Pavo cristatus

De Biquipedia
(Reendrezau dende Pavón)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Ista pachina fa referencia a lo pavo reyal. Ta otros emplegos, veyer Pago (desambigación), y ta pavo, veyer Pavo (desambigación).
Pavo cristatus
Pavo masclo.
Denominacions populars
Pavo reyal, pavón, pago
Estau de conservación

Seguro (IUCN)
Clasificación cientifica
Eukaryota
Animalia
Chordata
Aves
Galliformes
Phasianidae
Pavo
Descripción
Pavo cristatus
LINNAEUS, 1758

Lo pavo reyal u pavón (cientificament Pavo cristatus, 'pavo con cresta'), ye una especie d'au galliforme d'o chenero Pavo d'a familia Phasianidae. Destaca por a extraordinaria coda policromada d'os masclos. Como otras gallinacias, puede fer vuelos curtos, especialment ta posar-se en as brancas d'os árbols a on se discansa y pasa la nueit.

Etimolochía[editar | modificar o codigo]

Segunt Corominas, tanto l'aragonés pago como lo castellano pavo vienen d'o latín pavus, 'pavo reyal'. Dica la Edat Meya, designaba exclusivament a lo pavo azul.[1]

En castellano, la forma pavo ye moderna y no se documenta dica Nebrija, en 1495.[2] La forma antiga yera pavón (u pagón en Gonzalo de Berceo), que viene d'a variant latina pavo, -onis. Se substituyó, como animal de corral, por o Meleagris gallopavo, una au norteamericana trayita muito dimpués d'a colonización de 1492. Ta diferenciar-las, lo pavo azul pasó a clamar-se pavo real. Segunt Corominas, real significa 'verdadero'.[1] Pero otras autoras, en contrastar os nombres compuestos d'animals, interpretan reyal como 'important u relevant sobre o conchunto d'a suya especie u d'animals similars'.[3][4]

Textos[editar | modificar o codigo]

Segunt Corominas, a primer documentación se troba enta l'anyo 1300 en os Fueros d'Aragón:

Jan Weenix, Bodegón de caza con pavo reyal, 1708
aquellas aves o bestias que crían en casa, assí como pagos o gallinas o palomas.[5]

Y apareixe tamién como pago en inventarios aragoneses de 1403 y 1469.[6]

Enta 1436, Pedro de la Cabra composa unas coplas contra la corrupción, an o pago ye eixemplo de regalo (present) ta corromper a los chueces.

Pagos, cabritos, gal[l]inas,

colachs, savogas, pageles,
fan los corazones muelles;
a'l dar de las disciplinas,
judgan malas por be(g)ninas,
ladrones por innocentes;
tales donos son turmentes

de las áni[m]as mezquinas.

Descripción[editar | modificar o codigo]

Fembra de pavo
Pavo reyal blanco.
Uevo de pavo, Museum Wiesbaden (Wiesbaden, Alemanya)

O pavo reyal ye una especie con un fuerte dimorfismo sexual. Lo masclo pesa de 4 a 6 kg y tiene una longaria de 100 a 115 cm dende o pico dica la coda en estar zarrada, y de 195 a 225 cm cuan a coda secundaria ye plenament desenvolicada. A fembra pesa de 2,75 a 4 kg y mesura unos 95 cm.

Mutacions[editar | modificar o codigo]

Bi ha variacions a causa de distintas mutacions cheneticas. S'esdevienen en raras ocasions en a naturaleza, pero a criazón selectiva ha orichinau variacions de color (blanco, bronce...) y de patrón (arlequín, ala negra...). A mas, s'ha cruzau lo pavo con otras variedaz.

Alimentación[editar | modificar o codigo]

L'alimentación ye omnivora, composada prencipalment por simients, fruitos, bayas, hierbas, fuellas, pero tamién insectos y larvas, asinas como sargantanas, ranas, reptils y mamifers chiquez.[7]

Comportamiento[editar | modificar o codigo]

Balle de festeyo d'un masclo debant d'a fembra.
Imao Keinen (1845 - 1924), Parella de pavos en primavera, Chapón
Pavo de bulto, Palacio d'a Ciudat, Udaipur, India.

Son aus territorials y poligamas; cada masclo ha d'haber cuatro u cinco fembras. Istas ponen de 4 a 8 uegos.

A parada frontal arriba a la suya esplendor con o despliegue d'a coda que ye a conoixida como rueda de pavo. Asinas o masclo debanta en vertical y ubre as plumas ornamentals, refirmadas por as rectrices, en un gran abanico macau d'ocelos bien vistables. Alavez, o masclo ofreix o espectaclo d'o suyo cuerpo brillant, radiant en o centro. Habitualment o masclo despliega la coda pero se chira a la contra de a dentrada de o escenario de a suya exhibición cuan arriba la fembra. Mientras que ella dentra en o escenario, o masclo fa la rulet, metendo-se de culos enta ella, tot mostrando-le asinas o reverso menos coloreyau de as plumas, y batendo t'alto y t'abaixo as remeras primarias entreubiertas. O ritmo d'as sacudidas s'accelera a mesura que a fembra se le amana, fendo bater as alas cada vegada mas fuerte.

