Vlacos

Rechions con important poblazión balaca

Os vlacos son os pueblos de luenga neolatina, que abitan os Balcans como continadors d'a poblazión romanizata que i eba enantes d'as embasions d'os pueblos d'as estepas, os pueblos chermanicos y espezialment os eslavos. Dende a formazión d'o estato unificato de Rumanía o termin vlaco s'aplica sobretot a os que biben fuera de Rumanía e a los pastors trasuants.

As luengas que parlan os vlacos son o rumán (dacorrumán), arrumán, meglenorrumán, istriorrumán, que d'alcuerdo con bels puntos de bista forman parte d'una mesma luenga e d'alcuerdo con belatros son luengas diferents con un mesmo orichen en a latinidat d'os Balcans e Baixo Danubio con un sostrato geto-daco e trazio. Os dalmatas encara que abitaban una parte d'os Balcans no yeran vlacos e lur luenga se relaziona més con o italián, no tenendo sostrato geto-daco ni trazio.

Etimolochía

A parabra vlah ("vlaco") ya ye documentata en antigo eslavo eclesiastico con o significato de "román d'orichen". O termin vlasi ("vlacos") ye en o suyo orichen un exonimo, a traza como os eslavos diciban a las poblacions romanizatas sozmesas a los pueblos barbaros. Os eslavos lo prenioron d'os chermanicos, que diciban walha, walhos primero a los celtas, (por estar os volcos os primer pueblos celtas que se troboron en a suya migración ta o sur), y dimpués d'a romanización d'os celtas, a totz os pueblos de luenga latina u romanizatos.

En aragonés o etnonimo ye documentato en o Libro de los fechos et conquistas del principado de la Morea:

vidiendo el poder de los Francos & vidiendo qu'el no auia poder para defenderle, fuyo a las partidas de Salonichi, por recobrar & aplegar gentes de sieruos de Blaquos & de Burgaros por defender las ciudades he castiellos de dicho imperio

Historia

Imachen:Valaques-Vlachs.jpg

Brancas e migrazions historicas d'os vlacos

Carlo Tagliavini comenta que dende o punto de bista politico e istorico-churidico as primeras fitas d'os rumans en a organizazión estatal se fazioron en "simbiosis" con os eslavos. Os vlacos partizioron en a rebuelta anti-bizantina que lebó a la formazión d'o Segundo Imperio Bulgaro, gobernato a lo prenzipio por a dinastía d'os Asans d'orichen vlaco. Ioniţa, d'a familia d'os dinastía d'os Asán se fazió coronar o 8 de nobiembre de 1204 como "rei d'os bulgaros e d'os vlacos".

En tiempos d'o dominio cruzato en o Imperio Bizantín os vlacos de Grecia formoron un chicot estato que conoxió o biachero Benchamín de Tudela, Blaquia la Gran, que dimpués s'adhibió a lo Imperio Bizantín recostruito por os Paleologos. Os almogabars conoxioron a los vlacos de Blaquia la Gran en a suya migrazión dende Gallipoli ta Neopatria.

En o sieglo XIII bi ha rastros, encara que poco seguros de formazions politicas eslavo-vlacas de poca importanzia en a Dobrucha, mientres a lo norte d'o Danubio, en as marguins de Transilbania a monarquía ongara estendillaba continament o suyo poder destruindo u asimilando os chicos boibodatos locals. Un diploma de 1247 d'o rei d'Hongría Bela IV atestigua a presenzia d'un boibot d'os vlacos d'Oltenia e parte d'o Banato dito Seneslau, a qui o mesmo rei Bela IV reconoxeba zierta independenzia, sin que estase esento de pagar treudo.

Estió dimpués d'a embasión mongola d'o sieglo XIII quan os vlacos podioron formar os primers estatos sobirans propios d'una estansión important. En o sieglo XIV amanexioron os prenzipatos de Blaquia e Moldavia, que conquirioron territorios a os mongols (u dimpués tartres) d'a Orda d'Oro.

Estos prenzipatos cayoron baixo sobiranía turca otomana, a tamas d'a resistenzia de Vlad Tepes en Blaquia e d'Esteban lo Gran en Moldavia de l'aduya d'a Hongría de Matías Corvín (vlaco de Transilbania) e de Polonia.

A fins d'o sieglo XVI Miguel lo Brabo podió formar un efimero estato con Blaquia, Moldavia, Transilbania, pero fue esclafato por os austriacos. En o sieglo XVIII muitos vlacos d'a ribera sud d'o Danubio, (parlants d'o dacorrumán), en o norte de Bulgaria emigroron t'a ribera norte, establindo-sen en o Prenzipato de Blaquia.

A fins d'o sieglo XIX o Imperio Ruso contribuyó a creyar un estato de mayoría vlaca con os prenzipatos de Moldavia e Balaquia dito Rumanía. A funzión d'este estato yera a de tampón entre o Imperio Ruso e o Imperio Otomán.

En o sieglo XIX fueras de Rumanía os vlacos yeran ixemenatos por toz os Balcans e dica en Morabia e sud de Polonia. As guerras balcanicas e un estato rumán més grant e fuerte dimpués d'a Primera Guerra Mundial fazioron que muitos vlacos se refuchiasen u emigrasen ta Rumanía, a lo tiempo que en o sieglo XX muitos vlacos que han quedato fuera de Rumanía s'han asimilato a la poblazión cheneral d'a zona que abitan. A guerra civil griega d'o sieglo XX ha perchudicato muito a los vlacos, con grants destruzions en a suya tierra.