Usuario:Adrián-1994~anwiki/Dizionario Aragonés

De Biquipedia

A[editar | modificar o codigo]

  • a /la
  • a amagatons/ a escondidas, a hurtadillas
  • a balentor/ el valor
  • a bonico/ despacio, poco poco
  • a chobena/ la nuera
  • a claror/ la claridad
  • a clucada/ el guiño
  • a embute/ en gran cantidad
  • a enculicas/ sobre los hombros
  • a escarramanchons/ a horcajadas
  • a escudietas/ descuidadamente
  • a esgalapatons/ a gatas, a cuatro patas
  • a ficamorro/ beber a morro
  • a fortor/ el olor fuerte
  • a gabia/ de mano en mano, a mano, en cadena
  • a güello/ a ojo
  • a lo que/ cuando, así que, en el momento en que
  • a l'usma/ al acecho
  • a muntons/ a montones
  • a negror/ la negrura
  • a ormino/ a menudo, con frecuencia
  • a plantar/ fuerte a seguir bien
  • a pudor/ el hedor, la fetidez
  • a pur de/ a fuerza de
  • a ran/ casi tocando, casi al mismo nivel, al ras
  • a rebullo/ sin cuidado
  • a redolé/ de forma dispersa y escasa
  • a retepelo/ de mala gana
  • a sobrefaxo/ a disgusto, con sobrecarga
  • a tamas/ de exclusivamente con, sin otra cosa que
  • a tuxo/ pleno a dos carrillos
  • ababol/ amapola
  • abán/ adelante
  • abella/ abeja
  • abelucho/ ave de rapiña en general
  • abentar/ alejar
  • aber/ haber
  • aber/ tener (en Echo)
  • aber-bi/ existir allí,ahí,aquí
  • aber-ne/ tener (de ello, de eso) (cheso)
  • abet/ abeto
  • abezatos/ amamantados
  • aborguilar/ amontonar, apilar
  • abozinar/ amorrar, acogotar, dominar
  • abre/ río
  • abrigallo/ bufanda grande y ancha, prenda de abrigo
  • abrizons/ planta pinchosa que forma una gran almohada como erizo (erizón)
  • acá/ acá
  • acaronar/ arrimarse el ama la criatura al rostro para dormirla, acariciar cara a cara
  • acarrazar/ agarrar fuertemente, trepar agarrándose, amontonarse, aglomerarse, coger *fuertemente, asir
  • acazar/ perseguir de cerca, azuzar.
  • achinollar-se/ arodillarse
  • achustar/ contratar
  • achuste/ contrato
  • acoflar/ acomodar
  • aconortar/ consolar, conformar
  • aconortau/ consolado, conformado
  • acorar/ acabar con, sofocar, aniquilar, ahogar
  • acosconar/ esconder, quedarse en casa, recluirse
  • acotolar/ aniquilar, agotar, reducir con violencia, acabar con algo, consumirlo totalmente
  • acotolar (pedrola)/ acaparar
  • acumular/ atribuir
  • adebán/ adelante
  • además/ además
  • ademés/ además
  • adempribiar/ aceptar
  • adibir/ agregar, añadir
  • aforro/ aligerado de ropa, en mangas de camisa, descubierto
  • aglariau/ pusilánime
  • agora/ ahora
  • agorrada/ otoño
  • aguada (Pedrola) /pequeñas gotas producidas por la condensacion del agua de la atmósfera cuando se enfría
  • aguaitar/ acechar, mirar
  • aguaite/ acecho, mirada
  • aguamudar(Pedrola) cambio de agua de cocción de algunas verduras, con el fin de quitar su amargor
  • agueitar/ acechar, mirar
  • agüerro/ otoño
  • agún/ todavía
  • ai/ expresa extrañeza, sorpresa
  • aimar/ agradar
  • aimo/ estima
  • aíntros/ adentros
  • airot/ viento desagradable
  • aixats(benás)/ adios
  • al común/ a la administración
  • al pronto/ al principio
  • alabez/ entonces
  • alazet/ fundamento, cimiento
  • albar/ abedul, álamo
  • albardar (Pedrola)/ enharinar y luego pasar por huevo una vianda, rebozar
  • albeitars/ veterinarios
  • albertir/ advertir
  • alcabía/ final telón final
  • alcabuet/ el radiocasette, el aparato de gravar
  • alcaso/ acaso
  • alcorzar/ atajar
  • alcorze/ atajo
  • aldrede/ a drede
  • alentando/ respirando
  • alentar/ respirar
  • alfalz/ alfalfa
  • alfalze/ alfalfa
  • alforcha/ alforja
  • alforranchar/ espantar
  • alforroncho/ gavilán
  • alica/ águila
  • alicancan/ piojo
  • allaca/ aulaga
  • allora/ entonces
  • almendrera/ almendro
  • almenistración/ administración
  • almilla/ eslabón
  • almute/ 1,5 kg
  • almute/ 1,87 litros
  • almute/ 0,59 áreas y 59 decímetros cuadrados
  • aloda/ alondra
  • alora/ entonces
  • alparziar/ fisgar, entrometerse, chismorrear, comadrear
  • Alquezra/ Alquezar
  • alredol/ alrededor
  • alto/ arriba
  • alufrar/ observar, contemplar, mirar muy atento
  • alzar/ guardar
  • alzaspalda/ guardaespaldas
  • amagar/ esconder
  • amaga-se/ ocultarse, esconderse
  • amagato/ escondido
  • amallatar/ sestear
  • amán/ cerca
  • amanar/ poner a mano, acercar, acercarse
  • amante (pedrola)/saludo cariñoso.
  • amargón (Pedrola)/ planta silvestre que una vez cocida y aliñeada es muy apreciada
  • amás/ además
  • amás de/ además de
  • ambiesta/ vista, panorama
  • ambista/ panorama
  • amellorar/ mejorar
  • amenister /necesidad
  • amollar/ ablandar, ceder el rigor del tiempo, ablandarse el hielo
  • amonico/ despacio, suavemente, en voz baja
  • amorro/ ganado ovino con modorra
  • amortar/ apagar el fuego y por extensión la luz, la linterna etc
  • amosegar/ mordisquear
  • amplo/ ancho
  • amprar/ pedir prestado, prestar
  • ampre/ préstamo
  • an/ donde
  • anca/ cadera
  • andaloziar/ llover poco y de forma aislada
  • andalozio/ chaparrón
  • andarra/ restos de la fabricación del queso
  • ande/ donde
  • andosca (Pedrola)/ oveja de dos años
  • angluzioso/ ambicioso, avaricioso
  • angluzia/ glotonería, ambición, codicia
  • anitarde/ ayer hacia el anochecer
  • anque/ aunque
  • ansa/ asa
  • antimás/ además
  • antiparra/ gafas
  • antiparti/ por otra parte, además
  • antis/ antes
  • antis con antis/ cuanto antes
  • antis d'ayer/ antes de ayer
  • antis d'ayere/ antes de ayer
  • antis de/ antes de
  • antis más/ mucho antes
  • antonces/ entonces
  • anuei/ anoche
  • anuitardi/ ayer hacia el anochecer
  • anullo/ añojo
  • anzía/ encía
  • añada/ año
  • añisco/ cordero que pasa de un año
  • aón/ donde
  • apatusco/ torpe, inutil, patoso
  • apedecar/ enterrar
  • apercazar/ agazapar, agarrar, coger con dificultad, pillar, apercatar
  • aponderar ponderar, ensalzar, alabar
  • apoquezedors/ diminutivos
  • apresiguir/ perseguir
  • aprisa/ deprisa
  • apriseta/ rápidamente
  • aprobeitar/ aprovechar
  • aprofeitar/ aprovechar
  • aqueferau/ muy ocupado
  • aquel(chistau)/ aquel
  • aquela(chistau)/ aquella
  • aquelas(chistau)/ aquellas
  • aquell(benás)/ aquel
  • aquella(benás)/ aquella
  • aquelles/ aquellos
  • aquels(benás)/ aquellos
  • aquer/ aquel
  • aquera/ aquella
  • aquers(chistau)/ aquellos
  • áraba/ lo dudo, no lo creo, me parece difícil
  • aral/ porgador con agujeros anchos
  • arañón/ endrina
  • arbolera/ arboleda
  • arienzo/ 1,8 gramos
  • arizón/ erizón (planta con pinchos y flores amarillas)
  • arna/ colmena y colmenar
  • arnal /colmenar
  • arraclán/ alacrán
  • arrán/ casi tocando, casi al mismo nivel, al ras
  • arredol/ alrededor
  • arreguir/ reir
  • arribar/ llegar
  • arripar/ amontonar
  • arroba/ 12,6 kg
  • arronzar/ congregar
  • arrullar/ arrojar, tirar, vomitar
  • arsián/
  • articlo/ artículo
  • arto/ espino en general
  • as/ las
  • As/ Crabetas constelación Las Cabrillas
  • asabelo/ mucho, muy
  • asabelo que bien/ muy bien
  • ascape/ enseguida, rápidamente, deprisa
  • ascla/ astilla
  • ascuitar/ escuchar
  • asesinador/ asesino
  • asina/ así
  • asinas/ así
  • asobén/ a menudo, frecuentemente
  • asperxiar/ rociar
  • aspro/ aspero
  • asprura/ aspereza
  • astí/ ahí, aquí, allí
  • astí baxo/ ahí abajo
  • astibán/ ahí delante
  • astonces/ entonces
  • astralazo/ golpe de hacha
  • astroganzia/ presagio, mal augurio
  • astruguizo /desaliñado, sucio, lelo, tonto
  • atabul/ ataud
  • ateserar/ preperar, poner a punto, acicalar
  • atizada (Pedrola)/ mujer muy engalanada.
  • atrapaziar/ arreglar, adornar, acicalar, vestir
  • aturar/ parar
  • ature/ paro
  • au/ ¡hala, vamos, adiós!. se utiliza en las despedidas o al iniciar la marcha.
  • augua/ agua
  • autuación/ actuación
  • ayer/ ayer
  • ayere/ ayer
  • azamallo/ comida que se lleva al campo
  • azembla/ mula
  • azetar/ acidificar, estropear una comida, pudrirse
  • azeto/ ácido, podrido, padsado
  • azut/ azud

