Diferencia entre revisiones de «Croatas»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Linia 82: Linia 82:


=== O titismo y a segunda Yugoslavia ===
=== O titismo y a segunda Yugoslavia ===
{{articlo principal|Republica Popular de Croacia}}
En [[1946]] se constituye a [[Republica Popular de Croacia]], con as rechions historicas de Croacia y [[Eslavonia]], y tamién con territorios tornatos por [[Hongría]] y [[Italia]], ([[Istria]] y quasi tota [[Dalmacia]], as [[Bocas de Kotor]] son ceditas a [[Montenegro]]). En o [[tractato de París]] de 1947 se formará o [[territorio libre de Trieste]], repartito en [[1954]].
En [[1946]] se constituye a [[Republica Popular de Croacia]], con as rechions historicas de Croacia y [[Eslavonia]], y tamién con territorios tornatos por [[Hongría]] y [[Italia]], ([[Istria]] y quasi tota [[Dalmacia]], as [[Bocas de Kotor]] son ceditas a [[Montenegro]]). En o [[tractato de París]] de 1947 se formará o [[territorio libre de Trieste]], repartito en [[1954]].



Versión d'o 12:22 14 nov 2010

Plantilla:Grafía 87 Plantilla:Pueblo

Os crobates son os abitants mayoritarios de Croacia y Herzegovina occidental, e forman minorías en atras zonas de Bosnia-Herzegovina y o Sirmio. Parlan una luenga eslava meridional, o serbocrovata e son catolicos.

Reparto cheografico

En Croacia en 1981 os crobates yeran uns 3.455.000 endibidos. Fuera de Croacia en 1981 os crobates yeran 758.000 en Bosnia-Herzegovina, 149.000 en Serbia, 56.000 en Eslovenia, se crei que 30000 en Hongría e 26.000 en Austria.

Etnonimo

A etimolochía d'o etnomino d'os crobates ye un tema polemico, e li quieren dar un orichen iranio u eslavo. Ye claro que esistiba a lo norte d'os Carpatos, (a Croacia blanca, en l'aria de l'actual Cracobia), atra cosa ye si os eslavos que s'establioron en Croacia se deziban crobates por probenir d'ixa zona (beluns no consideran a posibilidat de repetizión independient d'etnonimos, que se fan a partir de radizes d'una mesma luenga orichinal). En aragonés o etnonimo documentato, en o "Libro d'os Emperadors", pareix preso a trabiés d'o, e curiosament conserba a consonant sonora interbocalica como en "lexiba", "coda", "rader", "remugar" e "gredal", d'alcuerdo con a fonetica aragonesa, a diferenzia d'atras luengas latinas, on se pierde:

que ha sosmesa toda Burgaria al imperio, e encara otra nación que se clama Crovates e toda la senyoría de Sirmio

Luenga

Os crobates charran os tres dialectos d'a luenga común serbocrobata, que prenen a suya denominación por como dizen “qué”. O stokavski lo charran los serbios, montenegrins e muitos crobates e bosnians musulmans. Fue esleito como luenga standard por estar común pa totas as nazionalidaz. En o norueste de Croacia se charra o kajkavski y en o sudueste, costa e islas de Dalmazia y en Istria se charra o cakavski. O standard stokavski que escriben e parlan oficialment os crobates se diferenzia d'o estandard que escriben e parlan os serbios en a prenunziazión d'una antiga bocal eslava (por eixemplo vreme se prenunzia en stokavski crobate vrijeme). Tamién bi ha esferenzias lesicas como krup, ladfca e papir, cheosinonimos de hleb, fioka e hartija (“pan”, “caxón”, “papel” en stokavski serbio).

En a Edat Meya os crobates escribiban en alfabeto glacolitico, introduzito a fins d'o sieglo IX pos os disziplos de Zirilo e Metodio, e a muestra més antiga de crobate escrito ye a placa de Baska, de l'año 1100 d'alto u baixo, con mezcla d'eslavo eclesiastico y eslavo dialectal. Dende a decada de 1980 bi ha intrés en este alfabeto como señal de cultura crobate.

