Diferencia entre revisiones de «Celtas»
m "n'istas" no ye correcto --> "en istas"; sí, se puet millorar, ya prebaré de fer-lo |
|||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Imachen:Ethnographic Iberia 200 BCE.PNG|thumb|200px|En azul as zonas d'influencia celta en a [[ |
[[Imachen:Ethnographic Iberia 200 BCE.PNG|thumb|200px|En azul as zonas d'influencia celta en a [[peninsula Iberica]] prerromana en o [[200 aC]]. [http://arkeotavira.com/Mapas/Iberia/Populi.htm].]] |
||
[[Imachen:Ccross.svg|thumb|Cruz |
[[Imachen:Ccross.svg|thumb|[[Cruz celta]].]] |
||
Os '''celtas''' son os pueblos que charran u charroron as [[luengas celtas]], y que en o [[sieglo I aC]] yeran presents dende [[Turquía]] dica [[Portugal]]. Iste termino ye d'orichen [[idioma griego|griego]] ("keltoi"). |
Os '''celtas''' son os pueblos que charran u charroron as [[luengas celtas]], y que en o [[sieglo I aC]] yeran presents dende [[Turquía]] dica [[Portugal]]. Iste termino ye d'orichen [[idioma griego|griego]] ("keltoi"). |
||
Linia 6: | Linia 6: | ||
Os [[pueblos celtas]] actuals son [[Bretanya|bretons]], [[Irlanda|irlandeses]], [[Escocia|escoceses]], [[Isla de Man|maneses]] y [[galeses]]. |
Os [[pueblos celtas]] actuals son [[Bretanya|bretons]], [[Irlanda|irlandeses]], [[Escocia|escoceses]], [[Isla de Man|maneses]] y [[galeses]]. |
||
==O termin celta== |
== O termin celta == |
||
O termin celta s'ha feito servir en diferents contextos y por ixo tien hué muitos y variatos significatos: |
O termin "celta" s'ha feito servir en diferents contextos y por ixo tien hué muitos y variatos significatos: |
||
* Os pueblos ditos celtas por os autors clasicos greco-romans. |
* Os pueblos ditos celtas por os autors clasicos greco-romans. |
||
Linia 13: | Linia 13: | ||
* As [[luengas celtas]], formando un grupo definito por lingüistas modernos, drentro d'as luengas [[luengas indoeuropeas|indoeuropeas]]. |
* As [[luengas celtas]], formando un grupo definito por lingüistas modernos, drentro d'as luengas [[luengas indoeuropeas|indoeuropeas]]. |
||
* A [[cultura de La Tene]]. |
* A [[cultura de La Tene]]. |
||
* Un estilo artistico d'a |
* Un estilo artistico d'a [[Segunda Edat de Fierro]]. |
||
* L'[[arte irlandés]] d'o sieglo I aC. |
* L'[[arte irlandés]] d'o sieglo I aC. |
||
* Valors actuals d'a sociedat occidental supuestament heredatos d'o herencio celtico. |
* Valors actuals d'a sociedat occidental supuestament heredatos d'o herencio celtico. |
||
* A [[mosica celta]]. |
* A [[mosica celta]]. |
||
Bi ha problemas con totz estos sentitos d'o termin celta, porque son fruito de bellas |
Bi ha problemas con totz estos sentitos d'o termin "celta", porque son fruito de bellas observacions subchectivas d'autors clasicos y de l'atracción que exercioron sobre os prerromanticos y [[Romanticismo|romanticos]] europeus d'os sieglos [[sieglo XVIII|XVIII]] y [[sieglo XIX|XIX]]. |
||
Bells pueblos atlanticos actuals que charran lenguas celtas s'identifican como celtas como efecto d'ixe romanticismo d'o [[sieglo XIX]], pero no pareixe que se clamasen asinas en o periodo meyeval y antigo, como ye o caso d'os [[gallegos]]. |
Bells pueblos atlanticos actuals que charran lenguas celtas s'identifican como celtas como efecto d'ixe romanticismo d'o [[sieglo XIX]], pero no pareixe que se clamasen asinas en o periodo meyeval y antigo, como ye o caso d'os [[gallegos]]. |
||
Asobén s'identifica como "celtas" aspectos relativos a países atlanticos u d'arias celtofonas d'as [[Islas Britanicas]]. Un termin més apropiato sería "iro-bretón" u "iro-britonico". |
|||
== Romanización == |
== Romanización == |
||
[[Chulio César]] conquerió [[Galia]] en o [[sieglo I aC]]. A |
