Dinastía Tang
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Tang 唐 | ||||
| ||||
 | ||||
| Capital | Chang'an (618–904) Luoyang (904-907) | |||
| Idioma oficial | Chinés | |||
| Gubierno | Monarquía | |||
| • Formación | 618 | |||
| • Desaparición | 907 | |||
A dinastía Tang estió una dinastía que reinó minetres tres sieglos en China succedendo a los Sui y precedendo a los Song. Tenioron un apocheu dica metat d'o sieglo VIII, y dimpués entroron en una lenta decadencia dica que s'esboldregoron en l'anarquía a fins d'o sieglo IX.
Orichen[editar | modificar o codigo]
Li Yuan, un aristocrata d'orichen barbaro pero sinizato con poder en a Val de Fen dirichió una revuelta que fació que se convertise en l'anyo 618 en o primer emperador d'a dinastía Tang, con o nombre de Gaozu.
Os primers Tang[editar | modificar o codigo]
L'emperador Taizong (626-649) levó a cabo una expansión por Asia Central. En a segunda metat d'o sieglo VII l'antiga concubina de Taizong se converte en a emperadriz Wu, que ye rechent en l'anyo 683 y funda en l'anyo 690 a dinastía Zhou, substituyida de nuevo por a dinastía Tang en l'anyo 705. Wu ha estato a sola emperadriz d'a historia de China y cambeó a capital ta Luoyang, refirmando-se mes en a burocracia que en l'aristocracia militar d'o norueste. L'emperador Xuanzong (712-756) torna a capitalidat a Chang'an. Ye considerato por os confucianistas como un sobirán eixemplar, preoucupato por a buena administración pa l'intrés cheneral.
Expansión[editar | modificar o codigo]
En l'anyo 630 os Tang inflichen una grant derrota a los Göktürks. Alavez s'internan por a rota d'a seda y conquieren a cuenca de Tarim, on creyan as "cuatre guarnicions". En a decada d'o 650 vencen a los Göktürks occidentals y plegan dica Sogdiana y Bactria.
En a expansión por Asia Central amés de topetar con os Göktürks, topetan con os tibetans, que dende a primera metat d'o sieglo VII s'organizan en un poderoso reino tamién en expansión. En a decada de 680 os Göktürks tornan a recuperar poder, pero s'esboldrega en l'anyo 744 cuan os uigurs los substituyen. En o cabo occidental de l'Imperio Chino amaneix una nueva amenaza, os arabes musulmans, que en l'anyo 751 vencen a los chineses en Talas (Sogdiana).
Os Tangs tamién intervienen en Corea. En l'anyo 660 fan liga con o reino de Silla contra os reinos tamién coreanos de Paekche y Koguryo, que son derrotatos primero y forachitan a los chinos dimpués, encara que o reino de Silla se converte en un reino tributario de china.
A revuelta de An Lushan[editar | modificar o codigo]
En a primera metat d'o sieglo VIII l'imperio teneba exercitos cutianos en as mugas, con chenerals mercenarios, a sobén no chinos. An Lushan, de pai sogdián y mai turquica en l'anyo 755 encomienza una revuelta en a rechión de Pequín y s'apodera de Luoyang y Chang'an. L'emperador Xuanzong se refuchia en Sichuan y abdica en l'anyo 756. An Lushan muere asesinato a l'atro anyo, pero a revuelta contina. Os emperadors claman a los uigurs pa sozmeter-la, y saqueyan Luoyang. A revuelta ye acotolata en l'anyo 763, y encara que se restauró o poder Tang, o control d'a rota d'a seda yera ya perdito pa cutio, y yera en baralla entre os uigurs y tibetans. Encara que l'imperio d'os uigurs s'esboldrega en l'anyo 840 por a invasión d'os kirguizes d'o Yenisei y os tibetans tamién pierden poder, os Tang yeran tan enfeblitos que ya no podeban aproveitar a situación.
Decadencia y caita d'os Tang[editar | modificar o codigo]
Dimpués d'a rebuelta d'An Lushan, os Tang tornan a prener o control d'o centro d'o país (rechions de Chang'an, de Luoyang y d'o baixo Yangci). O poder tiende a pasar a mans d'os gubernants militars (comisarios imperials). Bi ha reaccions xenofobas contra os habitants d'Asia Central y relichions d'orichen forano. Dimpués d'a caita d'os uigurs se prohíben os cultos foranos. O budismo ye reprimito en l'anyo 845 con confiscacions de monesterios. En a segunda metat d'o sieglo IX o poder imperial se disgrega, minato pora incompetencia y a corrupción. Dende l'anyo 875 dica l'anyo 884 una revuelta dirichita por Huang Chao devasta o país, en especial Chang'an. En a practica os comisarios imperials y atros sinyors d'a guerra ya independients son qui controlan China y se la reparten. A fin oficial d'a dinastía Tang ye en l'anyo 907.
Bibliografía[editar | modificar o codigo]
- Jean Sellier. Atlas de los pueblos del asia meridional y oriental. Acento Editorial.
Vinclos externos[editar | modificar o codigo]
Se veigan as imáchens de Commons sobre a Dinastía Tang.