En os sieglos XVI e XVII os crobates produzioron una luenga escrita con caracters latins y en os dialectos cacavski e kajkavski. En a decada de 1880 se desembolicó un standard crobate basato en o stokavski en os tiempos de probomer a unidat cultural d'os eslavos d'o sud. Esta eslezión como base d'una luenga común fazió que crobates y serbios se comunicasen millor.

Os nazionalistas crobates han lamentato que o stokavski aiga sito esleito como standard porque contribuyó a diluir as diferenzias entre serbios e crobates y esposó a los crobates a una serbianizazión. Dende a decada de 1980 os nazionalistas crobates han prebato de purificar a luenga crobate sacando as parabras que se perziben como foranas, en espezial as serbias. Belunas d'as parabras que se preban d'introduzir no son neolochismos de tot, son parabras acuñatas en a segunda guerra mundial por o rechimen ustacha.

Relichión

O catolizismo esferenzia a los crobates d'atros pueblos eslavos d'os Balcans, no d'os eslovens, pero si d'os de luenga serbocrobata, e ye preso como siñal d'identidat nazional. En o titismo a relichión catolica fue mal considerata, pero en a decada de 1980 recuperó a suya bitalidat entre os crobates.

Historia

Etnochenesis

L'arribata d'os crobates a la mar.

Esiste a teoría que os primers crobates yeran una tribu alana eslavizata. Bels estritos arabes d'os sieglos IX e X menzionan un país eslavo a lo norte d'os Carpatos dito Jordab u Jravat [1], que os historiadors situan en l'aria de Cracobia e dizen "Croacia Blanca". Costantín Porfirocheneta afirma que o emperador Heraclio clamó a los crobates pa que s'establisen en as riberas d'o Drave e Save entre os años 630 e 640. Os crobates feban d'etnia-tampón entre o Imperio Bizantín y o Canato Abaro.

O reino Crobate en os Balcans

Os crobates yeran establitos en as riberas d'o Drave e Save en o sieglo VIII. Se diz que estió o emperador Eraclio qui permitió d'establir-se a crobates e serbios a lo sud d'o Danubio pa esfender a muga con os abaros como etnia-tampón. Con bizins tan periglosos como os abaros os crobates azeptoron a protezión d'os francos carolinchios, pero se'n independizoron con Trpimir, que entre l'año 845 e l'año 864 reinó con o títol de Dux Croatorum (a primera menzión historica d’o pueblo crobate como tal. Tomislav reinó entre l'año 910 e 928 e prenió o títol de Rex Croatorum en 925, títol reconoxito por o Papa.

Os reis de Croacia han de luitar en dos frents cheopoliticos: a lo norte cuentra os ongaros, que eban plenato en Panonia o bueito de poder creyato dimpués d'a desaparizión d’os abaros, e a lo sud primero cuentra os bizantins e dimpués cuentra os benezians, que tamién preban de controlar Dalmazia.

En a combersión d'os crobates a lo cristianismo i abió una doble influyenzia de Roma e Costantinoble. Os diziplos de Metodio introduzioron una liturchia en eslavo antigo, sindembargo a influyenzia catolica remató predominando. En o conzilio de Split en 1060 suprimioron a liturchia en eslavo antigo, que sindembargo feba goyo a lo pueblo. O catolizismo diferenziará a los crobates d'atros eslavos balcanicos e será una siñal d'identidat nazional crobata.

En 1089 un rei crobate ye asasinato e a suya bidua yera chirmana d'o rei d'Hongría. O rei d'Hongría s'imposa debant d'atros pretendients a lo trono y en 1102 o rei Kalman u Koleman consigue un alcuerde con os representants d'as 12 tribus crobates, os Pacta Conventa, con os que a corona de Croacia pasa a lo rei d'Hongría en unión presonal pa cutio, a lo tiempo que os crobates conserban lur autonomía, o suyo ban (gobernador) e una dieta (sabor). Os Pacta Conventa aseguraban a los crobates e dalmatas a conserbazión de lurs leis, costumbres e prebilechios [2]. A muga entre Croacia e Hongría cuasi no cambeyará dica 1918, o mesmo que a muga con o Sacre Imperio Román-Chermanico. O reino crobate prebará d'estendillar-se por Dalmazia e l'actual Bosnia. Os sobirans hongaros conseguirán sozmeter Bosnia dende o sieglo XII dica meyatos d'o sieglo XIV.

