Ergativo en basco

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

L'ergativo en basco (-k) se fa servir pa distinguir gramaticalment o subchecto intransitivo d'o subchecto transitivo u activo.[1] Con a construcción ergativa o basco presenta un comportamiento prou excepcional en o mundo, y encara mes en Europa Occidental, estando o basco un d'os pocos idiomas en fer-lo servir en Europa[2] Cuasi totas as luengas caucasicas, y cadaguna d'una traza diferenciata, fan servir tamién a construcción ergativa, este peculiar rasgo tipolochico d'as ditas "luengas d'ergativo".[3][4]

Por eixemplo, en a frase "gizona badator" ("l'hombre viene") o subchecto se diz "gizona" ("l'hombre"), pero en esta atra frase "gizonak ikusten du" ("l'hombre veye") o subchecto se diz "gizonak" ("l'hombre"). O subchecto activo recibe una marca, dita marca d'ergativo u activo, que ye concretament una -k final. Dita -k final ye o que se diz ergativo basco.

Eixemplos[editar | modificar o codigo]

  • Gizona etorri da = "L'hombre ha venito". En basco o subchecto intransitivo no recibe marca.
  • Gizona ikusi du = "Ha visto a l'hombre". En basco l'obchecto de verbo transitivo no recibe marca (en este eixemplo, en aragones recibe a marca "a").
  • Gizonak ikusi du = "L'hombre ha visto". En basco o subchecto transitivo sí recibe marca.
  • Mutila etorri da = "O mesache ha venito"
  • Irakasleak mutila ikusi du = "O mayestro ha visto a lo mesache"

Casos[editar | modificar o codigo]

En o caso d'o basco, esta caracterización la marca a terminación -k, distinguindo-se variants seguntes o numero:

  • Mugagabea ("indefinito"): terminacions -k (pa palabras terminatas en vocal) y -ek (para palabras terminatas en consonant). Este caso (en realidat cualsiquier caso d'indefinito d'as declinacions d'o basco) se emplega generalment para declinar palabra emplegatas en ciertas preguntas en as que no se define de tot qui u qué fa l'acción, pa declinar palabras que son afectatas por numerals (con excepcions) y para declinar os nombres propios.
    • Edonork lagun dezake orri hauetan idazten= cualsiquiera (edonor) pued aduyar (lagun dezake) escribindo (idazten) en estas (hauetan) pachinas (orri[ak])
    • Erramunek hartu du = l'ha agafato Ramón.
  • Mugatu singularra ("definito singular"): terminación -ak (tanto pa palabras terminatas en vocal como consonant). Este caso se fa servir cuan o nuclio d'o subchecto ye singular.
    • Gizonak etxea erosi du: l'hombre (gizon[ak]) ha comprato (erosi du) a casa (etxea).
  • Mugatu plurala ("definito plural"): terminación -ek (tanto pa palabras terminatas en vocal como en consonant). Este caso se fa servir cuan o nuclio d'o subchecto siga plural y en bels casos en os que o nuclio ye afectato por un numeral. O caso "mugatu plurala" tiene en cuasi totas as declinacions un subcaso dito "plural hurbila" (plural cercano), que se fa servir pa denotar cercanía de qui parla con respecto a lo que se ye referindo. En o caso de l'ergativo, a terminación correspondient ye -ok, en palabras terminatas en vocal como en consonant.
    • Gizonek etxea erosi dute: os hombres (gizonek) han comprato (erosi dute) a casa (etxea).
  • Plural hurbila ("plural de cercanía")
    • Aitak eta biok ekarri genuen: lo trayiemos (ekarri genuen) mi padre y yo (aitak eta biok=[literalment, o padre y os dos]).

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Euskara. Historia d'o País Basco y o Basco. Kondaira.net
  2. Aproximadament un 25% d'as luengas d'o mundo se describen como "lenguas ergativas". S'abanza en o conoiximiento d'o basco. Euskal Herriko Unibertsitatea - Universidad del Pais Basco.
  3. Casos ergativo y absolutivo
  4. Caso ergativo. Hispanoteca.eu