B[editar | modificar o codigo]

babiaca /lechuza bachocar /desgranar badallar/ bostezar bágale/ ni pensarlo, ya lo creo (pero en sentido negativo), no faltaría más. bagar/ dar tiempo bai/ indica sorpresa, admiración, pena, cansancio, exasperación bal/ valle baladre/ agrío balbo/ aterido de frío, entumecido balgua/ valor ballón/ vaguada, pequeño valle balloquiar/ fanfarronear ballueca/ pedante balons/ pantalones baltizar/ bautizar balura/ valor bara/ 77cm baralla/ riña, pelea, baraja barallar/ pelear bardo/ barro barducal/ barrizal barduquera/ barrizal barella/ vaguada, pequeño valle barfulaire/ informal, hablador poco serio bariella/ mandíbula barot/ barrote barrenato/ loco, perdido por algo barruntar/ presentar baruca/ bulla, juerga, confusión, obsesión, pesadilla, delirio barucas/ preocupaciones barza/ zarza barzal/ lugar con zarzas barziquera/ conjunto de zarzas barzol / basa/ embalse basemia/ manía, obsesión batalero/ ruidoso,estruendoso bateaguas/ paraguas baxada/ bajada baxo/ debajo de, bajo, abajo begulín/ violín ? bel día/ algún día bella begada/ alguna vez bella bez/ alguna vez bella cosa/ algo, alguna cosa bellacosa (de)/ mucho, a, os, as bellugar/ Benás/ Benasque bender/ vender benta/ venta bente/ veinte bentena/ veintena berdá/ verdad bergoña/ vergüenza berienda/ merienda beta/ nada: como refuerzo de negación. ni beta béteme/ he aquí, he ahí betiello/ becerro beyer/ ver bezar/ amamantar bezons/ gemelos bi aberba/ abría allí, ahí, aquí bi abió/ hubo allí, ahí, aquí bi abrá/ habrá allí, ahí, aquí bi aiga/ haya, allí, ahí, aquí bi eba/ había allí,ahí, aquí bi ese/ hubiera allí, ahí, aquí bi ha/ hay bicada/ bico/ barrio, llamada de burros biedar/ prohibir biella/ vieja biellera/ vejez ¡bien! sí, mucho,ya lo creo pero con sentido irónico, para hacer ver todo lo crontrario bien/ bien, ponderativo de cantidad bien se bale/ que menos mal que, gracias a que bier/ ver biernes/ viernes bilatas/ bima/ vaca de dos años birabola/ mariposa birigüeta/ grillo birloch/ birontón/ tonto, necio, crédulo bisé/ supongo biso/ brisa pequeña, aire suave bistiar/ grupo de animales bit/ vid blango/ blanco blanquiñosa/ blanquecina bochiga/ vejiga bocoi/ consiste en una piel de cabra curtida y cosida que se usaba para transportar el vino y para hacer la reserva de aire de la baita aragonea que solía ser de unos 25 litros. bodiello/ intestino delgado bodiello bolsudo/ intestino grueso bodillo/ intestino bodollo/ podadera, hocico boforón/ ano bogal/ amplio, holgado, desinteresado, espléndido, voluntarioso, servicial, altruista, generoso boira/ nube boira baixa/ niebla, nubes a baja altura bolacos/ boleta/ alimoche boleyo/ a boleo, esparciendo bolisma/ partícula negra que flota bolito/ vuelo bomboloniar/ zumbar, murmurar, refunfuñar, dar la paliza bonbolón/ abejorro borde/ hijo ilegítimo bordeguín/ bota bordón/ se llama así, en la gaita a los tubos que producen un sonido continuado. También en el tambor al parche inferior bordoneta/ se llama así, en la gaita a los tubos que producen un sonido continuado. También en el tambor al parche inferior borraina/ borraja borzeguín/ bota bosar/ arrojar, echar, vomitar, pagar boscarral/ monte bajo bot/ consiste en una piel de cabra curtida y cosida que se usaba para transportar el vino y para hacer la reserva de aire de la baita aragonea que solía ser de unos 25 litros. botallo/ espazio de separación entre dos casa, suele ser de un metro botana/ parche con el que se remienda un agujero en un odre, pellejo o bota.Zanja o cárcava desde la compuerta al molino por la que discurre el agua hacia la rueda o turbina.saber nadar en as botanas: defenderse bien y con valentía en situaciones de peligro botiga/ tienda botinada/ oleada, golpe de un líquido boto/ consiste en una piel de cabra curtida y cosida que se usaba para transportar el vino y para hacer la reserva de aire de la baita aragonea que solía ser de unos 25 litros. bou/ buey boyatero/ bueyero branca/ nada, en absoluto, espiga, rama branga/ (valle Bio) nada, en absoluto branquil/ umbral, escalón de entrada brasca/ brasillata/ brasada brempa/ sombra brenca/ nada, en absoluto brenda/ merienda brendar/ merendar bresca/ miel virgen, miel sin refinar, panal breu/ breve briespa/ avispa brincar /saltar briquet/ mechero brochina/ ventisca brosquil/ redil broxa/ bruja bubón/ buho real bucardo/ cabra montés buco/ macho cabrío bucuna/ aplicado a las pieles de los respectivos anomales, aplicándoles la terminación una bueda/ buei/ buey buena cosa/ mucho buena cosa de/ mucho bulgo/ bulturno/ remolino de nieve buralenco/ arcilloso burniar/ remover, ladear, desviar girando, vencer burrufalla/ cosa pequeña e inservible burz/ nubarrón muy oscuro de tormenta burzada/ embestida buxacal/ lugar con bojes buxaco/ boj de grandes dimensiones, mata de boj grande buxada/ ocupación, faena buxizo/ boj de grandes dimensiones, mata de boj grande buxo/ boj

C[editar | modificar o codigo]

