Veyer o codigo fuent de «Historiografía en aragonés»

{{Grafía EFA}}
[[Imachen:Liber Regum.jpg|thumb|200px|Pachina d'o ''Liber regum''.]]Igual como a poesía u a novela no tenioron brenca importancia en a [[Literatura en aragonés|literatura medieval en aragonés]], i hai buena cosa de textos d'[[historia]]. A luenga y a historia estioron dos elementos fundamentals en a costrucción d'a identidat d'os reinos medievals, y talment por ixo ya s'escribiba d'historia en [[Idioma aragonés|aragonés]], cuan a resta de cosas se feban en [[latín]].

O ''[[Liber Regum]]'' ye una cronica anonima, considerada a primera historia d'[[Espanya]] en [[luenga romance|romance]], datada entre [[1194]] u [[1209]]. Comienza en o [[Chenesi]], y fa una breu descripción d'as dinastías que heban gobernau en [[Persia]], [[Roma]], [[Francia]] y os reinos d'a [[Peninsula Iberica]]. Fue traducida enta o [[idioma castellano|castellano]] t'alla ta [[1220]].

En [[1252]]/[[1253]] s'escribió a ''Estoria de los Godos'', traducción aragonesa d'a obra ''De Rebus Hispaniae'' de [[Rodrigo Ximénez de Rada]]. Ixe libro fa una visión cheneral d'a [[Espanya]] d'o periodo [[Reino visigodo de Toledo|visigotico]], d'[[al-Andalus]] y d'os reinos cristianos. L'orichinal ye muito tendencioso enta [[Castiella]], pero a traducción aragonesa favorix os intereses de [[Navarra]] y [[Albarracín]].

En 1305 mas u menos se redactó a clamada Cronica d'os Estaus peninsulars, d'a cual nomás se'n conserva bellas fuellas en una biblioteca privada de [[Sena]] ([[provincia de Uesca|Uesca]]), encara que conoixemos tot lo texto por copias antigas. Describe a historia de toz os reinos cristianos d'a [[Peninsula Iberica]], encara que mira de defender Aragón: por eixemplo afirma que [[Eneco Ariesta]] yera aragonés, y no pas [[Navarra|navarro]].

En o reinau de [[Pero IV d'Aragón|Pero IV]] se mandó d'escribir a [[Cronica de Sant Chuan d'a Penya]], y se'n facioron versions en latín, aragonés y catalán. Ye una historia global d'a [[Corona d'Aragón]], que encomienza con a historia d'o monesterio que le dio nombre, y contina con a historia d'[[Aragón]] y os condaus catalans, y dimpués d'a unión de [[1137]].

[[Johan Ferrández d'Heredia]] encargó una compilación d'a historia d'Espanya, clamada [[Grant Cronica d'Espanya]], en tres volumens, d'os cuals o segundo recontaba a historia d'[[Aragón]]. Por desgracia, ye o solo tomo que no se n'ha conservau.

En [[1423]] o [[Chusticia d'Aragón]] [[Joan Ximénez Cerdán]] escribió una curiosa historia d'a institución, clamada "[[Letra Intimada]]" u ''Litera Intimata'' porque prenió o formato d'una carta. Bi apareixen bellas leyendas que tendrán muita repercusión, sobre l'orichen d'a institución u o [[reino de Sobrarbe]].

Dende o [[sieglo XII]] dica o [[sieglo XVI|XVI]] s'escribioron as [[Cronicas d'os Chudeces de Teruel]]: yera un texto analitico, en do se enumeraban os chudeces que heban menato o gubierno d'a ciudat en cadagún d'os anyos, y dimpués s'adibiban bellas notas d'o que heba pasato en ixe tiempo, que a vegatas forma textos amplos como os capitols adedicatos a la fundación d'a ciudat, a guerra d'a [[Unión Aragonesa]] u a guerra contra Castiella.

{{Control d'autoridaz}}

[[Categoría:Historia d'Aragón]]
[[Categoría:Historiografía medieval en aragonés]]