Vlacos

Rechions con important población vlaca

Os vlacos son os pueblos de luenga neolatina, que habitan os Balcans como continadors d'a población romanizata que i heba enantes d'as invasions d'os pueblos d'as estepas, os pueblos chermanicos y especialment os eslavos. Dende a formación d'o estato unificato de Rumanía o termin vlaco s'aplica sobretot a os que viven fuera de Rumanía y a los pastors trasuants.

Luenga

Ta más detalles, veyer l'articlo Luengas romances orientalsveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

As luengas que parlan os vlacos son o rumán (dacorrumán), arrumán, meglenorrumán, istriorrumán, que d'alcuerdo con bells puntos de vista fan part d'una mesma luenga y d'alcuerdo con belatros son luengas diferents (luengas romances orientals) con un mesmo orichen en a latinidat d'os Balcans y Baixo Danubio con un sostrato geto-daco y tracio. Os dalmatas encara que habitaban una part d'os Balcans no yeran vlacos y lur luenga se relaciona més con o italián, no tenendo sostrato cheto-daco ni tracio.

Etnonimo

A parabra vlah ("vlaco") ya ye documentata en antigo eslavo eclesiastico con o significato de "román d'orichen". O termin vlasi ("vlacos") ye en o suyo orichen un exonimo, a traza como os eslavos diciban a las poblacions romanizatas sozmesas a los pueblos barbaros. Os eslavos lo prenioron d'os chermanicos, que diciban walha, walhos primero a los celtas, (por estar os volcos os primer pueblos celtas que se troboron en a suya migración ta o sur), y dimpués d'a romanización d'os celtas, a totz os pueblos de luenga latina u romanizatos.

En aragonés o etnonimo ye documentato en o Libro de los fechos et conquistas del principado de la Morea:

vidiendo el poder de los Francos & vidiendo qu'el no auia poder para defenderle, fuyo a las partidas de Salonichi, por recobrar & aplegar gentes de sieruos de Blaquos & de Burgaros por defender las ciudades he castiellos de dicho imperio

Historia

Imachen:Valaques-Vlachs.jpg

Brancas y migracions historicas d'os vlacos

Carlo Tagliavini comenta que dende o punto de vista politico y historico-churidico as primeras fitas d'os rumans en a organización estatal se facioron en "simbiosi" con os eslavos. Os vlacos particioron en a revuelta anti-bizantina que levó a la formación d'o Segundo Imperio Bulgaro, gobernato a lo principio por a dinastía d'os Asans d'orichen vlaco. Ioniţa, d'a familia d'os dinastía d'os Asán se fació coronar o 8 de noviembre de 1204 como "rei d'os bulgaros y d'os vlacos".

En tiempos d'o dominio cruzato en o Imperio Bizantín os vlacos de Grecia formoron un chicot estato que conoixió o viachero Benchamín de Tudela, Vlaquia la Gran, que dimpués s'adhibió a lo Imperio Bizantín recostruito por os Paleologos. Os almogavars conoxioron a los vlacos de Vlaquia la Gran en a suya migración dende Gallipoli ta Neopatria.

En o sieglo XIII bi ha rastros, encara que poco seguros de formacions politicas eslavo-vlacas de poca importancia en a Dobrucha, mientres a lo norte d'o Danubio, en as marguins de Transilvania a monarquía hongara estendillaba continament o suyo poder destruindo u asimilando os chicos voivodatos locals. Un diploma de 1247 d'o rei d'Hongría Bela IV atestigua a presencia d'un voivot d'os vlacos d'Oltenia y parte d'o Banato dito Seneslau, a qui o mesmo rei Bela IV reconoixeba cierta independencia, sin que estase exento de pagar tributo.

Estió dimpués d'a invasión mongola d'o sieglo XIII quan os vlacos podioron formar os primers estatos sobirans propios d'una extansión important. En o sieglo XIV amaneixioron os principatos de Vlaquia y Moldavia, que conquirioron territorios a os mongols (u dimpués tartres) d'a Horda d'Oro.

Estos principatos cayoron baixo sobiranía turca otomana, a tamas d'a resistencia de Vlad Ţepeş en Vlaquia y d'Esteban lo Gran en Moldavia de l'aduya d'a Hongría de Matías Corvín (vlaco de Transilvania) y de Polonia.

A fins d'o sieglo XVI Miguel lo Bravo podió formar un efimero estato con Vlaquia, Moldavia, Transilvania, pero fue esclafato por os austriacos. En o sieglo XVIII muitos vlacos d'a ribera sud d'o Danubio, (parlants d'o dacorrumán), en o norte de Bulgaria emigroron t'a ribera norte, establindo-sen en o Principato de Vlaquia.

A fins d'o sieglo XIX o Imperio Ruso contribuyó a creyar un estato de mayoría vlaca con os principatos de Moldavia y Vlaquia dito Rumanía. A funzión d'este estato yera a de tampón entre o Imperio Ruso y o Imperio Otomán.

En o sieglo XIX fueras de Rumanía os vlacos yeran ixemenatos por totz os Balcans y dica en Moravia y sud de Polonia. As guerras balcanicas y un estato rumán més grant y fuerte dimpués d'a Primera Guerra Mundial facioron que muitos vlacos se refuchiasen u emigrasen ta Rumanía, a lo tiempo que en o sieglo XX muitos vlacos que han quedato fuera de Rumanía s'han asimilato a la población cheneral d'a zona que habitan. A guerra civil griega d'o sieglo XX ha perchudicato muito a los vlacos, con grans destruccions en a suya tierra.