cabañera/ cañada cabidá/ capacidad cabidadera/ ahorradora cabidar/ ahorrar cabo/ extremo, sitio cacano/ pequeñajo, miserable cadiello/ cachorro de cánido, hijoperra cadillo/ cachorro de cánido, hijoperra cafiz/ 5.721 metros cuadrados cafíz/ 179 litros caganiedos/ el hijo menor de todos caixigo/ roble cal/ es necesario cal/ coz calamón/ friolero calaxo/ cajón calcateña/ talón caler/ ser necesario, ser preciso, hacer falta calibada/ conjunto de calibos (rescoldos, brasas) calibo/ rescoldo calitre/ caletre, discernnimiento calizes/ callizo/ callejón, calle muy estrecha caloi/ feto, animal recién ncido caloyo/ feto, animal recién ncido calzero/ calzado calziadera/ cocedera calziar/ cocear camal/ rama gruesa camamilón/ pánfilo camatón/ manojo pequeño de ramas, polainas cambillón/ campo pequeño y malo cambra/ sala cameña/ ajuar campanal/ campanario can/ perro cansera/ cansancio canta/ canción cantal/ piedra gruesa cantalazo/ pedrada cantalera/ lugar donde abundan las piedras cantaro/ 9,9 litros cantimplano/ directamente, derecho, por medio, sin bajar, subir ni desviarse, algo inclinado, en declive suave cantón/ rincón caña/ perra cañas/ las lengüetas de las dulzainas y las gaitas cañímo/ cáñamo caparra/ garrapata capeza/ cabeza capezuto/ cabezota capín/ borracho capino/ borracho cara/ hacia, frente a cara ent'allá/ hacia allá cara ent'aquí/ hacia aquí carambelo/ caramelo caramocano/ jodido carapuerto/ norte cardelina/ jilguero cardonera/ acebo carga/ 151,5 kg carlanca/ carnizero/ carnicero carnuz/ animal en descomposición carnuzo/ carroña carrañar/ reñir, reprender, regañar, enfadarse, enemistarse carrañazo/ regañina carrañoso/ rabietudo, irascible, ques e enfada mucho carrera/ calle carrerón/ senda estrecha, camino de herradura carriar/ llevar, transportar cañetar/ carrizal cañeta, cañapita/carrizo carruzio/ carro grande y destartalado casalizio/ casona, casa grande o señoral, casa deshabitada o en ruina casaluzio/ casona, casa grande o señoral, casa deshabitada o en ruina cascabillo/ cascabel cascallo/ lugar no acto para el cultivo castañera/ castaño castañetas/ castañuelas, solían ser de buxo casuzia/ casa fea y mala cata/ hacia catafila/ comitiva catella/ calleja o camino que da a las afueras catella/ espacio de separación entre dos casa, suele ser de un metro catén/ piedra de gran tamaño catenazo/ roca muy grande, individuo pesado caterizia/ molestia catirón/ colmillo catiza/ tizón negro que pinta catorze/ catorce catrinalla/ chiquitería caxa/ caja caxal/ muela caxals/ muelas caxicar/ robledal caxico/ roble caxón/ cajón cayedura/ caída cazataire/ cazador chabalin/ jabalí chalfegar/ jadeos chalfego/ jadeo chambreta/ camiseta chanada/ ocurrencia, broma, chasco, peripecia chandro/ perezoso, vago, holgazán chanzana/ genciana charra/ rara de monte charradas/ palabras charraire/ hablador charrar/ hablar charro/ 1,24 litros chazer/ yacer, dormir, acostarse chelar/ congelar, he1ar, hacer un frío helador chelau/ helado chelera/ nevero chemecar/ gemir chemeco/ gemido chemecón/ quejica cheniba/ encía chenta/ comida del medio día chentar/ comer al medio día chenullo/ pantorrilla chenullo/ rodilla chera/ hoguera chiboso/ jiboso chicotén/ tambor de cuerda, hechas de tripas de animales chiflo/ flauta de tres agujeros, parecido al txistu chigüerre/ eléboro chilamenta/ griterío chilar/ gritar chilo/ grito, chillido china-chana/ poco a poco chinebral/ lugar con enebros chinepro/ enebro (juniperus comunis) chiquinina/ pequeñita chirman/ hermano chitar/ echar chito/ retoño, brote chiuri/ ratón chizardo/ cabra montesa (capra hispanica) choben/ yerno chobena/ jovén, nuera chobenalla/ conjunto de jóvenes chobenastro/ jovenzuelo chobentú/ juventud en sentido abstracto chocar/ gustar, convencer choliba/ autillo, lechuza chollar/ esquilar, robar chonzana/ genciana chordiga/ denota digusto, aversión chordiga/ ortiga chordón/ frambuesa chorigué/ ratón chornada/ jornada chorripatizo/ corrimientos de tierras Chubanet/ Juanito chuebes/ jueves chuflaina/ intrumento de viento en general chuflo/ flauta de tres agujeros, parecido al txistu chugar/ jugar chugardito/ juguetón chugarriar/ juguetear Chulio/ Julio chuminera/ chimenea chuncar/ juncal chunta/ unión chunta/ superficie que tarda una jornada en ararse con una yunta chunto a/ junto a, cabe chuntos/ juntos chupir/ empapar, calar churri/ llamada burros chus/ bajo chusnear/ someter chuzón/ gracioso, guasón, burlón clabillar/ tobillo clamor/ barranco claredá/ claridad clarín/ en los instrumentos de viento, la parte donde se encuentran los agujeros, los gallegos la llamam punteiro clarión/ tiza clarisco/ blanquecino, de color blanco clau/ llave cleta/ puerta de un cercado, cada uno de los segmentos de un cercado clica/ cuadrilla de mala gente, chiquillería cloxidar/ buscar, pedir, preguntar, vigilar, echar de menos, encontrar cobar/ incubar, empollar coca/ torta cochín/ cerdo codo/ 77cm colgallo/ colgajo colla/ corro de gente, cuadrilla coma/ (Benás) como combenién/ conveniente como/ como como cagallón por zequia/ comparanza/ comparación con tot y con ixo/ a pesar de todo, no obstante conchesta/ montones de nieve que se producen en los rincones conchez/ conduta/ cuota coniello/ conejo conoiximiento/ conocimiento consellar/ aconsejar conselo/ consejo construyi/r construir contino/ a continuación contornadura/ acción de remover la mies contornillo/ apuro, aprieto contreito/ tímido, apocado contrimuestra/ nuestra prueba, demostración, colmo, señal, adelanto en dinero contumanzia/ suceso adverso, percance, infortunio, presupuesto o coste de un proyecto, operación o contrato conzenzia/ conciencia corada/ pulmones, entraña corcullar/ consumir pon dentro cornizada/ gran cantidad de ramas cortadas para leña cornizo/ trozo de leña corriente/ listo, dipuesto, preparado, arroyo, manera, marcha corrompición/ descomposición, impertenencia, inoportunidad cortante/ carnicero cosa/ nada, como negación coscarana/ esqueleto, corteza de pan, especie de torta cosirar/ echar de menos, presentir, vigilar, cuidar costanilla/ costau/ lado costera/ cuesta, ladera, inclinación costerudo/ inclinado, pendiente, en cuesta coxera/ cojera coxiar/ cojear coxirar/ coxo/ cojo crabere/ cárabo, mochuelo pequeño craberío/ conjunto de cabras crabetas/ cabritillas crabuna/ aplicado a las pieles de los respectivos anomales, aplicándoles la terminación una crapa/ craba crebagüesos/ quebrantahuesos crebar/ romper crebaza/ grietas que se originan en los bloques de roca cremar/ quemar cremazo/ quemadura crencha/ cresta alta de una montaña crepa/ grietas que se originan en los bloques de roca crexer/ crecer criallo/ niño (despectivo) crica/ cuadrilla de mala gente, chiquillería crié/ niño pequeñito crier/ creer crismau/ descalabrado crisoleta/ crompa/ compra crompar/ comprar crosidar/ buscar, pedir, preguntar, vigilar, echar de menos, encontrar croxidar/ buscar, pedir, preguntar, vigilar, echar de menos, encontrar cualcosa/ algo cualo/ cual cualque cosa/ alguna cosa cuan/ cuando cuaranta/ cuarenta cuartal/ 5,6 litros cuartal/ 2,38 áreas y 39 dm cuadrados cuartal/ instrumento ritmico tradicional, con manivela, fanfona cuarteno/ cuarto cuarterón/ 3,15 kg cuasi/ casi cuaternar/ citar, registrar, documentar cuatreno/ cuarto cuca/ gusano cucar/ agusanar cucaracho/ cucaracha cucha/ izquierda cucho/ perro cuco/ gusano cudiar/ cuidar cuerzo/ corzo cullebra/ serpiente cullebra/ los instrumentos aragoneses se forraban con la piel de una culebra, si eran de madera cullebruna/ aplicado a las pieles de los respectivos anomales, aplicándoles la terminación una cunar/ mecer cuqueta de luz/ luciernaga curcullo/ gorgojo curdión/ acordeón, en el pirineo solían ser de botones curto/ corto cusirar/ echar de menos, presentir, vigilar, cuidar cutiana/ diario, frecuente, constante, lento y continuado cutio/ callado, callado, despacio, lento y continuado. pa cutio: para siempre

D[editar | modificar o codigo]

  • d`estrela a estrela/ todo el día, la jornada entera
  • d'a/ de la
  • dadoso/ dadivoso
  • dalla/ guadaña
  • dallar/ segar, cortar la hierba
  • d'alto/ arriba
  • dan (Benás)/ con, en
  • dandalo/ duda
  • d'antis más/ en otro tiempo, antaño, mucho antes
  • dar de man/ terminar
  • de bez/ a la vez
  • de bislai/ de soslayo, de refilón, de reojo, al cruzado
  • de buen implaz/ de buen grado, por voluntad propia
  • de conchunta/ conjuntamente
  • de contino/ de continuo
  • de firme/ sin descanso, fuertemente
  • de grapas/ de bruces
  • de maitins/ por la mañana
  • de propio/ a drede
  • de qué coda/ por qué, a santo de qué, por qué motivo
  • de raso/ totalmente, en absoluto, de raíz
  • de rezio/ fuertemente, duramente, abundantemente
  • de sobresoma/ excesivamente cargado
  • de sopetón/ de repente
  • debán/ delante de, ante, delante
  • debantis d'anuitardi/ hace tres días
  • debaxo/ debajo, bajo
  • decamín/ inmediatamente, a continuación
  • delera/ entusiasmo, inclinación por algo o por alguien
  • dellá/ más allá
  • demás/ demasido
  • demba/ campo bueno cerca del pueblo, faja de tierra llana
  • denantes/ antes
  • dende/ desde
  • denguno/ nadie
  • dentrar/ entrar
  • dentrar en/ entrar a
  • derré/ detrás
  • desembolique/ desarrollo
  • deseyable/ deseable
  • despullar/ desnudar
  • d'estrela a estrela/ toda la noche
  • desucada/ sosa, sin jugo, tonta, mentecata
  • desucau/ soso, insulso, mentecato
  • dezaga/ detrás de, tras, detrás
  • diada/ jornada
  • dica/ hasta
  • dica la benién/ hasta la próxima
  • dica/ ta hacia
  • dido/ dedo
  • diens/ dientes
  • difuera/ afuera
  • dillá/ más allá
  • dimpués/ después
  • dimpués de maitín/ pasado mañana
  • dimpuesas/ después
  • dinantes/ antes
  • dixar/ dejar
  • do/ donde
  • d'o/ del
  • dobiello/ ovillo
  • dobinar/ adivinar
  • dobineta/ adivinanza
  • doliquera/ madriguera de conejos
  • domarra/
  • dondiar/ vagar de un sitio a otro con algún fin, merodear
  • dople/ doble
  • doplera/ vaca de tres años
  • doze/ doce
  • dreito/ derecho
  • drento/ dentro
  • dugo/ dúo
  • duzena/ docena

