Diferencia entre revisiones de «Castellanización»
Linia 31: | Linia 31: | ||
*A -ll- resultato de -LY-, -K'L-, -G'L- e -T'L- ya eba encomenzado en zonas surorientals d'Aragón a castellanizarse en o sieglo XV, pero se conserbaba relatibament bien en a Depresión de l'Ebro, Baxo Aragón e Mayestrato. En os testos d'os tiempos de [[Ferrando II d'Aragón|Ferrando II]] alternaba a forma aragonesa chenuina con -ll- (''viello'', ''orella'') con formas coinzidents con o castellán, (''viejo'', ''oreja'', etc...). A fins d'o reinato de Ferrando II d'Aragón as formas aragonesas en os testos como ''abellas'', ''ligallo'', ''ligalleros'', ''manillas'', ''mortalla'', ''mullones'', ''orella'', ''retallos'' e ''stallo'' son relatibament eszezionals. |
*A -ll- resultato de -LY-, -K'L-, -G'L- e -T'L- ya eba encomenzado en zonas surorientals d'Aragón a castellanizarse en o sieglo XV, pero se conserbaba relatibament bien en a Depresión de l'Ebro, Baxo Aragón e Mayestrato. En os testos d'os tiempos de [[Ferrando II d'Aragón|Ferrando II]] alternaba a forma aragonesa chenuina con -ll- (''viello'', ''orella'') con formas coinzidents con o castellán, (''viejo'', ''oreja'', etc...). A fins d'o reinato de Ferrando II d'Aragón as formas aragonesas en os testos como ''abellas'', ''ligallo'', ''ligalleros'', ''manillas'', ''mortalla'', ''mullones'', ''orella'', ''retallos'' e ''stallo'' son relatibament eszezionals. |
||
*A -it- que probién d'a eboluzión d'os grupos -CT- e -ULT- latins ya se podeba trobar como -ch- en testos en aragonés baxomeyebal, pero encara se podeba trobar testos sin castellanizazión d'a -it- en [[1480]]. A soluzión castellana predomina ya en os testos entre 1490 e 1494 e se fa de feito esclusiba dende 1495. Dica 1516 os casos con fonetica aragonesa son eszezionals (''cuita'', ''feito'', ''sobredito'', ''susoditos'', ''ditos'', ''dita''). A soluzión autotona no se rechistra ni en os diplomas de 1575-1625 ni en os d'o zaguer cuarto d'o sieglo XVII. |
*A -it- que probién d'a eboluzión d'os grupos -CT- e -ULT- latins ya se podeba trobar como -ch- en testos en aragonés baxomeyebal, pero encara se podeba trobar testos sin castellanizazión d'a -it- en [[1480]]. A soluzión castellana predomina ya en os testos entre 1490 e 1494 e se fa de feito esclusiba dende 1495. Dica 1516 os casos con fonetica aragonesa son eszezionals (''cuita'', ''feito'', ''sobredito'', ''susoditos'', ''ditos'', ''dita''). A soluzión autotona no se rechistra ni en os diplomas de 1575-1625 ni en os d'o zaguer cuarto d'o sieglo XVII. |
||
== Sustituzions lesicas == |
|||
En os susoditos testos se puede beyer como en luengache escrito se fa serbir en 1479-1515 y en 1575-1625 parabras como ''fabear'', ''logar'', ''loguero'', ''vegada'' que son sustituitas por os suyos equibalents castellans ''votar con habas blanca y negras'', ''arrendar'', ''arrendamiento'', ''vez'' unicas que se beyen a fins d'o sieglo XVII. |
|||
O caso de ''fusta'' ye endicatibo de que a sustituzión en o luengache escrito no quereba dizir desaparizión en a parla biba. En [[1612]] en Zaragoza os organizadors d'un zertamen poetico refusoron unos bersos por fer serbir ''fusta'' en cuenta de ''madera''. |
|||
{{zita|Gerónimo Pérez justa/ muy mal, pues no se ajusta/ al cartel, y, le ha llamado/ a un árbol recién cortado, /en vez de ''madera'', '''fusta'''}} |
|||
== Bibliografía == |
== Bibliografía == |
Versión d'o 12:25 13 mar 2009
A castellanizazión, en cheneral, ye o prozeso de sostituzión gradual d'elementos culturals d'un pueblo por os propios d'o pueblo castellano. Anque en muitos casos se puede fablar d'españolizazión, pos ye a cultura castellana la trigada p'a fundamentazión de l'imperio español que con o paso d'os sieglo ha esdebeniu en a Estau español autual.
A castellanizazión ha feito efeuto en muitos territorios e podríamos diferenziar prinzipalmente os peninsulars e os americanos (antimás de Guinea, Filipinas...). O prozeso de castellanizazión más platero ye o d'a sostituzión lingüistica.
Castellanizazión de l'aragonés
O prozeso de castellanizazión d'a luenga aragonesa ye un feito istorico estudiau de traza poco combinzente pa qui conoixe a reyalidat de l'aragonés. Muitas bezes se cai en prechudizios ideolochicos que anulan a personalidat d'a propia luenga aragonesa.