Os otomans rematan de conquerir l'actual Bosnia en 1465, y benzen a los crobates en Krbovsko Polje en 1493. En 1526 os turcos benzen a los hongaros en Mohacs e consolidan o suyo dominio sobre Croacia.

Croacia baixo os Habsburgo

Dica fins d'o sieglo XVII Croacia ye dibidita: Eslavonia e Croacia oriental son ocupatas por os turcos. Atra parte de Croacia ye en a dita Hongría reyal, on dende 1526 reinan os Habsburgo. Benezia conserba a costa dalmata, de fueras de Ragusa (Dubrovnik).

En 1683 os turcos son derrotatos en o setio de Viena y encomienzan a retacular debant d'os austriacos. En 1699 por o tractato de Karlowitz a Croacia propiament dita y o norte d’Eslavonia dixan d’estar en o Imperio Otomán e pasan a lo Imperio Austriaco. O sud d’Eslavonia pasa a lo Imperio Austriaco en 1718 por o tractato de Passarowitz. En ixos mesmos tiempo Benezia, aligata d’Austria s’anexiona as tierras interiors de Zadar y Split.

Dimpués d’estos tractatos os territorios d’os crobates son de tot en a muga con a rechión de Bosnia d’o Imperio Otomán. En o que dende ixe inte se conox como Bosnia ye tanto a cuenca d’o río Bosna (actual Bosnia Oriental) como territorios antigament d’os crobates (actual Bosnia Ozidental). Os austriacos creyan en os países crobates os confins melitars, en 1702 en Eslavonia y en 1737 en a Croacia propiament dita. Bi ha una Croacia melitar e una Croacia civil dica 1878, quan se suprime a organizazión melitar d’a zona. Dimpués d’o retacule d’os turcos os musulmans a despoblazión produzita por as guerras e a emigrazión de poblazión musulmana se compensa con a inmigrazión de crobates e tamién de serbios. Una rechión con muita poblazión serbia será conoxita como Krayina.

Entre 1809 e 1813 os países Crobates a lo sud d’o Sabe pertenexeban a las Provincias Ilirias creyatas por Napolión. Bi abrá crobates adeptos d’o ilirismo. En 1815 se torna a la situazión anterior, pero Istria e Dalmazia pasan a depender d’Austria.

Croacia en o Imperio Austrongaro

En 1848 esclata una revolución en Hongría. Os crobates presentan unas reibindicazions a los austriacos e esleyen como ‘’ban’’ a lo coronel Jelacic, d’o exerzito austriaco, ban reconoxito por o emperador. Encara que en chunio ye destituito, recupera as funzions en setiembre. Dende ixe inte as tropas crobatas luitan con os austriacos cuentra os hongaros, dica que os hongaros se rinden en agosto de 1849. Dimpués Croacia e tot o Imperio Austriaco ye baixo a politica reazionaria de Bach.

O compromís austrongaro de 1867 dixa Istria e Dalmazia en Cisleitania (almenistrata por Biena) y Eslavonia e a Croacia propiament dita en Transleitania, (almenistrata por Budapest, ye dizir, por hongaros). Os crobates inbocan os Pacta Conventa de 1102 e n’obtienen en nobiembre de 1868 un copromís hongaro-crobate. Croacia conserba a suya dieta, o uso d’a luenga, almenistra de modo autonomo a educazión, o culto y a chustizia, pero pa atros afers a dieta crobate nombra deputatos que tienen escaño en o parlamento hongaro. A ziudat de Fiume ye o unico puerto maritimo de Transleitania e ye unita dreitament a Hongría.

