Maldau

De Biquipedia
(Reendrezau dende Mal dau)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Os mastos, como fuerza de treballo esencial pa la casa, yeran os animals tipicos que recibiban maldaus.

Un maldau u mal dau[1] ye como se conoix en buena cosa de l'Alto Aragón a o maleficio lanzau («dau») por una bruixa u bruixón. L'acción de lanzar un maleficio se diz «dar mal».[1]

Como tot lo que envolica a la bruixería, s'ha atribuiu a os maldaus desgracias a-embute que cuasi siempre guardarían relacions causa-efecto que no se puede demostrar. L'acusación de bruixería ha estau historicament una mazada habitual en os lugars pa desprestichiar socialment a personas (u casas) determinadas.

En a sociedat tradicional d'o Pirineu aragonés, an que ha perviviu creyencias misticas dica tiempos relativament recients, as sospitas de bruixería manimenos han puesto acompanyar a personas toda la suya vida sin que a la practica les haiga afectau guaire. Muitas mullers consideradas bruixas teneban tamién a condición de matronas y/u curanderas en o suyo lugar,[2] o que por l'atra man feba tamién que a chent querese estar-se a bien con ellas.

Existe maneras diferents de cómo una bruixa u bruixón podeba dar mal a una atra casa u persona.

Maldaus a las personas[editar | modificar o codigo]

En l'Alto Aragón as bruixas no teneban por qué estar necesariament mullers d'edat abanzada u fieras. De feito, abunda mas a imachen de mullers con poders transmitius de cheneración en cheneración, tanto viellas como chóvens.
  • A encortadura[1] u encortamiento: Ye o presumpto maldau que impediba que una parella de recient-casaus podese consumar l'acto sexual. Anque a sobén no s'explica cómo, bella vez o que s'ha descrito ye que os dos novios no podeban estar chuntos en a cama porque uno cayeba inexplicablement t'a tierra cada vez que l'atro se meteba. Severino Pallaruelo cita bel eixemplo en o suyo libro «Viaje por los Pirineos misteriosos de Aragón», como o d'una zagala que se fizo amiga d'una muller con fama de bruixa y cuan se casó no la convidó t'a voda, de forma que a bruixa fizo que os novios no podesen chitar-se chuntos.
  • Maldaus contra os ninons: Eixemplos de ninos que naixeban malautos u que no medraban u no teneban nunca fambre, dica que se miraba bien en a cuna an se los chitaba y se descubriba bel elemento extranyo, como pelos de muller (d'a presumpta bruixa), y alavez se curaban.
  • Abortos inexplicables en as mullers. Esto ye un eixemplo a-saber qué relacionau con a doble condición de bruixa y matrona que se les adchudicaba a muitas d'aquellas mullers rurals que teneban mas conoiximientos que as atras.

Maldaus a os animals[editar | modificar o codigo]

Mas antes, en un mundo que yera por principal agrario y ganadero, os maldaus a os animals podeban fer a-saber-lo mal a la economía d'una casa, de traza que dando mal a os abríos, que yeran os animals mas caros y precisos pa treballar, se podeba fer un mal que espanta a la casa que perteneceban. Asinas ye un caso tipico que as mulas, mastos y somers estasen victimas de maldaus, y s'ha documentau faloridas d'este tipo un ciento por tot lo Pirineu.

Muitos etnologos de l'Alto Aragón, como Enrique Satué u Severino Pallaruelo, han replegau por diferents puestos a historia d'a casa que se les moriba una mula cada anyo pa Nochebuena (S. Pallaruelo diz concretament que «en cada pueblo dan el nombre de una casa donde pasó»[1]). A historia siempre embreca o masto u a mula que duerme en a cuadra y un gato negro, que representa la bruixa, y diz que o mal dau remata l'anyo que l'amo d'a casa s'amaga a la guait en a cuadra en Nochebuena y cuan s'apercata d'o gato que va de camín t'an que ye a mula, l'arremete d'un brinco y le mete un tochazo. O gato fuye pero con una pata rota, y a mula/masto vive. A l'atro'l día, una viella amaneix con a garra crebada en a cama.[1][2]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 (es) PALLARUELO CAMPO, Severino, Viaje por los Pirineos misteriosos de Aragón. 1984. ISBN 84-398-0732-5
  2. 2,0 2,1 (es) SATUÉ OLIVÁN, Enrique. El Pirineo Contado. Ed. PRAMES. Zaragoza, 2014. ISBN 978-84-8321-403-9.

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]