[[Chulio César]] conquerió [[Galia]] en o [[sieglo I aC]]. A [[conquiesta de Britania]] estió más lenta, y nunca no estió total. O gubierno local d'os [[romans]] en istas rechions aproveitó a nobleza local que enantes teneban o gubierno en os estatos tribals. A institución d'os [[druida]]s fue perseguita en os primers tiempos quan yeran un periglo politico. |
||
Os habitans nativos se [[romanización|romanizoron]] y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos |
Os habitans nativos se [[romanización|romanizoron]] y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos romans, plegando a creyar-se un [[arte galo-román]]. A romanización estió más rapida en as ciudatz que en o meyo rural. Con a romanizazión o latín s'emplega más y más. |
||
Lo mesmo se desveniba con a [[cristianizazión]]. Se diz que cristianizazión forzata d'o meyo rural por obra de [[Sant Martín de Tours]] favorexió a latinización d'o meyo rural en os zaguers sieglos en o S IV. |
Lo mesmo se desveniba con a [[cristianizazión]]. Se diz que cristianizazión forzata d'o meyo rural por obra de [[Sant Martín de Tours]] favorexió a latinización d'o meyo rural en os zaguers sieglos en o S IV. |
||
== Relichión celta == |
== Relichión celta == |
||
A [[politeísmo |
A [[politeísmo celta|relichión celta]] yera una relichión [[politeísta]] de caracters [[politeísmo indoeuropeu|indoeuropeus]], con un substrato que podeba remontar-se a la relichión astronomica d'os pueblos atlanticos que costruiban [[megalito]]s. |
||
O feito que os celtas no tenesen chunidat politica, no tenesen una literatura en común y estasen muito estenditos a nivel continental fació que a relichión celta no tenese a homocheneidat d'a relichión d'atras brancas indoeuropeas como a relichión politeísta [[politeísmo griego|griega]]. |
O feito que os celtas no tenesen chunidat politica, no tenesen una literatura en común y estasen muito estenditos a nivel continental fació que a relichión celta no tenese a homocheneidat d'a relichión d'atras brancas indoeuropeas como a relichión politeísta [[politeísmo griego|griega]]. |
||
Bi heba un [[calandario lunar]] de 13 meses con fiestas sagratas 40 días dimpués d'os |
Bi heba un [[calandario lunar]] de 13 meses con fiestas sagratas 40 días dimpués d'os [[solsticio]]s y [[equinoccio]]s, fiestas que o [[cristianismo]] ha conservato. |
||
Ye polemico, pero quasi seguro, que os celtas fesen [[sacrificio]]s humans. A nivel simbolico o lumero 3 y os multiplos suyos apareixen de forma cutiana en a [[literatura]], a [[mitolochía celta|mitolochía]], l'[[arte celta|arte]] y a [[teolochía]]. |
Ye polemico, pero quasi seguro, que os celtas fesen [[sacrificio]]s humans. A nivel simbolico o lumero 3 y os multiplos suyos apareixen de forma cutiana en a [[literatura]], a [[mitolochía celta|mitolochía]], l'[[arte celta|arte]] y a [[teolochía]]. |
||
A [[mitolochía celta]] ye |
A [[mitolochía celta]] ye compleixa, poco conoixita pero muito rica y d'un caracter especial, prou diferent d'a [[mitolochía griega]]. |
||
Os celtas de [[Galia]], [[Britania]] y [[Irlanda]] desembolicoron l'institución relichiosa d'os [[druidas]] en un periodo tardano d'a [[cultura de la |
Os celtas de [[Galia]], [[Britania]] y [[Irlanda]] desembolicoron l'institución relichiosa d'os [[druidas]] en un periodo tardano d'a [[cultura de la Tène]], y continoron existindo en o periodo [[Imperio Román|román]]. |
||
== Enrastres externos == |
|||
{{ |
{{Commonsart|Celts|os celtas}} |
||
{{Destacato|it}} |
{{Destacato|it}} |
Versión d'o 12:33 17 avi 2010
Os celtas son os pueblos que charran u charroron as luengas celtas, y que en o sieglo I aC yeran presents dende Turquía dica Portugal. Iste termino ye d'orichen griego ("keltoi").