Quan Iván Mazuranic yera ‘’ban’’ i eba estabilidat e se creya una unibersidat en Zagreb en 1874, pero en 1878 as tropas austrongaras ocupan Bosnia-Herzegovina y o gobierno hongaro consigue que os Habsburgo supriman os confins melitars, e con ixo os prebilechios d’a chent que defendeba a muga, muitos d’ellos serbios. Baixo o ban Khuan-Héderbáry, que yera un mainate hongaro con muitas tierras en Eslavonia bi ha una mala politica con corruzión e prebatinas de maguiarizazión entre 1883 e 1893. Tot ixo fa que os crobates sigan seduzitos por o ilirismo e una unión yugoslava (eslavos d’o sud), ideya encarnata en a presona de Josip Strossmayer, bispe de Diakovo.

Reino de Serbios, Crobates y Eslovens u Primera Yugoslavia

Os dirichents politicos crobates partizipan en o Comité nazional formato mientres a primera guerra mundial en Londres, dimpués en o Consello nazional de Zagreb d’octubre de 1918. O 29 d’octubre de 1918 a dieta proclama a independenzia de Croacia e dimpués a unión a lo reino d'os serbios, crobates y eslovens o 1 d'abiento. A fitazión d’as mugas d’o nuebo reino afecta a los crobates.

Por o norte en 1920 Hongría se bei obligata por o tractato de Trianón a zeder o destrito de Mur, abitato por Crobates en o sud e una porzión de Baraña (a lo sudeste de Pécs).

En o sud Yugoslavia e Italia se disputan Istria e Dalmazia. En 1919 uns boluntarios italians prenen Fiume, e ye declarata ziudat libre. En 1920 o tractato de Rapallo atribuye Zadar, tota Istria e bellas islas d’a redolata a Italia. En 1922 a Italia Faxista ocupa Fiume, feito reconoxito por Yugoslavia en 1924 por l’alcuerdo de Roma.

Si os crobates eban estato adeptos d'o ilirismo, os serbios teneban atra conzezión de Yugoslavia. Os nazionalistas serbios consideraban que fendo parte Serbia d'o bando benzedor, teneban dreito a gobernar sobre os atros pueblos eslavos de Yugoslavia, que eban estato en o Imperio Austrongaro e no yeran independients. En Bosnia os serbios saqueyan localidaz musulmanas, e muitos musulmans bosnios fuyen ta Turquía. O zentralismo serbio fa que os crobates queden desencantatos con o ilirismo. En 1925 ye engarcholato Stjepan Radic, cabo d'o partito campesín crobate, e ye asesinato en o mesmo Parlamento en 1928. En 1933 o suyo suzesor Macek tamién ye engarcholato. Ye o inte que amanix un nazionalismo crobate d'inspirazión faxista baixo a direzión de Palevic e que prene o nombre d'ustaxa por os antigos soldatos d'a muga con os otomans. O 9 d'octubre de 1934 os ustaxas asesinan a lo rei Alexandre de Yugoslavia. Quan se desfa Checoslovaquia os serbios e crobates alcuerdan creyar a Banobina Autonoma de Croacia, e una parte de Bosnia con poblazión crobate (Posabina y Herzegovina occidental sobretot) pasa a fer parte de Croacia. Macek pasa a fer parte d'o gobierno yugoslavo en 1941.