Dimpués se chira de vez cara ta la fembra, como si creyase un efecto de sorpresa, deixa de bater as plumas y s'amana enta ella mientres abate firme l'abanico alto d'a fembra. Bellas vegadas ye la fembra la qui l'arrodeya pa meter-se-le de caras. O masclo se pavoneya alavez a pasez lentos, arredol d'ella, estira o cuello, estorrufa o lumo en amostrando as plumas oceladas. Si a fembra, indiferent en apariencia, continua con as suyas ocupacions, o masclo la sigue lentament, pero si se le concara, o masclo fa sacutir a-escape as plumas rectrices, lo que tiene por efecto fer un tremenido d'as barbas y un destello d'os ocelos en as plumas ornamentals. Ixas trembleras no duran si que bels segundos pero pueden repetir-se cada vegada que a fembra devante a cabeza, dimpués de lo cual o masclo puede chirar-se de nuevo y sacutir as remeras primarias. Alavez, o masclo lanza un chiflo y s'arrulla contra la fembra, lo que de regular ocasiona que ella fuiga.

Iste dispositivo puede repetir-se cualques vegadas antes que ella s'acoche en o suelo adebant de o masclo, que será en ixe inte con una excitación cumbrera, y abaixará l'abanico, l'arrodeyará y l'agallará intercalando as sub-caudals.

Explotación[editar | modificar o codigo]

Son orichinarias d'a peninsula Indostanica,e importadas por diferents civilizacions antigas que apreciaban muito la carne y uegos d'istas aus. Se sabe que la flota d'o rei Salomón (~970-~931) se'n trayó cualques eixemplars. Asurbanipal, rei d'Asiria (~669-~627) criaba pavos en cletas. Darío I de Persia (~522-~486) teneba pavos en os suyos chardins. Y Aleixandre lo Gran (~356 a ~323) levó bels eixemplars ta la ciudat de Babilonia. Os romanos las levoron ta Italia. L'orador Quinto Hortensio Hórtalo fui qui primero introdució entre los romanos o gusto por a carne d'istas aus que fizo servir en una gran lifara que dio cuan fue creyau augur. Marco Anfidio Luco fue o primero que discurrió fer-las caminar a manadas ta engordar-las.

Mosaico d'un pavo (periodo bizantino), Caesarea, Israel

En tiempos d'a caballería, yera tamién muit apreciau lo pavo reyal, noble au y a suya carne yera l'alimento d'os valients y d'os amants y adorno d'as lifaras.[8]

Raja Ravi Varma (1848-1906), Murugan (o dios hindú Murugan con as suyas mullers sobre o pavo Vahana).
Pavo reyal con os dominios d'a Casa d'Habsburgo, 1555.

En a epoca contemporania, os prencipals zoolochicos tienen como un d'os prencipals atractivos ta o publico visitante una colección de pavos reyals.

Simbolismo[editar | modificar o codigo]

A simbolochía d'o pavo reyal ye asociada a la suya machestuosidat. En cuasi todas culturas, ye un símbol solar relacionau con a beldat, a gloria, a immortalidat y a sabiduría y apareixe representau en os molimentos y pinturas antigos.

  • En l'antiga Grecia, la diosa HeraChuno en l'antiga Roma— fizo que los cient güellos d'o chigant Argos fuesen preservaus ta cutio en as codas d'os pavos reyals.[9] On trouve des représentations de paons sur les fresques de Pompéi.
  • En a relichión cristiana, ye considerau símbol de resurrección de Cristo porque, en tiempo de Pascua, l'au cambea totalment de plumache. Se pueden veyer mosaicos d'o sieglo IV con ista figura en a ilesia de Santa Constancia, en Roma, asinas como en cualques catacumbas cristianas. En cheneral, as representacions de pavos reyals amuestran a l'au bebendo d'un cáliz u d'una fuent (fuent d'a vida) simbolizando un renaiximiento espiritual, asociau con o baptismo y con a eternidat de l'alma.
  • Ye l'au nacional d'India. Muitas d'as danzas folkloricas amuestran pasos inspiraus en o balle de festeyo d'o pavo reyal. En l'hinduismo, sirve de montura a dioses como Skanda u Murugan.
  • En o Islam, s'asocia con Iblís u Xaitán, chefe d'os demonios.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 J. Corominas, J. A. Pascual, Diccionario crítico etimológico e hispánico, vol. IV: 'Me-Re', Madit, Gredos, 1997; p. 441-442, s. v. 'pavo'.
  2. Vocabulario latino-español, [1] consulta 16/12/2015
  3. Érika Fernández Gil, Trabajar los compuestos a través del léxico de la fauna en la clase de ELE. Propuesta didáctica, Chirona, Universidat de Chirona, 2015; p. 30 [2] consulta 18/12/2015
  4. Cristina Buenafuentes de la Mata, Procesos de gramaticalización y lexicalización en la formación de compuestos en español, Bellaterra, Universidat de Barcelona, 2007; p. 217. [3] consulta 19/12/2015
  5. edición de G. Tilander, §282.3
  6. BRAE, volúmens IV y XX
  7. Hennache & Ottaviani 2006
  8. Diccionario enciclopédico popular ilustrado Salvat, 1906-1914
  9. Ovidio, As metamorfosis, I, 625.