Ixota aragonesa

A ixota aragonesa u xota aragonesa (pron. /'iʃo.ta/, /'ʃo.ta/ u /'xo.ta/) ye a danza mas conoixida d'o folklore aragonés, tamién puet estar acompanyada de cante. Os suyos orichens s'han de mirar en zaguerías d'o sieglo XVIII, pero tenió o suyo mayor esplendor en o sieglo XIX, adquirindo prou més rasmia dimpués d'a Guerra d'o Francés. A suya bravura, elegancia, contusión d'as suyas formas, o dificil d'executar os suyos pasos de baile y a peculiar forma d'estar cantada, han feito que a ixota evolucionás, y que dende zaguerías d'o sieglo XIX, estás levata ta os escenarios como espectaclo.

A ixota aragonesa no ye a sola clase d'ixota present en territorio aragonés. En o Matarranya a clase d'ixota tradicional yera d'o mesmo tipo que a ixota d'o norte de Castellón y d'as Tierras d'Ebro (on ye conoixida como ixota tortosina), y por eixemplo en as replegas de literatura tradicional se documentan as tipicas alça l'aleta polleta y De Roquetes vinc, de Roquetes vinc, de Roquestes baixo.

Prencipals cantaires

Naixius en o sieglo XIX

Vicente Viruete, o Tío Chindribú (1825—?).
Pedro Nadal, o Royo d'o Rabal (1844—1905).
Mariano Malandía, O Tuerto d'as Tenerías (1847—1935).
Domingo Agudo (1850—1924).
Blas Mora (1861—1938).
Antonio Aznar, o Andorrano (1861—1949).
Manuel Gracia, o Capacero (1866—?).
Asunción Delmás (1867—1903).

Urbano Gracia, (1870—1937).
José Moreno, o Ninyo Moreno (1881—?).
Cecilio Navarro (1881—1969).
Juanito Pardo (1884—1944).
Miguel Asso (1886—1936).
Joaquín Numancia (1886—1943).
María Blasco (1888—1966).
Domingo Martínez, o Tío Carrachín (1888—1963).

Inocencia Sebastián (1888—?).
Juan Antonio García (1888—1975).
Pintié (1889—1945).
Justo Royo, o Cebadero (1891—1938).
Fidel Seral (1892—1954).
Jacinta Roy, Ofelia d'Aragón (1894—1968).
Pilar Gascón (1900—1930).

Naixius en o sieglo XX

Pascuala Perié (1901—1950).
Jacinta Bartolomé (1902—1993).
José Oto (1906—1961).
Camila Gracia (1909—1988).
Francisco Rodríguez (1909—1987).
Felisa Galé (1912—1948).
Matías Maluenda, (1914—1987).
José Iranzo, o Pastor d'Andorra (1915-2016).
Jesús Gracia (1922—2005).

Bibliografía

Barreiro Bordonaba, Javier, La jota aragonesa, Zaragoza, Caja de Ahorros de la Inmaculada de Aragón, 2000. ISBN 978-84-95306-60-9.
Galán Bergua, Demetrio, El libro de la jota aragonesa, Zaragoza, Demetrio Galán Bergua, 1966. OCLC 64081664.
García Mercadal, José, La jota aragonesa, Madrid, Taurus, 1963. ISBN 978-84-306-4020-1
Manzano Alonso, Miguel, La jota como género musical, Madrid, Alpuerto, 1995. ISBN 978-84-381-0249-7.
Solsona, Fernando, La jota cantada, Ayuntamiento de Zaragoza, 1978. ISBN 978-84-500-2763-1.
Zapater, Alfonso, Historia de la Jota aragonesa, Zaragoza, Aguaviva, 1988. ISBN 978-84-7659-012-6.

Vinclos externos

Datos: Q9014988
Multimedia: Jota aragonesa / Q9014988