Milvus milvus

De Biquipedia
(Reendrezau dende Milaneta)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Milvus milvus
milaneta
Milaneta u milano común (Milvus milvus)
Estato de conservación

En regresión.
Dominio: Eukaryota
Reino: Animalia
Filo: Chordata
Clase: Aves
Orden: Accipitriformes
Familia: Accipitridae
Subfamilia: Milvinae
Chenero: Milvus
Especie: M. milvus
Milvus milvus
Linnaeus, 1758
Distribución
Distribución de M. milvus en Eurasia. Narancha = En verano. Verde = Tot l'anyo. Azul = Hibierno

A milaneta[1] u milano común (Milvus milvus (L., 1758)) ye un au rapinyadera d'a familia d'as accipitridas, subfamilia Milvinae. Ye, a mas, por a suya mida a especie mas chicota de milano d'Eurasia, mas que no a suya parient o milano negro. En Aragón tamién conoix altros nombres populars. En Espanya encara ye prou común de trobar-lo, pero en a resta d'Europa ista especie se troba en firme regresión.

As suyas midas varían d'entre os 62 y os 71 cm de lonchitut, pero como toz os milanos ye un animal esencialment planiador que tiene unas alas luengas y estreitas, as cuals cuan se desplegan obren dica 190 cm d'amplaria.

Tiene as plumas royencas por a tripa y as partes baixas d'o cuerpo, con a cabeza mas grisenca que a resta. Dos mallas blancas concabidas en o negro de debaixo d'as alas, en chunto con a suya caracteristica coda bifurcada, la fan inconfundible cuan se la vei volar.

Nombres populars[editar | modificar o codigo]

En Aragón, os terminos mas frecuents ta referir-se-ie dimanan d'o latín «milānus», que coinciden con as formas equivalents en altras luengas romances: «milán» y «milano» son as prencipals. Tamién se documenta a forma «milaneta»,[1] que talment fa referencia a la suya mida mas chiqueta que en altras especies semellants.

A demás, como totas as especies de Milvinae, tamién se troban formas relacionadas con o potencial arabismo lexico «alforocho», anque leixos d'estar as chenerals, no se i documentan si que en a comarca d'a Chacetania: «alforocho» en Aragüés de lo Puerto y Chaca,[1] y con mas frequencia «alforrocho» que se documenta en Ansó, Echo, Embún, Aragüés, Xabierregai y Puent d'A Reina en a dita comarca,[1] y en un punto nomás, que ye Santolaria de Galligo, en a vecina Plana de Uesca.[1]

Cualques autors han dau en os suyos estudios que tamién ye frequent o termino «abadeho» (AFI /abadexo/), como López Pardo[2] u Adolfo Aragüés Sancho, anque enquestas posteriors (R. Vidaller) muestran como se ixa parola no se i aplicase si que en a localidat d'Uncastiello[1] (as Cinco Villas), aplicando-se en realidat en cuasi tot Aragón tradicionalment a lo peix Gadus morhua. Sí que tiene mas repercusión en territorio aragonés a parola pareixida «abadehero» (AFI /abadexeɾo/) que se documenta en Santolaria de Galligo[1] (Plana de Uesca), en Borrés[1] (Alto Galligo) y en Luesia[1] (Cinco Villas). Pareix que toz istes casos acotan a distribución d'ixes terminos en o sector occidental d'o domenio lingüistico aragonés. A tamas de tot ixo, Inacio Arizón y Francho Rodés citan, en 1996, un caso de prenunciación aragonesa d'ixe termino que por demás siempre ha estau documentable con prenunciación castellana: «abadeixero» (AFI /abadeʃeɾo/) anque no ofreixen a procedencia cheografica d'ixa forma.[3]

Y ya en zagueras, cal destacar que como totas as aus de presa de mida meyana, recibe tamién en muitos puestos d'Aragón o nombre inespecifico d'«esparver/o», que ye mas especifico ta altras especies que se i pareixen anque no son filocheneticament relacionadas con os milanos (se veiga Buteo).

Imáchens[editar | modificar o codigo]

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-89862-35-7
  2. (es) BERNIS MADRAZO, Francisco, Diccionario de nombres vernáculos de aves; Ed. Gredos. Madrid 1995. ISBN 84-249-1691-3
  3. (an) ARIZÓN ALLUÉ, Inacio, PLATEUW, Marteen et RODÉS ORQUÍN, Francho. Bocabulario aragonés d'abes d'Uropa; Ed. Publicacions d'o Consello d'a Fabla Aragonesa. Uesca, 1996.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]