Arrumanos

De Biquipedia
(Reendrezau dende Arrumans)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Arrumanos
Armãnji/Rrãmãnji
Arrumanos en Macedonya d'o Norte
Rechions con comunidaz importants
Grecia 39.855
Macedonya d'o Norte 9.695
Albania 4.249
Bulgaria 1.000
Rumanía 26.500
Idiomas
Arrumano
Relichión
Cristiana ortodoxa
Pueblos relacionaus
Pueblos vlacos
Mapa

Mapa d'os Balcans con as poblacions vlacas y rumanas; os arrumanos bi apareixen en rosa.

Os arrumanos (en arrumano armãnji/rrãmãnji) son un conchunto de comunidaz vlacas ixemenatas por os países balcanicos, sobretot Albania, Macedonya d'o Norte, Grecia y Bulgaria, dende on muitos emigroron ta Rumanía cuan se convertió en estato independient y sobretot dimpués d'as guerras balcanicas. Charran un luengache neolatín, l'arrumano, pareixito a lo rumano oficial en Rumanía, y tamién pareixita a lo meglenorrumano y lo istrorrumano. Son cristianos, belatros ortodoxos, beluns catolicos.

Denominacions[editar | modificar o codigo]

Bandera d'os arrumanos de Grecia

Cuan as invasions d'os pueblos nomadas d'as estepas y d'os eslaus o termin Romanus y as suyas derivacions romances rumãn y variants se convertió en a denominación d'a población sozmesa, esclavizata, y a lo norte d'o Danubio cuan i heba una principatos u voibodatos con una clase dirichent que charraba a luenga neolatina, encara se deciba rumãn a la chent sozmesa. Por eixemplo en un texto de 1602, uno d'os primers escrito en rumano podemos leyer "d'estar esclavos como han estato venditos":

Con tot y con ixo os arrumanos conservoron l'autodenominación Romanus: Armãnj y Rrãmãnj en Grecia, y rrãmãnji u rrãmenji n Albania. Encara os albaneses denominan a los arrumanos rëmër, que tamién ye una derivación de Romanus, pero bi ha atras denominacions, populars u eruditas. En a Edat Meya u en textos que parlan d'a Edat Meya se feba servir o exonimo 'vlaco pa dicir a toz os pueblos balcanicos que charraban una luenga neolatina. Este exonimo ye d'orichen eslau, lo podemos leyer en bulgaro como vlasi, en albanés como Vllehe, en griego como Vlahi, en turco como Ulahlar. Pa embolicar mes l'asunto en a historiografía medieval a vegatas s'ha feito servir o termin Vlaco pa dicir "bandido", "rebel" y en a Bosnia otomana diciban vlacos a los cristianos catolicos u ortodoxos locals. Os meglenorrumanos han preso a denominación eslava de vlasi p'autodenominar-sen, dixando a denominación orichinal derivata de romanus.

En bels países reciben denominacions que son en realidat embotatas, como por eixemplo Κουτσόβλαχοι en griego u tsintsar en as luengas eslavas meridionals. En albanés a vegatas fan servir a embotata de cioban turquismo que significa "pastor".

Bi ha diferents brancas d'arrumanos, que reciben nombres locals en o suyo luengache: arnãucheni, epiratsi, fãrsherotsi, grãmosteni, olimpiani, rhodopeni, vascopoleni y atros grupos menors en Tracia, en Bulgaria, en o Kosovo y en o Sanchac de Novi Pazar.

Luenga[editar | modificar o codigo]

A luenga arrumana ye en camín de desapareixer. Historicament bels arrumanos prenioron a luenga griega convertindo-se en un grupo etnolingüistico diferent, os karakachan.

Modo de vida tradicional[editar | modificar o codigo]

Muitos arrumanos yeran pastors transhumants. En Bulgaria-Macedonya os vlacos transhumants se distribuiban especialment en as altas montanyas, o Pindo, os Monts Rhodopeyos, o Ryla y Pirin. Poseyeban caballamen y uellamen y viviban en capanas a unas altarias de entre os 1000 y 1500 m sobre o livel d'a mar. Unas cuantas familias chuntas de dica 60-100 personas yeran baixo o mando d'un chefe (chelnik u kehaya).

Historia[editar | modificar o codigo]

En o sieglo XI pastors vlacos d'a zona de Nish emigroton t'Albania. Os bizantins no facioron que defensar as ciudaz y costas. As diferencias clanicas u tribals impidioron a los vlacos de formar un estato.[1]

En 1080 cuan os bizantins recuperoron Macedonya i troboron vlacos, y yeran una parte important d'a población en o segundo Imperio Bulgaro en 1184. En o sieglo XII o prencipau de Vlaquia la Gran comprendeba Tesalia con as costeras centrals y meridionals d'o Pindo, y lo sud de Macedonya dica Kastoria. Este estato fue absorbito por o despotato d'Epiro.

En o sieglo XIV bi habió un descenso demografico en Grecia por as guerras, epidemias y bandidache. O exodo rural fació que muitos vlacos emigrasen ta Grecia.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Hermann Kinder Werner Hilgemann ATLAS HISTORICO MUNDIAL. Desde los orígenes a la Revolución Francesa. Ediciones Itsmo.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]