Tartres de Chulym
| Tartres de Chulym Küärük | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| ||||||
| Tartre de Chulim, khacaso y ruso | ||||||
| Cristianismo ortodoxo y xamanismo | ||||||
| Xors, tartres de Baraba, khakasos | ||||||
Os tartres de Chulym habitan a cuenca baixa d'o río Chulym, afluent d'o Ob, en o districto de Teguldet (rechión de Tomsk) y en o districto de Tyukhet (rechión de Krasnoyarsk), situatos entre o territorio d'os xors y o d'os tartres de Baraba. Se desconoixe quants tartres de Chulym bi ha porque muitos s'han asimilato a los rusos. En o censo de 1986 se reconoixeban como tartres de Chulym 639 presonas. En o censo de 2002 bi n'heba 656. Charran una luenga turquica d'a mesma branca que o xor y khacaso.
Luenga[editar | modificar o codigo]
Os tartres de Chulym s'autodenominan con o nombre d'a tribu, küärük, kezik,melez.
O feito que actualment vivan en localidatz mixtas con otras etnias fa que s'haigan avezato a escape a parlar o ruso. Por atra parte entre 1971 y 1984 o 55% d'os matrimonios yeran mixtos con o resultato que o 67.6 % d'os ninos naixcan en familias mixtas d'os quals no se consideran tartres de Chulym que o 18 %. O 33,2 % d'os tartres de Chulym no pueden charrar a luenga propia, incluindo totz os ninos o chóvens, (s'ha crebato a trasmisión cheneracional).
O tartre de chulym ye relacionato con o khacaso, l'altayo, o xor y o kamas més que con o tartre de Baraba y tien dos dialectos: o d'o Baixo Chulym (lo més charrato) y o d'o Meyo Chulym u Melets. Son prou diferents pa que i haiga dificultatz de comprensión mutua. A luenga d'os tartres chulym tiene muita riqueza lexica pa expresar o modo de vida nomada en una rechión de taiga, con muitas parabras pa animals, plantas, caza y pesca y relacions familiars. O lexico propio d'a vida sedentaria ye pobre y s'han habito d'introducir ampres d'o ruso en o periodo sovietico.
Os tartres de Chulym nunca no han tenito luengache escrito propio, y han feito servir o mesmo luengache stándard que os atros tartres. Dende a decada de 1960, quan dixo d'haber-ie escolarización en tartre, os tartres de chulym fan servir o ruso u l'idioma khacaso como luengaches escritos. As tradicions d'os chulims incluyen historias d'os tiempos quan a lo menos parte d'os antipasaus viviban en Ishim y Tobol baixo o dominio d'o khan Kuchum y lo suyo fillo Kyzlakh.
Antropolochía biolochica[editar | modificar o codigo]
A mayor parte d'os tartres de Chulym tienen unos rasgos fisicos tipicos d'as poblacions humanas de l'aria que ocupan correspondients a lo tronco racial mongoloide. Bellas tribus tienen rasgos tendents a la raza uralica, antiga raza de contacto entre os caucasoides y mongoloides que encara existe en Siberia.
Historia[editar | modificar o codigo]
A primera mención ye d'o sieglo XVI, en os tiempos d'a colonización rusa. Se suposa que os tartres de Chulym descienden de khantos u de ketz turquizatos probablement enta o sieglo VI. Una parte d'os chulyms (os (Küärük) provienen d'os teleutz, y atra part (os keziz) d'os tartres de Tobolsk. Muitos kirguizes d'o Yenisei, teleutz y tartres vinioron dende a rechión de Tobolsk en os sieglo XVII dimpués d'a conquiesta rusa d'o Khanato de Siberia.
Enta fins d'o sieglo XVI os tartres de Chulym encomenzoron a pagar tributo a lo zar de Moscú. En 1621 os rusos fundoron o establimiento fortificato (ostrog) de Melotsk y trayoron población europea.
Una tribu dimpués d'atra os nativos fuoron sozmesos por os rusos. En 1720 os tartres de chulym fuoron cristianizatos a la fuerza.
Referencias[editar | modificar o codigo]
Bibliografía[editar | modificar o codigo]
- Margus Kolga et al, The red book of the peoples of the Russian Empire.