E[editar | modificar o codigo]

edá/ edad embol/ conjunto de insectos, bandada de pajaros o bivhos embolicar/ envolver, liar, embrollar, engatusar, empañrse embordiecho/ embrecar/ comprometer, implicar, requerir a alguien, enredar, enmarañar emburzar/ embestir, cornear empandullar/ liar empanduyo/ lío emparar/ aparar, sostener empeltrar/ injertar empifolar/ emborrachar empinzipiar/ comenzar emponderar/ exagerar empudir/ oler mal en colletas/ sobre los hombros en cuenta de/ en vez de, lejos de en guiña/ a la espalda en pagas/ encima, para colmo, además en prima (benasques)/ encima, para colmo, además en primeras/ al principio en puesto de/ en lugar de, en vez de en que/ cuando, encuanto, una vez que en tener/ tener (de ello, de eso) en zagueras/ al final, finalmente enarcau/ azorado, azarado enatizo/ mal nacido encá/ todavía, aún encara/ todavía, aún encara que/ aunque, aun cuando encheberdiu/ aterido de frío, entumecido enchegar/ enganchar, enchufar, poner en marcha enchordiga-se/ pincharse con ortigas enchugardito/ juguetón enchugardiu/ juguetón enchugarrito/ juguetón enclusa/ yunque endrezar/ levantar endrezera/ senda, camino enfolgar/ alegrar enforcar/ ahorcar enfuelgar/ alegrar engalzar/ perseguir, acosar engardaixina/ sargantana lagartija engardaixo/ lagarto enguán/ este año, en la actualidad, actualmente engudronada/ enguiliar/ esquivar, sortear enluzernar/ deslumbrar, encandilar enmeyo/ en medio enmorgau/ costipado enrestir/ atacar un animal, envestir enrobinar/ oxidar enrobina-se/ oxidarse los meta1es por las inclemencias del tiempo enrona/ escombros enta/ hacia ent'a/ hacia la enta debán/ hacia delante enta par de/ hacia, en dirección de entabán/ hacia delante entabaxo/ hacia abajo entacá/ hacia acá entallá/ hacia allá entalto/ hacia arriba entazaga/ hacia atrás entibo/ embalse ent'o/ hacia el entrata/ entrada entre que/ mientras entrefá/ entrefilar/ parecer, figurar entremistanto/ mientras tanto entro a/ hasta entutar-se/ esconderse, meterse o quedarse en casa, recluuirse enxendrar/ enjendrar enzendallo/ palletas menudas que sirven para iniciar el fuego enzender/ encender enzertar/ coincidir enzetar/ empezar algo, emprender erenzio/ herencia, siempre la recibe íntegra el hijo mayor esbarizar/ resbalar esbarizoso/ resbalizoso esbarranquiar/ erosionar por acción de la lluvia y de los barrancos esbaruquiar/ delirar, sentir pesadillas esberrecar/ berrear esberreco/ berrido esbocarrar/ mal hablar esbol/ bandada esbolatar/ revolcar esbolaziar/ revolotear esboldregar/ derrumbar esbrunze/ respingo, tirón, movimiento brusco y violento esbulligar/ removerse, empezar a moverse escachamatas/ chochín (ave) escachilar/ cacarear, gritar escaforrar/ sonsacar, escamotear escai/ retal escaixalau/ desdentado escaleretas/ escalinatas escalibar/ atizar el fuego para que arda mejor, avivarlo escalla/ astilla escamallar-se/ fatigarse escamallo/ marcha agotadora, gran cansancio, fatiga escamarlán/ cigala escanar-se/ atragantarse, ahogarse escañada/ atragantada, ahogada escañar-se/ atragantarse, ahogarse escañutar/ ladrar escarbachina/ cucaracha escarbacho/ escarabajo escarbutir/ remover el fuego, avivar algo la hoquera (por extensión moverse) escarcallar/ cacarear escarrón/ arce escatizar/ atizar el fuego para que arda mejor, avivarlo escatumbar/ derruir escaxalato/ desdentado escazilar/ cacarear, gritar escazilo/ grito eschucau/ soso, insulso esclarexer/ aclarecer, aclararse el día esclatar/ reventar, estallar, chafar esclatir/ escodau/ sin rabo, escarmentado, corrido, confundido escodau/ dicese del animal al que le han cortado el rabo escolán/ escolar, alumno escolaneta/ morcila gruesa escolano/ escolar, alumno escondecucas/ esconortau/ desconsolado escopallo/ escoba para limpiar el horno escornizar/ podar, golpear, descalabrar escotolar/ rascarse moviéndose, moverse ligeramente, como un implas escotolar-se/ ahuecarse lasa plumas las aves escrebunar/ matar escudiar/ descuidar escupito/ salivazo, escupidura escureziu/ noche escurina/ nubes muy oscuras que presagian lluvia, horizonte oscuro escusón/ ávaro esdebenidero/ futuro esferra/ estrago, destrucción, desastre esfurriar/ despachar esgangoliar/ esgargamelar-se/ desgañitarse chillando esgarrabarzas/ instrumento para cortar zarzas esgarrapaízo/ escarbadura esgarrapar/ escarbar, rebuscar con las patas esgontaziar / esgotaziar/ gotear, llover ligeramente esgramuquido/ berrido esguldrufar/ eslambio/ fenómeno fugaz, coa que ocurre o pasa rápidamente eslampar/ escapar eslampar-se-ne/ escaparse corriendo esleir/ elegir esluzerniar/ deslumbrar, encandilar esmelicar-se/ partirse de risa esmerduziar/ esmo/ mente esmolar/ afilar esmolingar/ deslizar, arrojar, precipitar, resbalar, patinar, tronzarse, cansarse esmollar/ descascarar (cascaras verdes, no leñosas esnabesar/ atravesar esnoyar/ desenojar espaldadero/ precipicio, despeñadero espantabroxas/ pequeña figurilla que está en lo alto de las chimeneas espantallo/ espantapájaros espantible/ asustadizo esparber/ milano real, gavilán esparbero/ gavilan espetar/ espigol/ espliego espinais/ espinacas esplatiniar/ hablar esplumaziar/ erizarse el plumaje de las aves espolbaraziar/ espolvorear espuena/ margen, orilla de un río, camino o campo, residuos dejados por un alud espuenda/ margen, orilla de un río, camino o campo, residuos dejados por un alud espullau/ desnudo, despejado espurna/ chispa espurnallar/ chispear, chisporrotear espurniar/ chisporrotear esqueferau/ desocupado esquilla/ cencerro, seutiliza de percusión esquirguelo/ ardilla establimiento/ establecimiento estalbios/ ahorros estamaco/ estómago estando/ siendo estar/ infinitivo del verbo ser estendillata/ extendido estentin/ instentino estiu/ verano estizoniar/ atizar el fuego, atizar una disputa o partida estoi que/ me parece que, creo que, supongo que estorlicar/ sermonear estorroca/ destripa terrones estorrocar/ destorronar estrabilla/ cuadra estral/ hacha estreito/ estrecho estrela/ estrella estrelon de l' alba/ venus estrelon d'os boyaters/ venus estricallar/ destrozar, romper estricallo/ destrozo estrolicar/ sermonear estrolicar/ hablar estroliquiar/ sermonear estroxinar/ trocear estrued/ trébede estrueda/ trébede estuatezer/ estudiet/ despacho esturrazo/ trineo de carga esturruzar-se/ ahuecarse lasa plumas las aves estusiquiar/ toser ligeramente excuresito/ anochecer

