Ligüerre d'a Cinca

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo tracta sobre Ligüerre d'a Cinca. Ta atros emplegos d'o toponimo «Ligüerre» se veiga Ligüerre (desambigación).
Ligüerre
Lugar d'Aragón
Entidat
 • País
 • Provincia
 • Comarca
 • Municipio
Lugar
 Aragón
 Uesca
Sobrarbe
L'Abizanda
Partiu chudicial Boltanya
Población
 • Total

6 hab. (2018)
Altaria
 • Meyana

483 m.
Distancia
 • 94 km
 • 8 km
 • 20 km

enta Uesca
enta L'Abizanda
enta l'Aínsa
Codigo postal 22392
Patrons Santa María de l'Asumpción
Parroquial
 • Diocesi
 • Arcipestrau

Balbastro-Monzón
Sobrarbe-Ribagorza
Ríos Cinca y Susía
Coordenadas
Ligüerre ubicada en Aragón
Ligüerre
Ligüerre
Ligüerre en Aragón
[www.LigüerreDeCinca.com Web oficial]

Ligüerre d'a Cinca u Ligüerre de Cinca[1] (oficialment, en castellano, «Ligüerre de Cinca»[2][3]) ye un lugar aragonés d'o municipio de l'Abizanda, en a provincia de Uesca y a comarca de Sobrarbe. A suya población yera de 6 habitants en 2018.[3]

Ligüerre fue a capital d'un municipio[4] que l'incluiba a él y a la suya aldeya, o Mesón de Ligüerre, dende os primers censos modernos de 1834 dica l'absorción en l'achuntamiento de l'Abizanda, en o periodo d'entre censos 1842-1857.[2]

Cheografía[editar | modificar o codigo]

Ligüerre se troba en un plano a meya altaria, con forma de falca apuntada cara ta'l sud, que sinyorea por un costau o río Cinca, y por l'altro lo río Susía que va a desembocar-se en o primero chusto en sud de lugar. Por o canto d'o Norte i tiene as garras de o tozal de Sant Mitier, que en l'altura tiene o conoixiu castiello de Sant Mitier, y que delimita la man occidental de o congosto de l'Entremont.

Se i arriba por un camal d'a carretera local que, en naixendo de l'autonomica A-138 en o Mesón de Ligüerre (km 28), trescruza o río Cinca por o puent de l'Entremont y s'adintra en a Fueva por Palo. Por ixo, cal desbarrar-se d'a carretera principal en o Mesón, y a bels 1.100 metros se troba a dentrada ta Ligüerre. A carretereta d'acceso se reacondicionó en l'anyo 2010, enamplando-se a calzada con un carril lateral en o punto d'unión a l'A-138, ta fer mas fácils as incorporacions de vehiclos y reducir-ie a sinistralidat.

Por a cara este, o lugar s'aposienta sobre una espuenda que posiblement lo defensaba contra eventuals ataques que puyasen dende a glera d'a Cinca. As casas mas antigas de Ligüerre, como as fortificadas de O Palacio d'os barons de Latrás y a casa Sabastián (d'os sieglos XV y XVI) son significativament mesas en a ladera d'ixa ripa. Historicament, antes que se construise o pantano de Lo Grau, i heba en a baixant por alto d'o río Cinca un paso de sirga ta cruzar ta la man cuentra.[4] As restas d'aquella estructura encara son visibles cuan baixa o nivel d'o pantano.[4]

As poblacions mas aman de Ligüerre son Sant Mitier, a pocos kilometros en norte, y Lamata, Escaniella y l'Abizanda en ueste, sud-ueste y sud, respectivament, en o que ye a cuentra d'o río Susía. En a cuentra de l'altro río de Ligüerre, a Cinca, se troba os lugars de Trillo y, un poquet mas luent, Troncedo, toz dos en dirección este-nord-este en as baixants de a sierra de Torón (chusto adebant de Ligüerre ye a on i desemboca o barranco d'o Salinar). L'aldeya de Caneto ye adebant de Ligüerre, a l'altro costau de a Cinca, anque poco visible por ser-ie alto en un sarrato en a sierra de Torón; y Clamosa y a Penilla son auguas t'abaixo en sud-sudeste, tamién en a cuentra de o río.

