Diferencia entre revisiones de «Celtas»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
m "n'istas" no ye correcto --> "en istas"; sí, se puet millorar, ya prebaré de fer-lo
Linia 1: Linia 1:
[[Imachen:Ethnographic Iberia 200 BCE.PNG|thumb|200px|En azul as zonas d'influencia celta en a [[Peninsula Iberica]] prerromana en o 200 aC. [http://arkeotavira.com/Mapas/Iberia/Populi.htm].]]
[[Imachen:Ethnographic Iberia 200 BCE.PNG|thumb|200px|En azul as zonas d'influencia celta en a [[peninsula Iberica]] prerromana en o [[200 aC]]. [http://arkeotavira.com/Mapas/Iberia/Populi.htm].]]
[[Imachen:Ccross.svg|thumb|Cruz zelta]]
[[Imachen:Ccross.svg|thumb|[[Cruz celta]].]]


Os '''celtas''' son os pueblos que charran u charroron as [[luengas celtas]], y que en o [[sieglo I aC]] yeran presents dende [[Turquía]] dica [[Portugal]]. Iste termino ye d'orichen [[idioma griego|griego]] ("keltoi").
Os '''celtas''' son os pueblos que charran u charroron as [[luengas celtas]], y que en o [[sieglo I aC]] yeran presents dende [[Turquía]] dica [[Portugal]]. Iste termino ye d'orichen [[idioma griego|griego]] ("keltoi").
Linia 6: Linia 6:
Os [[pueblos celtas]] actuals son [[Bretanya|bretons]], [[Irlanda|irlandeses]], [[Escocia|escoceses]], [[Isla de Man|maneses]] y [[galeses]].
Os [[pueblos celtas]] actuals son [[Bretanya|bretons]], [[Irlanda|irlandeses]], [[Escocia|escoceses]], [[Isla de Man|maneses]] y [[galeses]].


==O termin celta==
== O termin celta ==
O termin celta s'ha feito servir en diferents contextos y por ixo tien hué muitos y variatos significatos:
O termin "celta" s'ha feito servir en diferents contextos y por ixo tien hué muitos y variatos significatos:


* Os pueblos ditos celtas por os autors clasicos greco-romans.
* Os pueblos ditos celtas por os autors clasicos greco-romans.
Linia 13: Linia 13:
* As [[luengas celtas]], formando un grupo definito por lingüistas modernos, drentro d'as luengas [[luengas indoeuropeas|indoeuropeas]].
* As [[luengas celtas]], formando un grupo definito por lingüistas modernos, drentro d'as luengas [[luengas indoeuropeas|indoeuropeas]].
* A [[cultura de La Tene]].
* A [[cultura de La Tene]].
* Un estilo artistico d'a II Edat de Fierro.
* Un estilo artistico d'a [[Segunda Edat de Fierro]].
* L'[[arte irlandés]] d'o sieglo I aC.
* L'[[arte irlandés]] d'o sieglo I aC.
* Valors actuals d'a sociedat occidental supuestament heredatos d'o herencio celtico.
* Valors actuals d'a sociedat occidental supuestament heredatos d'o herencio celtico.
* A [[mosica celta]].
* A [[mosica celta]].


Bi ha problemas con totz estos sentitos d'o termin celta, porque son fruito de bellas obserbacions subchectivas d'autors clasicos y de l'atracción que exercioron sobre os prerromanticos y romanticos europeus d'os sieglos [[sieglo XVIII|XVIII]] y [[sieglo XIX|XIX]].
Bi ha problemas con totz estos sentitos d'o termin "celta", porque son fruito de bellas observacions subchectivas d'autors clasicos y de l'atracción que exercioron sobre os prerromanticos y [[Romanticismo|romanticos]] europeus d'os sieglos [[sieglo XVIII|XVIII]] y [[sieglo XIX|XIX]].


Bells pueblos atlanticos actuals que charran lenguas celtas s'identifican como celtas como efecto d'ixe romanticismo d'o [[sieglo XIX]], pero no pareixe que se clamasen asinas en o periodo meyeval y antigo, como ye o caso d'os [[gallegos]].
Bells pueblos atlanticos actuals que charran lenguas celtas s'identifican como celtas como efecto d'ixe romanticismo d'o [[sieglo XIX]], pero no pareixe que se clamasen asinas en o periodo meyeval y antigo, como ye o caso d'os [[gallegos]].