F[editar | modificar o codigo]

fabar/ hayedo fabirol/ flauta de pico fabla/ lengua, idioma fablar/ hablar fabolina/ habichuela fachenda/ jactancia fado/ aroma fagarro/ haya pequeña faina/ faena fainero/ activo, trabajador eficiente faixa/ faja falaguera/ bochorno falcón/ halcón falordia/ ocurrencia, cuento, broma, fábula falsa/ buhardilla falz/ hoz fandius/ hartos fanega/ 22,4 litros fanega/ 7,15 áreas y 18 dm cuadrados fanega/ superficie que da una fanega de trigo fanfoina/ armónica faramalla/ hojaresca farcha/ facha, aspecto, traza farchato/ arreglado, configurado, atrazado (bien o mal) fardacho/ lagarto farfallar/ balbucear, hablar tartaja farfalloso/ gangoso, que habla sin claridad fartalla/ hartazgo fartar/ hartar fartera/ hartazgo fartiza/ merendola fastiar/ asquear fatera/ tontería fato/ tonto fau/ haya faxa/ faja fayaral/ llamarada grande feble/ débil felequera/ helecho felze/ helecho fembra/ hembra femera/ estercolero fenero/ prado fenérs/ prados fenullo/ hinojo fer a rilleta/ sonreir fer a risiqueta/ sonreir fer arreguir/ producir risa fer bolito/ volar, escapar fer caterizia/ molestar fer flameras/ intensificarse el fuego fer forniguers/ amontonar yerbajos, troncos, etc para quemarlos fer garras/ tenerse en pie (un niño pequeño o una persona que ha estado enferma) fer goyo/ alegrar fer güellos/ mirar fijamente, con atención fer mal/ doler, doler, perjudicar, maltratar fer nonas/ echarse a dormir fer o bot/ hacer sonar la gaita; hacer el acompañamiento ritmico fer o casorio/ hacer la boda, casarse fer o niedo/ anidar los pajaros fer o xobar/ preparar la novia el ajuar fer pacha/ vivir en armonía dos personas, llevarse bien, entenderse fer parete/ levantar un muro fer prebo/ probar bien, sentar bien, hacer un efecto fer puen/ beber en bota, saltarse a uno fer puyada/ estar empinada una calle fer rabosa/ atascarse un carro o un vehículo en un bache fer turberas/ ventiscar fer xera/ montar el fuego, hacer fuego ferfet/ cigarra ferfetiar/ hacer un ruido continuo como el de las cigarras feriu/ herido ferrenco/ ferrero/ herrero ferrero/ libélula ferrunchón/ hierro viejo inservible ferruza/ hoja de hierro fe-se de nueys/ anochecer fesella/ rendija ficar/ meter, introducir, poner, colocar. ficazio/ atención, cuidado fichotes (pedrola)/ monedas fiero/ feo figuera/ higuera filar/ hilar, mirar, enfilar, juzgar fillastro/ hijastro fillo/ hijo fincar/ meter, introducir, poner, colocar. finestra/ ventana firme/ mucha fito a fito/ fijamente fizadura/ picorazo de un insecto fizar/ picar fizeta/ insecto picador tipo abeja en general fizón/ aguijón flama/ llama flamera/ conjunto de llamas, fuego muy vivo floco/ esponjoso, fofo floramen/ conjunto de las semillas de las hierbas florer/ fastidiar flumen/ riada fochar/ labrar, trabajar a mano fogaril/ hogar foguera/ hoguera fondiza/ honda fondón/ tumba, sepultura fongo/ hongo, setas diversas foradar/ agujerear forano/ forastero forato/ agujero foratos/ agujeros de las flautas foraus/ agujeros de las flautas foricacho/ madriguera foricar/ hurgar, horadar, cornear, incordiar foricón/ oquedad, hueco, refugio, vivienda mezquina, atizador, punzón, tímido, friolero, pesado, pelma foriconiar/ hurgar forigar/ hurgar, horadar, cornear, incordiar formache/ queso forniga/ hormiga forniguero/ montones de maleza y broza para quemar forón/ ano, huraño foroniar/ rebuscar, molestar fortal/ vigoroso fosal/ cementerio fosco/ oscuro fote/ cáspita, caray. Es una interjección que denota sorpresa, decisión, dolor o ponderación foter/ fotronero/ foyeta/ nuca, cogote, parte trasera del cráneo foz/ cañón, desfiladero fozín/ sucio, descuidado fozinada/ acción sucia fraixin/ fresno fraster/ forastero frato/ agujero fraxengo/ cría de cerdo, lechón fresella/ rendija fridor/ frío frontera/ fachada fuen/ fuente fueras de/ excepto, menos fuesa/ sepultura fuina/ marta fulco/ jeme, 15 cm fullín/ hollín fuamaral/ vertedero, persona sucia fumarro/ cigarro fumatera/ humareda fumera/ humareda fundo/ hondo furtaire/ ladrón fuso/ huso fusta/ madera, viga fustero/ carpintero fustez/ constelación del Tahilí de Orión fuyinamén/ disimuladamente

G[editar | modificar o codigo]

  • gabardera/ escaramujo
  • gabardera/ rosal silvestre
  • gabia/ jaula
  • gais/ arrendajos
  • gaiter/ gaitero
  • galbán/ perezoso, vago, holgazán
  • Galligo/ río Gallego
  • gallinazo/ neblina suave
  • galtiar/ husmear, merodear, ir de un lado a otro
  • gambada/ paseo
  • gambeto/ prenda de abrigo masculina con media manga yque se lleva sobrepuesto, abrigo
  • gamboi/ prenda de abrigo, gabán
  • garba/ mies
  • garbaixo/ granizo
  • garchola/ carcel
  • gargamela/ tráquea
  • gargamera/ garganta, faringe
  • garifo/ ufano, tieso, sano, orgulloso
  • garimboliar/ dar vueltas alrededor de algo, merodear
  • garmo/ atolladero, lugar semicerrado del cual es difícil salir
  • garra/ pierna
  • garrapescaire/ garza
  • garras/ piernas
  • garriar/ mover las piernas
  • garrichona/ piernas
  • garufo/ ufano, tieso, sano, orgulloso
  • garza/ urraca
  • gastible/ que gasta o come mucho
  • gato/ gato
  • gatolín/ gatito
  • gay/ arrendajo
  • glan/ fruto del roble
  • glera/ ribera o lecho fluvial pedregoso
  • golé/ apelativo cariñoso y titulativo de abuelo
  • golico/ apelativo cariñoso y titulativo de abuelo
  • goluchata/ mascarada
  • gomecatizo/ lo vomitido
  • gosar/ atrever, soler
  • grallar/ graznar
  • gramito/ mugido
  • gran/ grande
  • grandaria/ tamaño
  • granizo/ muy grande
  • granota/ rana
  • greu/ grave
  • griba/ criba
  • gribar/ cribar
  • grietera/ abertura
  • griso/ gris
  • guaire/ mucho, apenas, en oraciones negativas e interrogativas
  • guallarda/ hermosa
  • guaranzia/ garantía
  • gudrón/ alquitrán
  • güe/ hoy
  • güechiqué/ para indicar que las caballerías giren a la izquierda
  • güega/ frontera, límite
  • güei/ buey
  • güei/ hoy
  • güeit (benás)/ ocho
  • güeito/ ocho
  • güeitre/ buitre
  • güella/ oveja
  • güellada/ mirada, ojeada
  • güellar/ mirar
  • güello/ ojo
  • güembro/ hombro
  • güen/ rebaño buen número, muchos, muchas
  • güesamenta/ conjunto de huesos
  • güespe/ huésped
  • güesqué/ para indicar que las caballerías giren a la izquierda
  • güitanta/ ochenta
  • guitón/ vago
  • guizeta/ beleño
  • gullibaixar/ mirar hacia abajo, estar cabizbajo
  • gulo, gulo/ llamada cerdos

I[editar | modificar o codigo]

  • i aberba/ habría allí, ahí, aquí
  • i abió/ hubo aalí, ahí, aquí
  • i abrá/ habrá allí, ahí, aquí
  • i aiga/ haya allí, ahí, aquí
  • i eba/ había allí, ahí, aquí
  • i ese/ hubiera allí, ahí, aquí
  • i ha/ hay allí, ahí, aquí
  • ibierno/ invierno
  • ibón/ lago
  • igual como/ igual que
  • ilesia/ iglesia
  • impeltre/ injerto
  • imprecación/
  • inchas/ las lengüetas de las dulzainas y las gaitas
  • itar/ echar
  • ixalenca/ sauce
  • ixar/ dejar
  • ixartigar/ desyerbar, quitar la maleza
  • ixena/ en cadena, de mano en mano
  • ixitrodía/ ayer
  • ixo/ aquello
  • ixo rai/ eso no importa
  • ixotrodía/ ayer
  • ixotrodiya/ ayer
  • ixucar/ secar
  • ixufrina/ viento frío y con nieve

J[editar | modificar o codigo]

  • jaxo/ fajo
  • jaz/ la batería y el que lo toca
  • jibo/ exclamación que indica sorpresa agradable o dolor inesperado
  • jolio!/ expresa sorpresa
  • jopar/ marcharse, largarse
  • jopo/ voz para ordenar a uno que se marche

L[editar | modificar o codigo]

