis diz "negros".

Historia[editar | modificar o codigo]

L'astronomo alemán Karl Schwarzschild estió l'en primeras en proposar la existencia d'os foratos negros en 1915 basando-se en a teoría cheneral d'a relatividat de Albert Einstein. En 1939 os fisicos Robert Oppenheimer y Hartland Snyder contrimostroron que los foratos negros no nomás yeran un traste matematico sino que tamién podeban existir en o mundo real.

Imachen real d'o forato negro M87* en o centro d'a galaxia Messier 87 (u Virgo A).

En abril de 2019 se publicó la primera imachen d'un forato negro. Estió realizada per l'equipo d'o telescopio EHT (Event Horizon Telescope) y se tracta d'o forato negro clamau M87* que ye en o centro d'a galaxia Messier 87 (u Virgo A).

Partis d'un forato negro[editar | modificar o codigo]

En o centro d'un forato negro, seguntes prediz a relatividat cheneral, bi ha siempre una singularidat, un punto infinitament chicot de densidat y gravedat infinitas que plega a un volumen nulo y a un radio cero. Istos "infinitos" y "ceros" lo que realment contrimuestran ye que a relatividat cheneral no ye adecuata ta describir-los, y que probablement se necesita una teoría cuantica d'a gravedat.

L'horizont d'escaicimientos ye a superficie que marca la muga dende a on que ya no puet eslampar cosa y a on que a luz orbita o forato, dimpués bi ha o limite estatico, por l'interior d'o cual ya nomás bi ha un camín, o que marca la gravedat. A ergosfera ye a parti que queda por difuera de l'horizont d'escaicimientos, d'a cual, en teoría, encara se puet eslampar. A materia que caye a un forato negro forma a ormino un disco d'acreción, que chira arredol d'o forato negro producindo radiación electromagnetica.

I hai tamién una esfera de fotons que ye un aniello formau per os fotones emitius per a materia d'o disco d'acreción.

Propiedaz d'os foratos negros[editar | modificar o codigo]

Se considera que los foraus negros tienen tres propiedaz que los definen:

  • masa.
  • carga electrica.
  • momento angular.

Clasificación[editar | modificar o codigo]

Dependendo d'a suya masa se pueden definir distintos tipos de foratos negros:

  • Forato negro supermasivo, cuan a suya masa tiene millons u decenas de mils de millons de vegadas d'a masa d'o Sol. Iste tipo de foratos gosan estar en o centro de cuasi totas as galaxías. Asinas, per eixemplo, en o centro d'a nuestra galaxia, a Carrera de Sant Chaime, se troba lo forato negro supermasivo clamau Sagitario A*.
  • Forato negro estelar que ye formau per o colapso gravitacional d'una estrela masiva. Iste ye lo tipo de foratos negros petuliaus per primera vegada dentro d'a teoría d'a relatividat cheneral.
  • Microforato negro: son obchectos hipoteticos basaus en a gravedat cuantica.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (en) Joseph A. Angelo Jr. Encyclopedia of Space and Astronomy, Facts on File, 2006, ISBN 978-0-8160-5330-8, p.89

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]