Asobent d'identifica como celta aspectos relativos a países atlanticos u d'arias celtofonas d'as [[Islas Britanicas]]. Un termin més apropiato sería "irobretón" u "irobritonico".
Asobén s'identifica como "celtas" aspectos relativos a países atlanticos u d'arias celtofonas d'as [[Islas Britanicas]]. Un termin més apropiato sería "iro-bretón" u "iro-britonico".


== Romanización ==
== Romanización ==
[[Chulio César]] conquerió [[Galia]] en o [[sieglo I aC]]. A conquista de Britania estió más lenta, y nunca no estió total. O gubierno local d'os [[romans]] n'istas rechions aproveitó a nobleza local que enantes teneban o gubierno en os estatos tribals. A institución d'os [[druida]]s estió perseguita en os primers tiempos quan yeran un periglo politico.
[[Chulio César]] conquerió [[Galia]] en o [[sieglo I aC]]. A [[conquiesta de Britania]] estió más lenta, y nunca no estió total. O gubierno local d'os [[romans]] en istas rechions aproveitó a nobleza local que enantes teneban o gubierno en os estatos tribals. A institución d'os [[druida]]s fue perseguita en os primers tiempos quan yeran un periglo politico.


Os habitans nativos se [[romanización|romanizoron]] y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos romanos, plegando a creyar-se un [[arte galo-román]]. A romanización estió más rapida en as ciudatz que en o meyo rural. Con a romanizazión o latín s'emplega más y más.
Os habitans nativos se [[romanización|romanizoron]] y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos romans, plegando a creyar-se un [[arte galo-román]]. A romanización estió más rapida en as ciudatz que en o meyo rural. Con a romanizazión o latín s'emplega más y más.


Lo mesmo se desveniba con a [[cristianizazión]]. Se diz que cristianizazión forzata d'o meyo rural por obra de [[Sant Martín de Tours]] favorexió a latinización d'o meyo rural en os zaguers sieglos en o S IV.
Lo mesmo se desveniba con a [[cristianizazión]]. Se diz que cristianizazión forzata d'o meyo rural por obra de [[Sant Martín de Tours]] favorexió a latinización d'o meyo rural en os zaguers sieglos en o S IV.


== Relichión celta ==
== Relichión celta ==
A [[politeísmo zelta|relichión zelta]] yera una relichión [[politeísta]] de caracters [[politeísmo indoeuropeu|indoeuropeus]], con un sustrato que podeba remontar-se a la relichión astronomica d'os pueblos atlanticos que costruiban [[megalito]]s.
A [[politeísmo celta|relichión celta]] yera una relichión [[politeísta]] de caracters [[politeísmo indoeuropeu|indoeuropeus]], con un substrato que podeba remontar-se a la relichión astronomica d'os pueblos atlanticos que costruiban [[megalito]]s.


O feito que os celtas no tenesen chunidat politica, no tenesen una literatura en común y estasen muito estenditos a nivel continental fació que a relichión celta no tenese a homocheneidat d'a relichión d'atras brancas indoeuropeas como a relichión politeísta [[politeísmo griego|griega]].
O feito que os celtas no tenesen chunidat politica, no tenesen una literatura en común y estasen muito estenditos a nivel continental fació que a relichión celta no tenese a homocheneidat d'a relichión d'atras brancas indoeuropeas como a relichión politeísta [[politeísmo griego|griega]].


Bi heba un [[calandario lunar]] de 13 meses con fiestas sagratas 40 días dimpués d'os solsticios y equinoccios, fiestas que o [[cristianismo]] ha conservato.
Bi heba un [[calandario lunar]] de 13 meses con fiestas sagratas 40 días dimpués d'os [[solsticio]]s y [[equinoccio]]s, fiestas que o [[cristianismo]] ha conservato.


Ye polemico, pero quasi seguro, que os celtas fesen [[sacrificio]]s humans. A nivel simbolico o lumero 3 y os multiplos suyos apareixen de forma cutiana en a [[literatura]], a [[mitolochía celta|mitolochía]], l'[[arte celta|arte]] y a [[teolochía]].
Ye polemico, pero quasi seguro, que os celtas fesen [[sacrificio]]s humans. A nivel simbolico o lumero 3 y os multiplos suyos apareixen de forma cutiana en a [[literatura]], a [[mitolochía celta|mitolochía]], l'[[arte celta|arte]] y a [[teolochía]].