A Croacia independient en a segunda Guerra Mundial

A prenzipios de 1941 Hitler ordena a Yugoslavia que s'adiba a lo Pacto Tripartito, pensando en atacar Grezia. O rechent Pablo azeuta, pero os nazionalistas serbios se rebelan o 27 de marzo, dimpués Pero II ye proclamato rei, pero o 6 d'abril de 1941 os exerzitos hongaros, alemans e italians embaden Yugoslavia, que se rinde o día 17. Yugoslavia ye dibidita en zonas, e se creya un estato satelite Crobate gobernato por os ustaxas examplato con Bosnia-Herzegovina e Sirmia, pero que ha tenito que zeder territorios a Hongría e Italia, (zonas de Dalmazia). As tropas alemanas ocupan o nordeste e as tropas italianas o sudueste. Os ustachas emprenderán o esterminio de serbios, e tamién de chitans, chodigos, e opositors politicos. Muitos serbios fuoron nimbiatos a lo Campo de Conzentrazión de Jasenovac. Con menos meyos que os alemans pa fer mortaleras, as trazas d'os ustaxas impresionoron a los mesmos nazis alemans. Mientres os ustachas esterminan a los serbios, os guerrillers monarquicos serbios (chetniks) esterminan a los musulmans bosnios en as zonas que controlan. Yugoslavos de totas as nazionalidaz, crobates tamién s'aplegan en a formazión d'un exerzito partisán que defiende yugoslavia plural e que tienen un caudiello crobate, Josip Broz Tito. En 1942 os ustaxas e os partisans luitan en Bosnia. Os partisans son capazes de forachitar a los italians, pero son refusatos por una contraofensiba alemaña, pero en 1943 muitos italians cambeyan de bando y esto permite a los partisans de tornar a abanzar en liberar a costa dalmata en octubre-nobiembre de 1944. Os ustaxas seguiban resistindo encara dimpués d'a rendizión d'Alemanya, fendo-lo o 15 de mayo de 1945 en Eslovenia.

O titismo y a segunda Yugoslavia

Ta más detalles, veyer l'articlo Republica Popular de Croaciaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En 1946 se constituye a Republica Popular de Croacia, con as rechions historicas de Croacia y Eslavonia, y tamién con territorios tornatos por Hongría y Italia, (Istria y quasi tota Dalmacia, as Bocas de Kotor son ceditas a Montenegro). En o tractato de París de 1947 se formará o territorio libre de Trieste, repartito en 1954.

Dende 1990 Croacia y Eslovenia, con mayor tradición capitalista y con una clase dirichent més enriquita que en Serbia mientres o periodo titista tratan de deixar a Federación de Yugoslavia. En as esleccions d'abril-mayo de 1990 l'Aliganza Democratica Crovata plega a 2/3 d'os votos. O cheneral Franjo Tudjman ye nombrato president d'a Republica. Os serbios de Croacia no deseyan a independencia de Croacia y se planteyan d'independizar-sen de Croacia si Croacia se fa independient. O gobierno crovate no accepta de dar-lis autonomía.

A guerra d'independenzia crobate

Ta más detalles, veyer l'articlo Guerra d'independenzia crobateveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O 25 de chunio de 1991 Croacia y Eslovenia proclaman a suya independenzia. O gobierno federal yugoslavo apoya a los serbios de Croacia con a presenzia d’o exerzito federal, que preba de mantener o control de Croacia e dixa que os guerrillers serbios faigan crimens de guerra con total impunidat primero cuentra os crobates que yeran en minoría en as localidaz de mayoría serbia e dimpués cuentra os crobates de localidaz que no yeran de mayoría serbia e que egual conqueriban. Krayina ascape cayó en poder serbio. Os prenzipals combates se desembolicaban en Eslavonia oriental, de mayoría crobate, pero que os meyos de comunicazión serbios (e d’Estatos como Espanya que beyeban a independenzia de Croacia como incomoda) presentaban como de mayoría serbia. Dimpués d’Eslavonia a guerra s’estendilló dende Krayina dica Dalmazia (puent de Maslenica), e as ziudaz costeras como Zadar, Split, atacatas por a marina yugoslava, e Dubrovnik, atacato dende Montenegro y Herzegovina por boluntarios serbios e montenegrins. Vukovar resistió pero en zaguerías fue destruito por o exerzito yugoslavo, estando eszenario de crimens por os dos costatos que han quedato sin guaire castigo por o que fa a los responsables serbios. En os territorios que os serbios conquieren bi ha mortaleras de poblazión crobate e por miedo muitos d’ellos fuyen enantes que pleguen os serbios, feito que quan a guerra s’estendille por Bosnia y o Kosovo será conoxito como ‘’limpieza etnica’’ e que quan encomenzaba en Croacia no conseguiba mober d’egual traza as sensibilidaz de bels países occidentals que yeran cuentra a desintegrazión de Yugoslavia.