Viello Sobrarbe[editar | modificar o codigo]

A ilesia de l'Asumpción, antiga parroquial de Ligüerre.

Seguntes una información obtenida con enquestas por Chabier Tomás en a segunda metat de a decada de 1990, realizadas en o marco d'o suyo estudio dialectolochico sobre l'aragonés d'o Viello Sobrarbe, o limite oriental de o que a mayoría d'os pobladors d'a comarca consideran «Viello Sobrarbe» remata en a Cinca,[1] por o que Ligüerre y toz os lugars que se troba en a ribera d'o río pero en a man dreita encara farían parte, d'alcuerdo con a opinión mayoritaria replegada por Tomás, de o Viello Sobrarbe.[1] Ista afirmación puede estar controvertida, pos d'alcuerdo con a consideración mayoritaria d'entre os habitants de bels lugars aludidos, como Mediano, Sant Mitier, Plampalacios u Camporretuno, o «Viello Sobrarbe» ye una denominación con a que ellos designan as aldeyas y pardinas que se troba en «os sarratos» en a valle d'a Susía y mas ta l'ueste, pero no pas os que se troba en a fondonada d'o río Cinca, que ye una zona que ellos, por motivos d'importancia demografica y social, a designan como «Ribera de Mediano». En relación con isto, a pertinenza de Ligüerre a o Viello Sobrarbe u a la Ribera de Mediano ye dificil de definir.

Estructura urbana[editar | modificar o codigo]

Tradicionalment, os casars de Ligüerre feban un entarabidau de carreras arrodeyau de casas por o perimetro exterior y con pocas dentradas ta l'interior, de forma que o lugar tenese una forma facilment defensable. Iste tipo d'estructuras, en chunto con que o lugar sía situau en alto d'una espuenda que o guarda relativament por a man oriental, son caracteristicas d'una plantificación defensiva, que ye cosa regular en os nuclios viellos de cualques sieglos en tot l'Alto Aragón.

Antes de a suya reforma, posterior a la cesión que en fizo la Confederación Hidrografica de l'Ebro a o sindicato UGT, en 1986, Ligüerre no teneba sique una plaza, situada en o extremo oriental de lugar, adebant de o palacio de Latrás. L'altra plaza que se troba en l'actualidat ye o producto de que se'n tirás as casas Lorient y casa Teixidor por trobar-se masiau malmesas en o momento d'iniciar-se as obras de restauración.[5]

A frontera de casa Sabastián, con un blasón enclastau.

A ilesia, antiga parroquial consagrada a l'advocación de l'Asumpción de Santa María, que data d'o sieglo XVI, actualment concabe una sala de reunions. L'abadía tiene una balconera con celosías de madera que mira ta difuera de lugar.

A estructura cheneral de lugar ye modificada con a restauración. Bellas casas nobles que i heba s'han reconvertidas en hotels, como casa Broto (26 habitacions;[5] totalment remodelada por adintro y con un anacronico ascensor exterior, por a frontera) y casa Sabastián (s. XVI; 12 habitacions;[5] con una restauración mas respectuosa con a distribución orichinal[5]). As casas menors de lugar y as que por construcción compartiban parez meyanils se reconvirtión en apartamentos que se gosa logar de temporadas.[5]

Historia[editar | modificar o codigo]

Ligüerre ye un poblau d'oríchens medievals, y s'ha puesto documentar a suya mención en dos textos d'o sieglo XI: la uno de l'anyo 1069 y l'altro de 1076,[4] en os que se fa referencia a un castiello u fortificación (actualment desapareixida) que i habría habiu. En a comarca i ha en l'actualidat tres ermitas. A de Sant Salvador, que data de o sieglo XII[6] y ye en as garras d'o Tozal Corona, ye a candidata a haber estau mas amanada a l'emplazamiento de l'antigo castiello. O nombre con o que gosa amaneixer Ligüerre d'a Cinca en toz os documentos anteriors a 1700 ye «Ligüerri».[4]

En 1380, o infant Chuan le'n cedió en sinyoría a Rodrigo de Mur,[4] o primer barón de Monclús, anque a pertenenza a ixa sinyoría no debió d'estar constant en os sieglos porque se'n sabe que, en 1610, Ligüerre yera sinyoría de Chuan de Latrás, sinyor de Latrás, y posible que estás familia de Lupercio Latrás. A tradición local diz que a propia mai de Lupercio Latrás, María de Mur, yera natural de Ligüerre y posible descendient en o linache d'os barons de Monclús.[7]

O Palacio.

