Pronombre presonal
O pronombre presonal ye una clase de parabras que expresan o subchecto d'a frase quan iste no ye determinato de traza concreta.
Os pronombres presonals son definitivos en as luengas en as que la conchugación verbal no ye capable ta expresar o subchecto, como son o francés (luenga que en a suya escritura conserva las desinencias d'a conchugación, pero en a parla suya la mayoría d'as desinencias se son perditas, se diferencian nomás a primera y la segunda presona d'o plural: por eixemplo aime, aimes, aimet, aimons, aimez, aiment se pronuncia /em, em, em, emón, emé, em/) u l'anglés a on que la conchugación verbal marca solament a tercera presona d'o singular.
Pronombres presonals en o latín[editar | modificar o codigo]
En latín y probablement en a luenga proto-indoeuropea no bi heba pronombres presonals especificos ta las terceras presonas, nomás los teneban que en as primeras y segundas. Ta las terceras presonas, i usaban diferents pronombres demostrativos.
Os pronombres presonals en latín yeran:
- 1ª Presona singular: EGO (> EO en a epoca tardana)
- 2ª Presona singular: TU
- 3ª Presona singular: IS, EA, ID
- 1ª Presona plural: NOS
- 2ª Presona plural: VOS
- 3ª Presina plural: II u EI, EAE, EA
En as luengas romances, os pronombres d'as terceras presonas no demanan d'os demostrativos latins IS, EA, ID, sino de ILLE, ILLA, ILLUD (y las suyas variants casuals) que significaba «'aquel'» > castellán él, ella, ello, francés il, elle, italián antigo egli, ella, italián moderno lui, lei (< ILLUI, ILLAEI), rumán el, ea ecetra.
Como en latín os pronombres NOS y VOS yeran no só que caso nominativo, si que tamién acusativo, y dimpués os de chenitivo–dativo, NOBIS y VOBIS tamién se fusionoron en romance con as primeras formas (NOBIS, VOBIS > NOIS, VOIS > NOS, VOS), alavez yera menester de distinguir a forma d'o subchecto d'a forma d'os complementos. Por ixo, en bellas luengas romances a la forma de subchecto le s'adhidiba lo pronombre latín ALTER (*ALTERU en latín vulgar): NOS+ALTERUS > nosaltros, nosaltres, nosotros, nualtri, ecetra.
Pronombres presonals en l'aragonés[editar | modificar o codigo]
En aragonés como en atras luengas neolatinas a forma que prenen os pronomes presonals ye diferent seguntes sigan de subchecto, de complemento directo, de complemento indirecto u con preposición, estando ixa una d'as zaguers trazas d'a declinación latina:
Pronombres presonals de subchecto[editar | modificar o codigo]
# | Masculín | Femenín |
1ª presona singular | yo | yo |
2ª presona singular | tú | tú |
3ª presona singular | éll | ella |
1ª presona plural | nusa(l)tros | nusa(l)tras |
2ª presona plural | vusa(l)tros | vusa(l)tras |
3ª presona plural | ell(o)s | ellas |
Pronombres presonals de complemento directo[editar | modificar o codigo]
# | Masculín | Femenín |
1ª presona singular | me | me |
2ª presona singular | te | te |
3ª presona singular | lo / el | la |
1ª presona plural | nos/mos | nos/mos |
2ª presona plural | vos/tos | vos/tos |
3ª presona plural | los / e(l)s | las |
Pronombres presonals de complemento indirecto[editar | modificar o codigo]
# | |
1ª presona singular | me |
2ª presona singular | te |
3ª presona singular | le (li)* |
1ª presona plural | nos/mos |
2ª presona plural | vos/tos |
3ª presona plural | les (lis)* |
Pronombres presonals con preposición[editar | modificar o codigo]
# | Masculín | Femenín |
1ª presona singular | con yo | con yo |
2ª presona singular | con tú | con tú |
3ª presona singular | con éll | con ella |
1ª presona plural | con nusatros | con nusatras |
2ª presona plural | con vusatros | con vusatras |
3ª presona plural | con ell(o)s | con ellas |
# | Masculín | Femenín |
1ª presona singular | de yo | de yo |
2ª presona singular | de tú | de tú |
3ª presona singular | d'éll | d'ella |
1ª presona plural | de nusatros | de nusatras |
2ª presona plural | de vusatros | de vusatras |
3ª presona plural | d'ell(o)s | d'ellas |
Pronombres reflexivos[editar | modificar o codigo]
# | |
1ª presona singular | me |
2ª presona singular | te |
3ª presona singular | se |
1ª presona plural | nos/mos |
2ª presona plural | vos/tos |
3ª presona plural | se, sen |