Muga

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Muga entre Aragón y Francia (Portalet)

As mugas, buegas o güegas, son as ringlas que se trazan en os cabos d'un país y que lo desalpartan d'o u d'os países vecíns, amugando asinas o territorio en o que se puede exercer a sobiranía de cada cual. Cada país tien l'autoridat de desichir a las demás nacions que no invadan o suyo territorio (amugato por as mugas); ye dicir, de desichir que os estaus foranos s'abstiengan d'actuar y ficar-sen en o suyo territorio.

Toz os países d'o mundo tienen o nombre d'estaus, estaus que la suya caracteristica principal ye a sobiranía; ye dicir, en a facultat d'establir y exercer a suya autoridat d'a maniera en que lo creigan convenient.

Ta que o exercicio d'a sobiranía por parti d'os estaus no siga perchudiciosa ta atras nacions, se creigan mugas en partis de tierra, augua y aire.

As mugas, a lo contrario de lo que muitas vegadas se creye, no se creyan nomás cuan bi ha tierra de por meyo, pos existen diferents menas de mugas: aerias, territorials, fluvials, maritimas y en os lacos.

Isto quiere dicir que, en muitos casos, a muga d'un país con atro no se troba definida nomás an bi ha tierra, pos en bels casos ixa división se efectua emplegando ríos, mars, ecetra.

O caso d'a muga aeria ye emplegata ta poder controlar os cielos d'o país (un avión que deseye pasar por os cielos d'un estau alleno a aquel d'an procede ha de demandar autorización, de lo contrario lo gubierno de dito estau puede considerar que o suyo espacio aerio ye estando invadiu, lo que puede conducir a decisions que pueden arribar a escatumbar l'aeronau).

Cómo saber an ye situada una muga?

Ta la situación de mugas s'emplegan, a mayoría de vegadas, aspectos visibles d'a cheografía d'un país; por eixemplo, si bi ha muitas montanyas, s'emplega o pico mas alto u o fin d'a cadena monteriza. Con os ríos ye pareixiu: si a muga ye un río, a división territorial se define en cada una d'os cantos d'iste.

Con as mugas marítimas y aeria ye diferent; en istos casos se creyan ringlas imachinarias, churidicament establitas y que se veyen en mapas y por meyo de coordenatas.

Un d'os puntos mugants mas celebres ye o clamato "Checkpoint Charlie" que mientres decadas sirvió de punto de control entre as dos partis desalpartadas por o Muro de Berlín.

Etimolochía

Muga ye una palabra d'orichen basco, a lo contrario d'a palabra equivalent en atras luengas romances (Frontera), que ye relacionato con o Frent militar (latín FRONS, FRONTIS). Ye, como en Hordio y Borda un caso de palabra que en aragonés puet estar diftongata (buega~güega), u sin diftongar (muga, y tamién antigament boga).

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre diversas mugas.