Mecanismos de sostituzión lingüistica
A sostituzión lingüistica pende d'o cambio en a frecuenzia d'emplego d'os usos lingüisticos pertenexientes á un sistema lingüistico por os d'otro. As bariables que influyen en dita sostituzión son muitas (cheografía, natalidat, prestichio, escuela, meyos de comunicazión, exerzito,...), de difízil estudio e pior cuantificazión.
A soztituzión ye más fázil entre luengas d'una mesma familia e de fázil intercomprensión, caso de l'aragonés e d'o castellano, pero tamién puede estar entre diferentes familias.
Toda sostituzión pasa por un entendimiento prebio. Sólo se puede alquirir un uso lingüistico si éste se comprende, anque s'alquiera mal debiu á o rudio (conchunto d'interferenzia fisicas e psicolochicas que deforman o mensache).
Metamos diferentes casos de sostituzión lingüistica en o causo de l'aragonés e d'o castellán:
Sustituzión foneticas
Bi ha interpretazión seguntes as que cuan en Aragón as modas lingüisticas se cantioron por o castellano, S.XV, a distanzia entre o castellano e l'aragonés á nibel fonetico yeran minimas (considerando nomás a forma, pos a fonetica istorica ye diferente, poco l'importaba á un ziudadano, qui quiera que fuera, de do beniban as parolas).
En primeras o conchunto de fonemas d'as dos luengas coinzidiban:
- A g (fonema prepalatal fricatibo sonoro) d'o castellano meyebal ya se faría x prepalatal fricatiba xorda en castellano d'esta epoca, a j belar autual agún no s'eba estendillau.
- A ch (fonema palatal africato xordo) esistiba por diferentas razons en as dos.
- a ll e la y teneban identicas soluzions.
L'aspirazión d'a f en castellano, que no se daba en aragonés, yera una diferenzia fonetica agún importán, pero as dos luengas sonarían mui parellanas. A diberchenzia d'os usos yeran plateras en aspeutos en os que a fonetica aragonesa e a fonetica castellana tenioron sieglos enantes eboluzions diberchents... chent por xente, royo por roxo, palla por paxa, fillo por hixo...
Asinas que cuan en castellano s'estendilló a soluzión j belar pa a suya x e os aragoneses "cultos" prenzipioron á imitar a traza de charrar cortesana e asina dezir caja en cuenta de caixa, bien poquet le costó á lo pueblo de seguir ixa moda e pasó á dezir caja pero tamién combirtió xada en jada, u remexer en remejer.
Podemos seguir a castellanizazión d'as parabras con fonetica aragonesa en o luengache escrito, que no se corresponde nezesariament con o prozeso de castellanizazión d'o luenchache oral popular, pero que debió estar més tardana. En os testos replegatos por A. San Vicente Instrumentos para una historia social y económica del trabajo en Zaragoza en los siglos XV a XVIII beyemos que:
- A F- inizial se conserba bien en os primers testos d'o sieglo XVI, pero entre 1575 e 1626 alterna a suya conserbazión con escribir h-. Dica 1590 a conserbazión ye encara frecuent pero dende 1590 escribir con f- ya ye en casos isolatos y en o zaguer cuarto d'o sieglo XVII no en queda ni rastro.
- A -ll- resultato de -LY-, -K'L-, -G'L- e -T'L- ya eba encomenzado en zonas surorientals d'Aragón a castellanizarse en o sieglo XV, pero se conserbaba relatibament bien en a Depresión de l'Ebro, Baxo Aragón e Mayestrato. En os testos d'os tiempos de Ferrando II alternaba a forma aragonesa chenuina con -ll- (viello, orella) con formas coinzidents con o castellán, (viejo, oreja, etc...). A fins d'o reinato de Ferrando II d'Aragón as formas aragonesas en os testos como abellas, ligallo, ligalleros, manillas, mortalla, mullones, orella, retallos e stallo son relatibament eszezionals.
- A -it- que probién d'a eboluzión d'os grupos -CT- e -ULT- latins ya se podeba trobar como -ch- en testos en aragonés baxomeyebal, pero encara se podeba trobar testos sin castellanizazión d'a -it- en 1480. A soluzión castellana predomina ya en os testos entre 1490 e 1494 e se fa de feito esclusiba dende 1495. Dica 1516 os casos con fonetica aragonesa son eszezionals (cuita, feito, sobredito, susoditos, ditos, dita). A soluzión autotona no se rechistra ni en os diplomas de 1575-1625 ni en os d'o zaguer cuarto d'o sieglo XVII.
Sustituzions lesicas
En os susoditos testos se puede beyer como en luengache escrito se fa serbir en 1479-1515 y en 1575-1625 parabras como fabear, logar, loguero, vegada que son sustituitas por os suyos equibalents castellans votar con habas blanca y negras, arrendar, arrendamiento, vez unicas que se beyen a fins d'o sieglo XVII.
O caso de fusta ye endicatibo de que a sustituzión en o luengache escrito no quereba dizir desaparizión en a parla biba. En 1612 en Zaragoza os organizadors d'un zertamen poetico refusoron unos bersos por fer serbir fusta en cuenta de madera. Plantilla:Zita
Bibliografía
Jose María Enguita Utrilla e Maria Luisa Arnal Purroy LA CASTELLANIZAZIÓN DE ARAGÓN. Archivo de Filología Aragonesa LI 1995.