Os pueblos celtas actuals son bretons, irlandeses, escoceses, maneses y galeses.
O termin celta
O termin "celta" s'ha feito servir en diferents contextos y por ixo tien hué muitos y variatos significatos:
- Os pueblos ditos celtas por os autors clasicos greco-romans.
- Os pueblos que se claman celtas a ellos mesmos.
- As luengas celtas, formando un grupo definito por lingüistas modernos, drentro d'as luengas indoeuropeas.
- A cultura de La Tene.
- Un estilo artistico d'a Segunda Edat de Fierro.
- L'arte irlandés d'o sieglo I aC.
- Valors actuals d'a sociedat occidental supuestament heredatos d'o herencio celtico.
- A mosica celta.
Bi ha problemas con totz estos sentitos d'o termin "celta", porque son fruito de bellas observacions subchectivas d'autors clasicos y de l'atracción que exercioron sobre os prerromanticos y romanticos europeus d'os sieglos XVIII y XIX.
Bells pueblos atlanticos actuals que charran lenguas celtas s'identifican como celtas como efecto d'ixe romanticismo d'o sieglo XIX, pero no pareixe que se clamasen asinas en o periodo meyeval y antigo, como ye o caso d'os gallegos.
Asobén s'identifica como "celtas" aspectos relativos a países atlanticos u d'arias celtofonas d'as Islas Britanicas. Un termin més apropiato sería "iro-bretón" u "iro-britonico".
Romanización
Chulio César conquerió Galia en o sieglo I aC. A conquiesta de Britania estió más lenta, y nunca no estió total. O gubierno local d'os romans en istas rechions aproveitó a nobleza local que enantes teneban o gubierno en os estatos tribals. A institución d'os druidas fue perseguita en os primers tiempos quan yeran un periglo politico.
Os habitans nativos se romanizoron y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos romans, plegando a creyar-se un arte galo-román. A romanización estió más rapida en as ciudatz que en o meyo rural. Con a romanizazión o latín s'emplega más y más.
Lo mesmo se desveniba con a cristianizazión. Se diz que cristianizazión forzata d'o meyo rural por obra de Sant Martín de Tours favorexió a latinización d'o meyo rural en os zaguers sieglos en o S IV.
Relichión celta
A relichión celta yera una relichión politeísta de caracters indoeuropeus, con un substrato que podeba remontar-se a la relichión astronomica d'os pueblos atlanticos que costruiban megalitos.
O feito que os celtas no tenesen chunidat politica, no tenesen una literatura en común y estasen muito estenditos a nivel continental fació que a relichión celta no tenese a homocheneidat d'a relichión d'atras brancas indoeuropeas como a relichión politeísta griega.
Bi heba un calandario lunar de 13 meses con fiestas sagratas 40 días dimpués d'os solsticios y equinoccios, fiestas que o cristianismo ha conservato.
Ye polemico, pero quasi seguro, que os celtas fesen sacrificios humans. A nivel simbolico o lumero 3 y os multiplos suyos apareixen de forma cutiana en a literatura, a mitolochía, l'arte y a teolochía.
A mitolochía celta ye compleixa, poco conoixita pero muito rica y d'un caracter especial, prou diferent d'a mitolochía griega.
Os celtas de Galia, Britania y Irlanda desembolicoron l'institución relichiosa d'os druidas en un periodo tardano d'a cultura de la Tène, y continoron existindo en o periodo román.