Estons

De Biquipedia
Estons
Eestlased
Balticfreedom 1c558 6337.estikool.jpg
Estons
Población total
1.100.000
Rechions con comunidatz importants
Flag of Estonia.svg Estonia 930.219
Flag of Finland.svg Finlandia 36.000
Flag of Russia.svg Rusia 30.000
Flag of Sweden.svg Suecia 26.000
Flag of the United States.svg Estaus Unius 25.000
Flag of Canada.svg Canadá 22.000
Flag of Aragon.svg Aragón 17[1]
Idiomas
Estón y võro
Relichión
Cristianismo
Mapa
Map of the Estonian Diaspora in the World.svg

Os estons (en estón eestlased) son os habitants mayoritarios d'Estonia, con minorías en zonas mugants de Letonia y Rusia. Parlan o estón, una luenga uralica d'a branca finesa y son mayoritatiament cristians luterans.

Luenga[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo idioma estónveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Fa parte d'un continuum de dialectos con o finés de Finlandia, standard con o que ye prou intelichible. En Estonia bi ha tres dialectos: d'o norte, d'o sud y d'o noreste. Se fa servir l'alfabeto latín dende o sieglo XIII. O standard se remonta a lo sieglo XIX y se basa en o dialecto d'o norte, o més parlato. Os setu d'a muga con Rusia tienen un dialecto propio.

Relichión[editar | modificar o codigo]

Cristianizatos a la fuerza dende o sieglo XIII por os Caballers portaespatas y os Caballers teutons, dimpués s'adirioron a la reforma protestant quan lo feba a suya clase dirichent alemana. Os estons setu d'a muga con Rusia son cristians ortodoxos como os rusos.

Historia[editar | modificar o codigo]

Tienen orichen común con os fineses de Finlandia, a deseparación d'estos dos pueblos se produció por estar os estons sozmesos y influenciatos por os alemans dende tiempos d'a Orden Teutonica, estando os habitants de Finlandia baixo a orbita d'os suecos.

En o sieglo IX os vikingos saqueyoron Estonia, que dimpués en os sieglos XI y XII suecos, daneses y rusos preboron d'ocupar-la. O reino de Dinamarca conquirió o norte d'Estonia, mientres que o sud, que feba parte de Livonia fue conquiesto por os caballers portaespatas, dimpués una branca d'os caballers teutons. En 1346 os daneses vendioron a suya parte d'Estonia a la Orden Teutonica. Baixo o dominio d'os caballers teutons a población nativa quedó redueita a la servitut debant d'una nobleza alemana. As ciudatz d'Estonia yeran focos de población alemana, con una burguesía alemana.

Con a disolución d'a Orden Teutonica en 1561 Polonia y Suecia se disputaban Estonia, que remató baixo control sueco en 1629. En a guerra d'o Norte, dende 1701 dica 1721 os suecos perdioron o dominio d'as provincias balticas a mans de Rusia. O zar Alexandre I liberó oficialment a los estons d'a servitut, pero habioron d'esperar a Alexandre II pa que lis garantisen o dreitos de libertat de desplazamiento, pa que los liberasen d'a churisdicción d'os terratenients alemans y d'o treballo obligatorio no pagato.

A industrialización y urbanización cambeyoron de tot a sociedat estona, con difusión de l'amostranza y renaiximiento d'a literatura en luenga estona. O nacionalismo estón maturó de tot debant d'os esfuerzos de rusificación baixo os zars Aleixandre III y Nicolau II, encara que a lo prencipio veyeban buena a influencia rusa, que desfeba a influencia alemana.

En 1917 os estons declaroron a independencia d'Estonia, con aduya estranchera. En 1939 por o pacto Ribbentrop-Molotov, en o que a Unión Sovietica y o Tercer Reich se repartiban os países que i heba entre meyo, Estonia fue forzata a fer parte d'a Unión Sovietica, con a categoría de Republica d'a Unión. Quan os nazis creboron o pacto y atacoron a Unión Sovietica encara plegoron a abanzar dica més leixos que Estonia, manimenos a man d'Estonia s'estabilizó o frent, (frent de Narva). Muitos estons s'alinioron con o eixe contra os bolchebiques, pero l'exercito sovietico tornó, o que significó que tornasen as mortaleras y deportacions de población civil que lis s'oposaba.

En o periodo sovietico que siguió a la Segunda Guerra Mundial se produció una rapida industrialización d'o norte, con una urbanización y una emigración interna dende o sud agricola, (por ixo o norte ye a zona més poblata). Tamién vinioron muitos rusos, que esdevinioron o 20 % d'a población. En 1991 Estonia declaró a suya independencia.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Nacidos en el extranjero, residentes en Aragón en 2021. Instituto Aragonés de Estadística

Bibliografía[editar | modificar o codigo]