A [[mitolochía celta]] ye complexa, poco conoixita pero muito rica y d'un caracter especial, prou diferent d'a [[mitolochía griega]].
A [[mitolochía celta]] ye compleixa, poco conoixita pero muito rica y d'un caracter especial, prou diferent d'a [[mitolochía griega]].


Os celtas de [[Galia]], [[Britania]] y [[Irlanda]] desembolicoron l'institución relichiosa d'os [[druidas]] en un periodo tardano d'a [[cultura de la Tene]], y continoron existindo en o periodo [[Imperio Román|román]].
Os celtas de [[Galia]], [[Britania]] y [[Irlanda]] desembolicoron l'institución relichiosa d'os [[druidas]] en un periodo tardano d'a [[cultura de la Tène]], y continoron existindo en o periodo [[Imperio Román|román]].


== Enrastres externos ==
{{Commons|Celts|os zeltas}}
{{Commonsart|Celts|os celtas}}


{{Destacato|it}}
{{Destacato|it}}

Versión d'o 12:33 17 avi 2010

En azul as zonas d'influencia celta en a peninsula Iberica prerromana en o 200 aC. [1].
Cruz celta.

Os celtas son os pueblos que charran u charroron as luengas celtas, y que en o sieglo I aC yeran presents dende Turquía dica Portugal. Iste termino ye d'orichen griego ("keltoi").

Os pueblos celtas actuals son bretons, irlandeses, escoceses, maneses y galeses.

O termin celta

O termin "celta" s'ha feito servir en diferents contextos y por ixo tien hué muitos y variatos significatos:

Bi ha problemas con totz estos sentitos d'o termin "celta", porque son fruito de bellas observacions subchectivas d'autors clasicos y de l'atracción que exercioron sobre os prerromanticos y romanticos europeus d'os sieglos XVIII y XIX.

Bells pueblos atlanticos actuals que charran lenguas celtas s'identifican como celtas como efecto d'ixe romanticismo d'o sieglo XIX, pero no pareixe que se clamasen asinas en o periodo meyeval y antigo, como ye o caso d'os gallegos.

Asobén s'identifica como "celtas" aspectos relativos a países atlanticos u d'arias celtofonas d'as Islas Britanicas. Un termin més apropiato sería "iro-bretón" u "iro-britonico".

Romanización

Chulio César conquerió Galia en o sieglo I aC. A conquiesta de Britania estió más lenta, y nunca no estió total. O gubierno local d'os romans en istas rechions aproveitó a nobleza local que enantes teneban o gubierno en os estatos tribals. A institución d'os druidas fue perseguita en os primers tiempos quan yeran un periglo politico.

Os habitans nativos se romanizoron y adaptoron parte d'a forma de vida romana. L'arte celta incorporó elementos romans, plegando a creyar-se un arte galo-román. A romanización estió más rapida en as ciudatz que en o meyo rural. Con a romanizazión o latín s'emplega más y más.

Lo mesmo se desveniba con a cristianizazión. Se diz que cristianizazión forzata d'o meyo rural por obra de Sant Martín de Tours favorexió a latinización d'o meyo rural en os zaguers sieglos en o S IV.

Relichión celta

A relichión celta yera una relichión politeísta de caracters indoeuropeus, con un substrato que podeba remontar-se a la relichión astronomica d'os pueblos atlanticos que costruiban megalitos.

O feito que os celtas no tenesen chunidat politica, no tenesen una literatura en común y estasen muito estenditos a nivel continental fació que a relichión celta no tenese a homocheneidat d'a relichión d'atras brancas indoeuropeas como a relichión politeísta griega.

Bi heba un calandario lunar de 13 meses con fiestas sagratas 40 días dimpués d'os solsticios y equinoccios, fiestas que o cristianismo ha conservato.

Ye polemico, pero quasi seguro, que os celtas fesen sacrificios humans. A nivel simbolico o lumero 3 y os multiplos suyos apareixen de forma cutiana en a literatura, a mitolochía, l'arte y a teolochía.

A mitolochía celta ye compleixa, poco conoixita pero muito rica y d'un caracter especial, prou diferent d'a mitolochía griega.

Os celtas de Galia, Britania y Irlanda desembolicoron l'institución relichiosa d'os druidas en un periodo tardano d'a cultura de la Tène, y continoron existindo en o periodo román.

Enrastres externos

Plantilla:Destacato