  • la/ la
  • lacarrón/ cuña del arado
  • lambrote/ goloso, glotón
  • lambroto/ goloso, glotón
  • las/ las
  • lasa/ vacía
  • lastón/ hierba seca
  • lastra/ piedra muy plana, losa
  • latón/ cerdo pequeño
  • lenera/ superficie de roca totalmente lisa
  • lente/ gafas
  • lexano/ lejano
  • lexos/ lejos
  • leyer/ leer
  • li se'n daba/ le importaba
  • libra/ 350 gramos
  • librar/ dar a luz
  • lienzuelo/ sábana
  • lifara/ merendola
  • ligallo/ atadura, liga, asociación
  • limaco/ babosa
  • li'n (antes del verbo)/ se lo,se la, se los,se las
  • li-ne (tras el verbo)/ se lo, se la, se los, se las
  • lis-ne (varias personas)/ se lo, se la, se los, se las
  • lición/ lección
  • llampit/ relámpago
  • llosa/ losa
  • lo/ el, lo
  • lo debán ta zaga/ alrevés
  • Lobarre/ Loarre
  • logar/ alquilar, contratar
  • loira/ nutria
  • lola/ abuela
  • lolo/ abuelo
  • los/ los
  • lucaneta/ tragaluz
  • luego/ enseguida, pronto, temprano, luego
  • luen/ lejos
  • luen de/ lejos de
  • luenga/ lengua
  • lugar/ pueblo
  • lugo/ enseguida, pronto, temprano, luego
  • luminaria/ resplandor
  • lumineta/ lucecilla
  • luogo/ enseguida, pronto, temprano, luego
  • lusco/ crepúsculo, alba, anochecer
  • lusco/ crepúsculo vespertino
  • lusco-lusco/ a media luz, al anochecer

M[editar | modificar o codigo]

  • macatrullo/ patán, torpe
  • machorra/ hembra estéril
  • mai/ madre
  • mái/ nunca
  • mainada/ conjunto de críos
  • mainate/ magnate, persona importante de un grupo, jefe
  • maitín/ mañana
  • maitín de maitíns/ mañana por la mañana
  • maitinada/ madrugada
  • malamén/ de mala manera, difícilmente
  • malas que/ una vez que, en cuanto, apenas (temporal)
  • malfarchau/ deforme, deformado
  • malfiada/ desconfiada
  • malfurriador/ derrochador
  • malmeter/ estropear, malgastar, echar a perder
  • malmeter/ echar a perder
  • man/ mano
  • manchanza/ conjunto de parasitos
  • mancheta/ fuelle de lanzar aire
  • mandarra/ delantal, bata, puta
  • mangarra/ falso, poco trabajador
  • manimenos (Benás)/ no obstante
  • manuquiar/ manosear
  • manzanera/ manzano
  • marapollos/ iris foetidissima
  • marguin/ linde
  • marieta/ mariquita
  • mariscal/ veterinario
  • mariu/ marido
  • marrada/ camino tortuoso, en zig zag
  • más/ más
  • mascl/o macho
  • masiau/ demasiado
  • mastranzo/ menta silvestre
  • matután/ torpe, bobo, terco, hombre rudo, pillo, tozudo, perezoso, tonto
  • maye/ abuela
  • mayenco/ crecida de los ríos por el deshielo primaveral
  • mayora/ señora principal
  • mazana/ manzana
  • maziello/ mozo soltero
  • meco/ becerro recién nacido, bobo, tonto, tartamudo
  • melico/ ombligo
  • mellor/ mejor
  • mena/ clase, casta, calidad, índole
  • menar/ llevar, conducir, dirigir, manejar, cortar la masa de pany macerarla
  • mengua/ cuarto menguante de la luna
  • menuto/ minuto
  • mesache/ muchacho
  • mestanto/ mientras tanto
  • mestura/ centeno
  • mesuras/ medidas
  • meter/ poner
  • miaja/ nada
  • mica/ nada
  • michino, michina/ llamada gatos
  • mida/ medida
  • mielsudo/ tranquilo, pacífico
  • mientras/ tanto que, mientras que
  • mientres/ mientras
  • miércols/ miércoles
  • milenta/ millar
  • milloca/ maíz
  • millor/ mejor
  • milloramiento/ mejora
  • millorar/ amejorar
  • milorcheta/ cometa
  • mincharra/ lirón
  • minchuza/ gran comida
  • mingua/ cuarto menguante de la luna
  • mirallo/ espejo
  • miriziego/ murciélago
  • misto/ cerilla
  • miular/ maullar
  • mixino/ gato
  • mixíns/ llamada gatos
  • mocar/ sonar
  • molsa/ musgo
  • molsudo/ esponjoso, carnoso, mullido
  • monche/ monje
  • monezipio/ munizipio
  • monina, minina/ llamada cabras
  • morgoniar/ hablar entre dientes, murmurar a lo bajo
  • morguera/ conjunto de mocos
  • Morillo de Galligo/ Murillo de Gallego
  • morpions/ ladillas
  • mortalera/ motandad, gran cantidad de muertes
  • mosaquiar/ mordisquear
  • moscallón/ moscardón
  • musico/ musico
  • mosquera/ sombra, lugar con mucha sombra
  • moxón/ pájaro pequeño
  • mozalla/ conjunto de mozos
  • mozardo/ mozo robusto y guapo
  • muaras/ mora de zarza
  • mueso/ mordisco
  • muga/ frontera, límite
  • mugante/ lindante
  • muidor/ ordeñador
  • muito/ mucho
  • mulámens/ conjunto de cabezas de ganado caballar o mular
  • mullerota/ mujer (despectivo)
  • mulleruzia/ mujer de mal aspecto, fea, mal vestida
  • murrio/ triste, desganado, mustio, apático
  • musclo/ músculo, molusco, mejillón
  • museyo/ museo
  • musicaire/ musico
  • muto/ mucho (en Bielsa)
  • muxón/ pájaro pequeño

N[editar | modificar o codigo]

  • nabata/ almadía
  • nabatiar/ llevar almadías, vadear, cruzar charcos, chapotear
  • nafra/ herida
  • nafrar/ herir, llagar
  • nastar/ aniquilar
  • naxedero/ manantial
  • nebasco/ nevada grande
  • nebusquiar/ nevar sin mucha intensidad
  • negozio/ negocio
  • ni beta/ nada
  • ni res/ nada
  • ni ripio/ nada
  • ni texillos/ nada
  • niedo/ nido
  • nietro/ 158,5 litros
  • ninadas/ niñerías, cosas propias de niños
  • ninón/ bebé
  • no bagar/ no tener tiempo
  • no guaire/ no mucho, apenas, poco, nada
  • no más/ sólo
  • no me s'en da/ cosa no me importa
  • noballa/ navaja
  • nobanta/ noventa
  • nomás/ solamente, nada más
  • només/ solamente, nada más (en Bielsa)
  • non, nona/ llamada ganado vacuno
  • nople/ noble
  • normalmen/ normalmente
  • nos ban dixar/ nos dejaron
  • nuei/ noche
  • nueso (ansó)/ nuestro
  • nueu/ nueve
  • nuey/ noche
  • nugar/ anudar
  • nugo/ nudo
  • nunca/ nunca
  • nuquera/ nogal

O[editar | modificar o codigo]

  • o/ el, lo
  • ó/ donde
  • o bueso(Ansó)/ vuestro
  • o buestro/ vuestro
  • o choben/ el yerno
  • o mío/ mi
  • o nueso(Ansó)/ nuestro
  • o nuestro/ nuestro
  • o que quiera pexes que se mulle o culo/ el que quiera peces que se moje el culo
  • o que se fa por a nuei,de día se bei/ lo que se hace por la noche, por el día se ve
  • o suyo/ su
  • o tuyo/ tu
  • oi/ expresa extrañeza, sorpresa
  • ola!/ ¡ hola, caray, pues vaya!. Expresión de extrañeza.
  • olibera/ olivo
  • olor/ olor
  • olorar/ oler
  • ombre/ hombre
  • omenet/ hombrecillo
  • on/ donde
  • onque (baja Ribagorza)/ aunque
  • onso/ oso
  • onza/ 29 gramos
  • onze/ once
  • ora colata/ hora pasada
  • ora orata/ hora en punto
  • ora radida/ con el tiempo muy justo, escaso de tiempo
  • orache/ tiempo
  • orada/ en punto (hora)
  • ordinacions/ estatutos
  • ordio/ cebada
  • orebel/ acebo
  • orella/ oreja
  • os/ los
  • os achustes/ acuerdos entre familias para casar a los hijos
  • os berdes/ las partes altas, de hierba verde, de una montaña
  • os chobens/ el matrimonio joven de una casa
  • Os Fustez/ constelación del Tahilí de Orión
  • ospo/ voz para ordenar a uno que se marche
  • otri/ otro
  • otular/ aullar