O 23 d’abiento de 1991 Alemanya reconox a independenzia de Croacia, feito que obliga a fer-lo o 15 de chinero a toz os países d’a CEE, dica estatos retizents como Espanya, que chugaba un papel anti-crobate e pro-serbio. En abril de 1992 os cascos azuls d’a ONU encomienzan a prener posizions en as zonas ocupatas por os serbios. En mayo de 1992 Croacia ye almesa en a ONU. A seu d’o mando d’os cascos azuls ye prebista que siga en Sarajevo, pero quan s’aturan os combates en Croacia esclata a guerra en Bosnia-Herzegovina. En a guerra de Bosnia-Herzegovina os crobates locals s’eban preparato pa a guerra pero os musulmans bosnios no, os guerrillers serbios e o exerzito troban menos resistenzia e tamién fan mortaleras en as zonas baixo o suyo control, pero o apoyo d’Estatos Unitos a la causa musulmana fa que ya toz os países occidentals ya no apoyen a causa serbia, (que encara tendrá a Rusia como aligata), e que a opinión publica tienga en cuenta os crimens de guerra, as biolazions masibas, ezt....Una millor preparazión pa una guerra que se beyeba inminent e l’aduya de Croacia permitió a los crobates de Bosnia y Herzegovina resistir millor os ataques serbios que a poblazión musulmana, sin d’embargo tamién i abió muitas baixas y se perdioron ziudaz como Bosanski Brod en Posabina. Os crobates plegoron a prener o control de Herzegovina Ozidental e d’amplas zonas de Bosnia Zentral, dica en localidaz de mayoría musulmana como Kiseljak. En chunio de 1993 os serbios de Krajina reafirman en un referendum o suyo deseyo d’unión con os atros serbios d’os Balcans. Bi ha una efimera ofensiba crobata en l’aria de Maslenica, pero dica bi ha tranquilidat melitar. En Bosnia os crobates dixar d’estar aligatos d’os musulmans en 1993 y encomienzan unos combates en os que a poblazión musulmana, més lumerosa, ba prenendo o control de muitas ziudaz de Bosnia zentral (Travnik, Vares), e tamién de Herzegovina zentral, (Jablanica, Mostar oriental), y encara que enantes os crobates eban aduyato a salbar-se d’os serbios a muitos musulmans, que podioron trobar refuchio en ziudaz como Mostar, a opinión publica internacional yera de parte d’os musulmans y en cuentra d’os crobates. Os países occidentals presionaban pa que os musulmans e crobates formasen una federazión crobate-musulmana, pero os combates yeran difizils d'aturar.

En 1995 Os crobates ban ocupando os territorios y enclaus on a posizión serbia ye menos fazil de defender: primero Eslavonia Ozidental, dimpués l'aria de Sisak y en berano de 1995 Krayina. Por miedo a represalias os serbios fuyen en masa de totas estas rechions. A recuperazión de Krayina permite liberar d'a presión melitar a los musulmans de Bihac, e os serbios encomienzan a retacular en Bosnia Ozidental. Os crobates de Bosnia recuperan Jajce, perdito quan os musulmans e crobates combatiban por Travnik. O 21 de nobiembre de 1995 Estatos Unitos fuerza a un alcuerdo de paz en Dayton, os crobates de Bosnia son obligatos a fer parte d'una Federazión Crobate-Musulmana dentro de Bosnia-Herzegovina, a més han de zeder as zagueras localidaz que controlaban de Posabina a la republica serbo-bosnia de Bosnia-Herzegovina.

Referencias

  1. Gabriela Makowiecka, Estanislao Macowiecki La Cultura Eslava Editora Nacional
  2. Miguel A Ladero Quesada HISTORIA UNIVERSAL, EDAD MEDIA. Vicens Vives

Bibliografía