A casa o Palacio, principal en a población, se troba en l'extrimo oriental de lugar, aman de a espuenda que sinyorea sobre a Cinca, y pareix que habría estau a residencia d'os sinyors de Ligüerre en belaltro tiempo. Ye un edificio baixomeyeval, de o que se deduce a suya correlación con a sinyoría noble sobre Ligüerre, y tiene una firme torraza defensiva en o costau oriental, por a on que enantes i heba la sola dentrada ta lugar que i heba por o costau de a ribera d'a Cinca. A torre se piensa que no ye mas antiga que d'o sieglo XVI.[4]

O pantano[editar | modificar o codigo]

Tradicionalment, Ligüerre teneba una economía de base agraria y ganadera, como corresponde con a mayoría d'os lugars y pardinas en a comarca de Sobrarbe. Dende os inicios d'o sieglo XX se prochectón dos grans renclusas en o corso d'o río Cinca en os arredols de Ligüerre, la una a una miqueta mas d'un kilometro auguas t'alto, en o congosto de l'Entremont, que ye l'actual renclusa de Mediano (que inicialment no habría d'afectar a Ligüerre) y unaltra bels kilometros mas t'abaixo, en lo Grau, que ye l'actual embalse de lo Grau.

A coda d'o pantano de o Grau, que arriba dica l'Entremont, vista dende Ligüerre.

O pantano de lo Grau suposó una crisi demografica ta toz os lugars que teneban cultura en a ribera d'a Cinca, y dende que se fizo publico l'alcance de a lamina final d'augua, a Confederación Hidrografica de l'Ebro s'expropió os terrenos y casas de Ligüerre, o Mesón de Ligüerre, Mipanas, a Penilla, Clamosa, Pui de Cinca y belaltros nuclios mas, tot pagando-los a chustiprecio, o que suposó a surtida forzosa de bellas docenas de familias en a comarca. Ligüerre, que heba gosau tener mas de 70 habitants d'antes de os prochectos hidraulicos, se quedó despoblau enantes de 1969, que ye cuan s'inauguró lo Grau.

A despoblación de Ligüerre, que duró mas de vinticinco anyadas, se cobró a caida de cualques casas (como casa Teixidor), as suyas estructuras no pudon aguantar a falta total de mantenimiento.

Centro vacacional[editar | modificar o codigo]

Cartel d'a UGT d'Aragón, en o Mesón de Ligüerre.

En l'actualidat y dende 1986, Ligüerre fa parte d'un complexo d'ocio vacacional que forman o cámping y as instalacions d'o Mesón de Ligüerre, y o conchunto urbano de lugar.

O 6 de febrero de 1986,[8] o sindicato Unión General de Trabajadores (UGT) arribó a un alcuerdo con a Confederación Hidrografica de l'Ebro ta que les cedesen Ligüerre y o Mesón, con os que prochectaban fer o centro vacacional.

As obras de reconstrucción y adaptación comenzón en 1989 con as casas de o Mesón,[8] que en estando mas amanau d'a carretera A-138, que une Balbastro con l'Aínsa, yera mas accesible. O 20 d'abril de 1991 s'inauguró a parte turistica de o Mesón de Ligüerre, con l'albergue, o cámping y bellas instalacions,[8] en estando as primeras de o conchunto que dentrón en funcionamiento. O Palacio de Ligüerre fue a primer obra que s'emprendió en a población, anque a resta d'edificios encara yeran por restaurar-se.