P[editar | modificar o codigo]

pacha/ llevarse bien, hacer amistad paco/ umbría pai/ padre paixera/ estacada palanca/ puente de troncos palla/ paja pallar/ pajar palmo/ 19 cm palometa/ mariposa en general, la polilla de la ropa palotiau/ danza que se interpreta con palos palpiar/ palpar pamparola/ pancha/ barriga paniquesa/ comadreja pansa/ pasa, uva seca panticuto/ orihundo de Panticosa pantingana/ langosta verde papel/ periódico papiroi/ petirrojo papirroi/ petirrojo papirroy/ petirrojo par/ par pardal/ pájaro parella/ pareja parellán/ semejante, parejo parellana/ semejante, parejo parentalla/ parientes parete/ pared, paredón paretón/ pared, paredón pariens/ parientes parola/ palabra parolería/ palabrería parolero/ locuaz, hablador, charlatan paroliar/ parlotear paroliar/ hablar pas/ partícula intraductible de refuerzo de la negación pasaclaus/ barrena pasallá/ para indicar que las caballerías giren a la derecha pasariestas/ criba grande pastenco res/ que se echa al pasto pata, pati/ llamada de patos patatón/ tonto paterieco/ necio patral/ campo pequeño paxariqueta/ aguazanieves paxaro/ pájaro pay/ padre paye/ abuelo pedero/ pie de montaña, flda al pie de la montaña peduco/ calcetín pegollo/ piojo peirada/ montón de piedras, especialmente aquél que se hacía en la glera para sujetar la barra a la que se ataba la nabata durante la noche peirón/ humilladero, pedrusco que hay junto a los caminos peito/ pecho penchar/ colgar per (nororiental)/ por per garra cabo/ por ningún sitio perdemés (Benás)/ en vano, inútilmente perduga/ pérdida perello/ pellejo, piel perello/ piel de un animal perén/ siempre, todo el rato, todo el tiempo perera/ peral pericón/ hipericum perforatum permudar/ cambiar, mudar perque (Bielsa, Chistau)/ porque perreque/ harapo, cosa de poco valor, nada pescata/ pesca pescataire/ pescador petar/ estallar, reventar, romperse, pegar, dar, dar la gana, apetecer, encender, pegar fuego petenar/ retozar, saltar, andar mucho, patalear petré/ petirrojo, ave petreña/ silex, pedernal petrét/ petirrojo, ave pex/ pez peyor/ peor peyorar/ empeorar pezetas/ pesetas pezico/ pellizco pezigo/ pellizco pezquizia/ ( meter en pezquizia) desasosegar, inquietar pialucos/ picapino/ pájaro carpintero picaraza/ urraca picas/ cortas (podas, talas) pichar/ mear pichorra/ pene pie/ 25 cm pifolo/ borracho pillapeche/ martín pescador pillar/ coger pillar el montante( amía mai)/ pinchan/ pinzón pinchar/ colgar pincho/ presumido, envalentonado pincho/ elegante pintorrotiar/ pintarrajear piñoras/ multas pior/ peor piquero/ albañil pirina/ gallina pirinenco/ pirenaico pitanzas/ añicos pitas/ las lengüetas de las dulzainas y las gaitas piular/ trinar los pájaros pixallo/ orinal piyor/ peor plano/ llano platera/ piedra muy plana, losa pleber/ llover plebida/ lluvia plebizniar/ llover, lloviznar plebiznoso/ lluvioso plegar/ llegar, recoger plegar en/ llegar a plenizo/ muy lleno ploramica/ llorón, llorona, propenso a llorar por cualquier cosa ploramiquiar/ lloriquear plorar/ llorar ploriconiar/ lloriquear ploro/ lloro pobrachos/ pobretones pocha/ bolsillo pochons/ besos pochudo/ tacaño, amigo de llevar los bolsillos (pochas) llenos poco/ poco pon/ nada pontarrón/ puente malo popenco/ cría de yegua que aún mama popiello/ huérfano por consiguién/ por consiguiente pordemás/ en vano, inútilmente porgadero/ criba, cedazo portiar/ traer, transportar pos/ pues pos más que/ aunque, a pesar posar/ sentar postalera/ prato/ prado pre/ precio prebo/ efecto causado prener/ tomar, arraigar prener/ coger,tomar preñons/ presiego/ melocotón preta/ cerrada primal/ cabrito de 1 ó 2 años pro/ bastante, suficientemente, ¡basta!, la lo creo, por supuesto prófes/ mucho, sí, ya lo creo, desde luego, ya lo creo, por supuesto prolargata/ prolongada prou/ bastante, suficientemente, ¡basta! puen/ puente puenda/ temporada puesto/ podido puesto/ sitio puntón/ cima de un monte, pico purna/ chispa purnallo/ chispa purput/ abubilla pus/ pues puyada/ subida puyar/ subir

Q[editar | modificar o codigo]

  • qué misió/ muchas cosas más, tantas cosas que no se pueden contar, no se qué
  • quedas/ calladamente, quedamente
  • quefer/ que hacer, ocupación, trabajo
  • que-me-sió/ tal vez, seguramente, es posible (en Bielsa)
  • quera/ carcoma de la madera
  • querar/ carcomer
  • querar-se/ carcomerse
  • querau/ carcomido
  • quí sabe/ gran cantidad, en alto grado
  • quichilín, quis, quis/ llamada perros
  • quiénto/ cómo, dequé manera, en qué estado
  • quintal/ 50,5 kg
  • quinze/ quince
  • quiquiera/ quienquiera
  • quirrina/ llamada ovejas

R[editar | modificar o codigo]

  • ra/ la
  • radida/ justa
  • rafe/ canto, alero
  • ráfil/ canto, alero
  • rai/ no importa, no es tanto, no significa tanto, no hay obstáculo, no me preocupa
  • rancar/ a echar a
  • ranera/ riñonada
  • ranquiar/ renquear
  • ras/ las
  • rasclar/ rastrillar
  • rasclo/ rastrillo
  • rastullo/ rastrojo
  • ratichón/ ratito
  • rato/ ratón
  • ratonear/ hurgar, fisgar
  • rayada/ ráfaga de sol o de luz
  • rebasto/ corte
  • rebatoso/ impulsivo, que tiene arrebatos
  • rebilcar/ resucitar
  • reblar/ ceder, cejar, rendirse, remachar un clavo
  • rebombar/ retroceder
  • rebullo/ lío, desordenadamente
  • rebutién/ lleno, rebosante
  • rebutiente/ lleno, rebosante
  • rechirar/ revolver
  • recholetas/ castañuela, construidas únicamente con dos piedras planas
  • recloxidar/ presentir, echar de menos
  • recosirar/ presentir, echar de menos
  • recrosidar/ buscar, pedir, preguntar, vigilar, echar de menos, encontrar
  • recrosidar/ presentir, echar de menos
  • recuesto/ abrigo natural
  • redir/ reir, se conjuga siempre con el EN (redi-se-ne, m'en rido)
  • redolada/ comarca
  • refús/ rechazo
  • refusar/ rehusar
  • remanir/ permanecer
  • rematanza/ terminación
  • rematar/ terminar
  • rematar/ acabar
  • remenar/ remover, levantar, revolver, manejar
  • remeranza/ recuerdo
  • remeyo/ remedio
  • renaxer/ renacer
  • renchilar/ relinchar
  • reniego/ juramento, blasfemia
  • repalmar/ repisa, balda
  • replecar/ entender
  • replegar/ recoger
  • reposte/ despensa
  • requesta/ demanda
  • ret/ red
  • retantar/ atraer, tentar, apetecer
  • rete/ red
  • retor/ rector, parroco
  • rezentar/ relatar, contar
  • rimallos/ montones de piedras que arrastran las riadas
  • ripa/ motón, elevación
  • ripera/ motón, elevación
  • ristolera/ risueña
  • ro/ el
  • roba/ 12,6 kg
  • robeta/ 24 libras de aceite
  • robinar/ oxidar
  • robinoso/ oxidado
  • rollar/ pasar el rodillo, apisonar, empedrar, doquinar
  • rollata/ adoquinado, empedrado, calle adoquinada
  • rollau/ adoquinado, empedrado, calle adoquinada
  • romanir/ permanecer
  • ronquiar/ roncar
  • roñón/ gruñón, regañón, huraño
  • ros/ los
  • roscadero/ cesto grande, canasta
  • rosera/ rosal
  • rosigar/ carcomer, raer
  • rosigar/ rader
  • rotir/ eructar
  • royenco/ rojizo
  • royisco/ rojizo
  • rudio/ ruido
  • rufo/ ufano, tieso, orgulloso
  • rullar/ pasar el rodillo, apisonar, empedrar, doquinar
  • rullata/ empedrado
  • rullau/ empedrado, adoquinado
  • rutir/ eruptar
  • ruxadeta/ chaparrón, lluvia
  • ruxar/ rociar, mojar, regar rociando
  • ruxazo/ chaparrón, lluvia
  • ruxiar/ rociar, mojar, regar rociando

S[editar | modificar o codigo]

