Tibet
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Tibet (en tibetano: བོད་, en chinés: 西藏) ye una rechión d'o centro d'Asia que cubre gran parti d'a plana tibetana que s'extiende sobre 2.5 millons de km2. Ye a patria tradicional d'o pueblo tibetán, asinas como d'atros grupos etnicos como os monpa, tamang, qiang, xerpa y lhoba, y actualment tamién ye habitada por un numero considerable de chins han y hui.
Tibet ye a rechión de mas altaria d'a Tierra, con una elevación promeyo de 5.000 m. O puesto mas altero en o Tibet ye o Mont Everest, a montanya mas alta d'a Tierra, que s'eleva a 8.848 m sobre o livel d'a mar.
Historia
Os sers humans han habitau a plana d'o Tibet dende fa a lo menos 21.000 anyadas.
L'Imperio tibetano surtió en o sieglo VII con o rei Songtsen Gampo, pero con a caita de l'imperio a rechión luego se dividió en una variedat de territorios. Posteriorment pasaría a mans mongolas y chinas.
A relichión Bön yera a dominant en ista rechión dica a plegada d'o budismo. O budismo enradicó con tanta fuerza que pasó a formar una parti important dica que en o sieglo XVII, o cinqueno Dalai Lama (Lobsang Gyatso) estió proclamau rei d'o Tíbet y fundó os palacios de Ganden y o Potala, en Lhasa. Va a esmilitarizar totalment o país y aconsiguió que l'emperador d'os manchúes guarenciase a independencia d'o Tibet.
O XIII Dalai Lama, Thubten Gyatso (1876-1933), encetó a modernización d'o Tibet, pero en primerías d'o sieglo XX, o coronel britanico Younghusband forzó o gubierno tibetano a acceptar un tractau comercial con a India que solament beneficiaba a os britanicos. En 1906, s'establió un tractau bilateral entre Reino Uniu y China por o cual l'Imperio chino adquiriba a reconoixencia d'a suya sobiranía en o Tibet a cambeo d'o pago d'una gran cantidat de diners a os britanicos, que en retiroron as tropas. Reino Uniu ninvió tropas a o Tibet con la sincusa d'una creixent influencia rusa y o Dalai Lama fuyió enta Mongolia dica en 1911.
En 1950 China va a ocupar o Tibet. O 10 de marzo de 1959 i habió manifestacions por as carreras de Lhasa contra a ocupación china. Se desencadenó un ixarrallón y o Dalai Lama, ta par d'alavez Tenzin Gyatso, fuyió enta la India y en Dharamsala establió un gubierno en l'exilio.