Diftongo
Un diftongo (d'o latín diphthongus, y iste d'o griego δίφθογγος) ye a unión de 2 vocals en una mesma silaba, estando lo menos una d'ellas feble (zarrada), igual tiene l'orden. Eixemplos: fiero, boira. Quan se complegan tres vocals en una mesma silaba (seguindo l'orden zarrada-ubierta-zarrada), tenemos un triftongo, como en ueito. Un hiato se produz quan se troban dos vocals fuertes, u quan s'achuntan una fuerte y una feble y a vocal feble siga accentuada. Dos vocals fuertes adchacents no fan nunca un diftongo; se deseparan en silabas distintas.
En aragonés, as vocals ubiertas u fuertes (a, e, o) y as vocals zarradas u febles son (i, u). Os termins "ubierta" u "zarrada" fan mención a la posición d'os organos articulatorios.
Fonetica[editar | modificar o codigo]
Foneticament, as propiedatz d'as vocals cambean quan son en contacto en un diftongo y la uno prene bellas trazas foneticas de la otro. Antiparte, cadaguna das vocals se gosa fer más curta.
Menas de diftongos en aragonés[editar | modificar o codigo]
Formaus por dos vocals febles diferents[editar | modificar o codigo]
Istos diftongos, clamaus diftongos homochenios, se forman quan s'achuntan as dos vocals febles (i, u):
- [iu] como en piular → piu-lar
- [ui] como en fuina → fui-na
Formaus por una vocal fuerte y una feble[editar | modificar o codigo]
En achuntar-sen una vocal fuerte u ubierta (e, a, o) y una feble u zarrada (i, u), siempre que a feble no siga tonica (como en Caín), se fa un diftongo.
Pendendo en a seqüencia d'as vocals en a silaba, se puet charrar de dos subtipos de diftongos:
Diftongos decreixients: formaus por una primera vocal fuerte y una segunda feble. En ista mena de diftongos os organos articulatorios pasan d'una posición ubierta enta unatra más zarrada.
- [ei] como en feito → fei-to
- [ai] como en airera→ ai-re-ra
- [oi] como en boira → boi-ra
- [au] como en maular → mau-lar
- [eu] como en yeugua → seu
- [ou] como en prou → prou
- Diftongos creixients: formaus por una primera vocal feble y una segunda fuerte. En ista mena de diftongos os organos articulatorios pasan d'una posición zarrada enta unatra más ubierta.
- [ie] como en anieblar → a-nie-blar
- [ia] como en ansias → an-sias
- [ia] como en ansias → an-sias
- [iu] como en viuda → biu-da
- [ua] como en augua → au-gua
- [uo] como en quota → cuo-ta
- [ue] como en buen → buen
- [ui] como en fuigo → fui-go