  • sabaya/ buhardilla
  • sabuquero/ sauco
  • salagón/ piedra caliza
  • salinero/ salero
  • salitón/ huelga
  • saltacapot/ saltamontes
  • sancheta/ grillo
  • sancho, sancho/ llamada conejos
  • sangonera/ herida
  • santaprau/ saltamontes
  • saper/ saber
  • saputo/ sabiondo
  • sarra/ sierra
  • sarrio/ rebeco
  • se me da/ me importa
  • se no por/ si no es por
  • secutar/ sacudir
  • secutir/ sacudir
  • segudir/ sacudir
  • segunte/ según
  • seguntes/ según
  • selba/ bosque
  • Semontano/ Somontano
  • sequera/ sequía
  • ser/ ser, estar
  • serradizo/ viruta, serrín
  • setanta/ setenta
  • si no por/ si no es por
  • siempre/ siempre
  • sies(benás)/ seis
  • siestro/ patio de entrada de una casa
  • simién/ simiente
  • sin de/ sin
  • sin dembargo/ sin embargo
  • siñal/ señal
  • siñalín/ un poquito
  • sisanta/ sesenta
  • sisquiá/ siquiera
  • sisquiera/ por lo menos, al menos, siquiera
  • sobatir/ sacudir
  • socanollato/ alcantarillado
  • soflar/ soplar
  • soler/ buhardilla, entrepiso
  • solero/ buhardilla, entrepiso
  • sólo/ solamente
  • sostrar/ marchitar
  • sostras/ persona sucia, desastrada
  • sucar/ chupar, absorber
  • suler/ buhardilla, entrepiso
  • sulero/ buhardilla, entrepiso
  • suplir/ cundir, hacer la tarea de los demás

T[editar | modificar o codigo]

  • ta/ a, hacia, para
  • t'a/ a la
  • ta cutio/ de fijo, para siempre
  • ta par de/ hacia, en dirección de
  • ta que/ para que
  • tabán/ tabano
  • tabaxo/ hacia abajo
  • tabierna/ taberna
  • tadebán/ hacia delante
  • tafal/ muy hablador
  • tafalar/ hablar
  • talapizada/ caída estrepitosa
  • talbegada (benás)/ quizá, tal vez
  • talcual/ regular, mediano
  • taleca/ talega
  • talmén/ acaso
  • talto/ hacia arriba, arriba
  • tamborinazo/ golpe de agua
  • tamién/ también
  • tammién (Bielsa)/ también
  • tanimientres/ mientras tanto
  • tansamén (Chistau)/ escasamente
  • tarabateche/ puntal
  • tarabidau/ andamio, entramado, armazón
  • tardada/ atardecer
  • tardano/ tardío
  • tarquins/ cieno
  • tarria/ ataharre
  • tartameco/ tartamudo
  • tartamuquiar/ tartamudear
  • tartir/ chistar, osar hablar
  • tasamén/ escasamente
  • tastar/ catar, probar
  • taste/ acción de catar o probar
  • t'astí/ hacia ahí
  • tatón/ lento, persona lenta
  • tatoniar/ hacer algo muy despacio
  • taxugo/ tejón
  • tazaga/ hacia atrás
  • tefla/ trébol
  • teixidor/ tejedor
  • tella/ teja
  • tellau/ tejado
  • tellera/ tilo
  • tener solfa/ saber música, entender de partituras
  • Tergüel/ Teruel
  • terne/ insistente, constante, tercamente, tozudamente
  • terne que terne/ constantemente, con perseverancia
  • tetar/ mamar
  • texidor/ tejedor
  • texidor/ libélula
  • tieda/ antorcha
  • tiempacho/ tiempo malo
  • tierratremo/ temblor de tierra, terremoto
  • tilero/ tilo
  • tión/ solterón
  • tiraraina/ la araña y la tela que construye
  • tiritiar/ tiritar
  • tita, tita/ llamada de gallinas
  • títi, títi, tui/ llamada palomas
  • tiu/ tío
  • t'o/ al
  • toba/ blanda, mullida
  • tobo/ suave
  • tobo/ blando, mullido
  • tochazo/ golpe dado con un palo
  • tochín/ pezón de los frutos
  • tocotiar/ manosear, toquetear
  • tonada/ melodía
  • tongada/ golpe de agua, vez, tanda, hornada, promoción
  • tornar/ volver
  • tornata/ vuelta, regreso
  • totón/ huraño, reservado, fantasma
  • tozada/ golpe de cabeza
  • tozal/ montículo, cabezo
  • tozal/ cerro
  • tozuelo/ cabeza
  • trabesero/ cruzado
  • trachinero/ arriero
  • trafegar/ perder, cofundir, extraviar
  • trallo/ sección transversal de un árbol o rama gruesa, tronco, leño grueso, madero grueso cuadrado
  • tramenar/ andar de un sitio a otro
  • trampo/ plataforma de troncos que junto con otros componen una nabata, superficie de terreno de proporciones rectangulares que en la huerta está dedicado a un mismo cultivo
  • traquiar/ latir
  • traste/ aparato, objeto
  • trazón/ travieso
  • trazuzias/ malas trazas
  • trémol/ temblor
  • tremolar/ temblar
  • tremolín/ álamo (populus tremula)
  • trencar/ romper
  • trente/ trenta
  • tresaire/ abrigo del viento
  • tresbatir/ perder, confundir, extraviar
  • tresmil/ tresmil
  • tresmudar/ verter, trasvasar
  • trestallar/ atajar
  • treze/ trece
  • trezecientos/ mil trescientas
  • triballo/ trabajo
  • trigoleta/ campanilla, esquila pequeña
  • trobable/ encontrable
  • trobar/ encontrar
  • trobar a/ faltar echar e falta
  • trobar en galafatón/ encontrar con las manos en la masa
  • tronzador/ sierra
  • trucador/ llamador de puerta
  • trucar/ llamar
  • trucazo/ golpe
  • trufas/ patatas
  • truita/ trucha
  • trunfar/ patatar
  • tu rai/ no significa tanto para tí
  • tuca/ pico, cima aguda
  • turbera/ ventisca
  • tuxo/ mejilla, carrillo

U[editar | modificar o codigo]

  • ubrir/ abrir
  • Uerba/ Huerba
  • Uesca/ huesca
  • un cuartal/ un cuarto
  • un onzeno/ un onceavo
  • untamen/ unto, pringue, salsa
  • urmo/ olmo
  • uromo/ olmo
  • usma/ deseo vehemente, anhelo
  • uzena/ docena

X[editar | modificar o codigo]

  • xabalín/ jabalí
  • xada/ ajada
  • xadico/ azada pequeña
  • xalapar/ desgarrar, dominar un idioma, dilapidar
  • xalapón/ desgarrón
  • xarticar/ roturar
  • xenzo/ ajenjo
  • xera/ hoguera
  • xerata/ hoguera
  • xerbigadero/ despeñadero, lugar por el que caen cosas
  • xordica/ denota digusto, aversión
  • xordiga/ ortiga
  • xordo/ sordo
  • xorigué/ ratón
  • xorrondar/ escandalizar
  • xucar/ secar
  • xufre/ azufre
  • xufrina/ viento frío
  • xuriguero/ ratonero
  • xuta/ seca
  • xuto/ seco

Z[editar | modificar o codigo]

  • zaborra/ piedra pequeña
  • zaborrero/ chapucero
  • zaborreta/ pequeño trozo de carne
  • zaborro/ canto rodado
  • zabucar/ arrojar, estampar, tirar, voldar, derribar
  • zafumar/ ahumar
  • zagueramén/ ultimamente
  • zalitraco/ inválido
  • zamarcón/ individuo molesto
  • zamueco/ idiota, bobo
  • zanglastro/ muchachuelo
  • zapillón/ renacuajo
  • zapo/ sapo
  • zapotazo/ golpe de agua
  • zarpiar/ manotear, meter las manos
  • zarracatralla/ conjunto de niños
  • zarrapita/ partícula de refuerzo de negación
  • zarrar/ cerrar
  • zarriar/ rebuznar
  • zella/ ceja
  • zelluto/ de cejas muy pobladas
  • zenisa/ ceniza
  • zenisero/ cenicero
  • zenobio/ monasterio, vivir en común
  • zenzero/ intacto
  • zerclo/ círculo
  • zereña/ fuerte, robusta, vigorosa
  • zerrino/ obcecado, necio, cabezón
  • zerrudo/ peludo, melenudo
  • zerruto/ muy peludo
  • zetazo/ cedazo
  • ziazo/ cedazo
  • zien/ cien
  • ziengarras/ cienpies
  • zillo/ farallón
  • zinco/ cinco
  • zincocientos/ quinientos
  • zincuanta/ cincuenta
  • Zinga/ Zinca
  • zingla/ cresta alta de una montaña
  • zinglo/ estratorocoso de gran altura, cornisa, cincha
  • ziquilín/ cernícalo
  • ziresera/ cerezo
  • zoqueta/ guante de madiera para la siega
  • zorrupar/ beber o comer mucho
  • zorrupiar/ beber o comer mucho
  • zorz/ ratón
  • zorzal/ mirlo
  • zorziquiar, foriconiar/ rebuscar
  • zucre/ azucar
  • zurrastiar/ arrastrar

[1]