A restauración de Ligüerre se fizo de forma paulatina, d'entre 1991 y 2009, anyada en a que s'inauguró a plaza nueva y l'hotel de Casa Sabastián. Os diferents edificios, especialment os d'alpartamentos, se fuen metendo en funcionamiento de forma progresiva, mientres en as temporadas baixas proseguiban as fayenas de restauración. En l'actualidat, encara se i fa obras ta meter en funcionamiento nuevas infrastructuras.

Manimenos, a rehabilitación y puesta en expleitación de o nuclio descartó ta cutio la posibilidat de reversión d'as propiedaz inmuebles ta os suyos amos orichinals. Debant de l'inicio d'as obras, bels antigos vecinos de a localidat, que en ixas envueltas viviban en belaltros nuclios d'a comarca, manifestón en bellas ocasions o suyo desalcuerdo con a cesión d'os terrenos y edificios ta fer-ie o centro vacacional, anque por diferents motivos nunca no se formó garra asociación con obchectivo de contraposar-se a o prochecto.

A la contra de como Moriello de Tou, que o chestiona una interpresa privada,[9] Ligüerre ye chestionau por una fundación sin animo de lucro, a Fundación Ligüerre de Cinca[8] fundada por militants d'a UGT.

Demografía[editar | modificar o codigo]

Evolución demografica
1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
- - - - - - 0 2 6

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
5 8 6 5 6 7 7 5 -

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
- 4 - - 4 - - - -

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 -
- - - - - - - - -

1990- : población de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Imáchens[editar | modificar o codigo]

Toponimia[editar | modificar o codigo]

O nombre «Ligüerre», que en cuasi toz os documentos anteriors a o sieglo XVIII amaneix como «Ligüerri»,[4][5] diz que dimana de dos radices vasconas: iri + gorri, que significaría «lugar royo», en alusión a l'archila y belaltros materials sedimentarios que abunda en a comarca, de colors royiscas, y que podrían haber feito parte d'as construccions dende bien antigo, en forma de buro.[1]

Respectibe a la denominación actual, Chabier Tomás no trobó sique a forma «Ligüerre de Cinca», sin articlo, cuan estudeó a parla d'o Viello Sobrarbe. Manimenos, a forma con l'articlo «a» se conoix en buena cosa d'a comarca.

Como con toz os toponimos compuestos gosa pasar, a forma de denominar-lo que tienen os habitants d'a redolada cuan no o tienen que diferenciar de garra altro, ye «Ligüerre». A forma cimpuesta se reserva, de regular, ta cuan se nombra la forma oficial u cuan, as menos vegadas, se mira ta contrastar-lo con belaltro nuclio que comparta ixe nombre, como o de l'Ara.

Fiestas[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 (es) TOMÁS ARIAS, Chabier. El aragonés de Biello Sobrarbe. Instituto de Estudios Altoaragoneses. Uesca, 1999. ISBN 84-8127-095-4
  2. 2,0 2,1 (es) «Ligüerre de Cinca» en a subpachina «Alteraciones de los municipios en los Censos de Población desde 1842» d'o Instituto Nacional de Estadística, consultada o 14 de chunio de 2011.
  3. 3,0 3,1 (es) «Ligüerre de Cinca» en a subpachina «Relación de unidades poblacionales» d'o Insituto Nacional de Estadística; consultada o 14 de chunio de 2011.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 (es) Ligüerre de Cinca en a web Huesca.com, consultada o 14 de chunio de 2011.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 (es) Folleto turistico de Ligüerre; consultau o 18 de chunio de 2011.
  6. (es) «Ligüerre de Cinca: San Salvador» en CastilloDeLoarre.org, consultada o 18 de chunio de 2011.
  7. (es) LÓPEZ LANASPA, Alfredo; Sanz de Latrás; Condes de Atarés y Señores de Latrás. Revista Serrablo, num. 35 (2005). [1]; consultada o 18 de chunio de 2011.
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 (es) Historia de Ligüerre de Cinca; consultada o 18 de chunio de 2011.
  9. (es) Pachina d'o Centro de vacacions «Morillo de Tou»; consultada o 27 d'abril de 2011.

Vinclos Externos[editar | modificar o codigo]