Diferencia entre revisiones de «Pireneu»
m Robot: Reemplazo automático de texto (-enifica +ignifica) |
m robot Modificado: he:הרי הפירנאים; cambios triviales |
||
Linia 9: | Linia 9: | ||
| amplaria=altaria > 1 000m : max 150 km |
| amplaria=altaria > 1 000m : max 150 km |
||
| superfizie=19.000 km² |
| superfizie=19.000 km² |
||
| estato=[[Imachen:Flag of Andorra.svg|20px|border]] [[Andorra]]<br>[[Imachen:Flag of Spain.svg|20px|border]] [[Espanya]]<br>[[Imachen:Flag of France.svg|20px|border]] [[Francia]] |
| estato=[[Imachen:Flag of Andorra.svg|20px|border]] [[Andorra]]<br />[[Imachen:Flag of Spain.svg|20px|border]] [[Espanya]]<br />[[Imachen:Flag of France.svg|20px|border]] [[Francia]] |
||
| país= |
| país= |
||
| tpdibisión= |
| tpdibisión= |
||
Linia 45: | Linia 45: | ||
== Tucas == |
== Tucas == |
||
[[Imachen:Peña Forca.jpg|right|thumb|150px|Peña Forca]] As tucas mas destacadas d'ista cordillera son: |
[[Imachen:Peña Forca.jpg|right|thumb|150px|Peña Forca]] As tucas mas destacadas d'ista cordillera son: |
||
===Perineus occidentals=== |
=== Perineus occidentals === |
||
*[[Ecaitza]] (1.404m) |
* [[Ecaitza]] (1.404m) |
||
*[[A Rhune]] (900m) |
* [[A Rhune]] (900m) |
||
*[[Adi]] (1.503m) |
* [[Adi]] (1.503m) |
||
*[[Ortzanzurieta]] (1.570m) |
* [[Ortzanzurieta]] (1.570m) |
||
*[[Orhy]] (2.021m) |
* [[Orhy]] (2.021m) |
||
*[[Pic d'Anie]] (2.504m) |
* [[Pic d'Anie]] (2.504m) |
||
===Perineus zentrals=== |
=== Perineus zentrals === |
||
[[Imachen:Castillo d'Acher.jpg|right|thumb|150px|Castiello d'Acher]] |
[[Imachen:Castillo d'Acher.jpg|right|thumb|150px|Castiello d'Acher]] |
||
*[[Midi d'Ossau]] (2885 m) |
* [[Midi d'Ossau]] (2885 m) |
||
*[[Collarada]] (2.886 m) |
* [[Collarada]] (2.886 m) |
||
*[[Pico Os Moros]] (3.146 m) |
* [[Pico Os Moros]] (3.146 m) |
||
*[[Pico Bachimaña]] (3.005 m) |
* [[Pico Bachimaña]] (3.005 m) |
||
*[[Pic Long]] (3.192 m) |
* [[Pic Long]] (3.192 m) |
||
*[[Pico de Néouvielle|Néouvielle]] (3.091 m) |
* [[Pico de Néouvielle|Néouvielle]] (3.091 m) |
||
*[[Pico Comachibosa|Comachibosa o Pique Longue]] (3.298 m) |
* [[Pico Comachibosa|Comachibosa o Pique Longue]] (3.298 m) |
||
'''Ordesa y as Tres Serols''' |
'''Ordesa y as Tres Serols''' |
||
[[Imachen:Las Tres Marías.jpg|right|thumb|150px|As Tres Marías]] |
[[Imachen:Las Tres Marías.jpg|right|thumb|150px|As Tres Marías]] |
||
[[Imachen:450px-CILINDRO.JPG|right|thumb|150px|Pico Zelindro]] |
[[Imachen:450px-CILINDRO.JPG|right|thumb|150px|Pico Zelindro]] |
||
*[[Punta Tres Serols]] (3.352 m) |
* [[Punta Tres Serols]] (3.352 m) |
||
*[[Pico Zelindro Marmorés|Zelindro Marmorés]] (3.328 m) |
* [[Pico Zelindro Marmorés|Zelindro Marmorés]] (3.328 m) |
||
*[[Pico Añisclo|Soum de Ramond o Pico Añisclo]] (3.254 m) |
* [[Pico Añisclo|Soum de Ramond o Pico Añisclo]] (3.254 m) |
||
*[[Pico Marmorés|Marmorés]] (3.248 m) |
* [[Pico Marmorés|Marmorés]] (3.248 m) |
||
*[[Pico Taillón|Taillón]] (3.144 m) |
* [[Pico Taillón|Taillón]] (3.144 m) |
||
*[[Punta Faixón]] (3.009 m) |
* [[Punta Faixón]] (3.009 m) |
||
*[[Punta Corral Ziego]] (3.006 m) |
* [[Punta Corral Ziego]] (3.006 m) |
||
*[[Marmorés d'el Cul]] (3.077 m) |
* [[Marmorés d'el Cul]] (3.077 m) |
||
'''Pineta''' |
'''Pineta''' |
||
[[Imachen:PICO DE PINETA.JPG|right|thumb|150px|Pico de Pineta bisto dend'a [[Bal de Pineta]]]] |
[[Imachen:PICO DE PINETA.JPG|right|thumb|150px|Pico de Pineta bisto dend'a [[Bal de Pineta]]]] |
||
*[[Pico de l'Almunia Gran|L'Almunia Gran]] (3.134 m) |
* [[Pico de l'Almunia Gran|L'Almunia Gran]] (3.134 m) |
||
'''Chistén''' |
'''Chistén''' |
||
*[[Punta Bachimala|Bachimala o Punta Schrader]] (3.177 m) |
* [[Punta Bachimala|Bachimala o Punta Schrader]] (3.177 m) |
||
*[[Punta Sabre]] (3.136) |
* [[Punta Sabre]] (3.136) |
||
'''Benás''' |
'''Benás''' |
||
*[[Tuca Llardana|Posets o Llardana]] (3.375 m) |
* [[Tuca Llardana|Posets o Llardana]] (3.375 m) |
||
*[[Pico Espades|Les Espades]] (3.332 m) |
* [[Pico Espades|Les Espades]] (3.332 m) |
||
*[[Pico Pabots|Pabots]] (3.121 m) |
* [[Pico Pabots|Pabots]] (3.121 m) |
||
*[[Pico Gran Eriste|Gran Eriste]] (3.053 m) |
* [[Pico Gran Eriste|Gran Eriste]] (3.053 m) |
||
*[[Pico Aneto|Aneto]] (3.404 m) |
* [[Pico Aneto|Aneto]] (3.404 m) |
||
*[[Tuca Maladeta|A Maladeta]] (3.312 m) |
* [[Tuca Maladeta|A Maladeta]] (3.312 m) |
||
*[[Pico Maldau|Maldau]] (3.350 m) |
* [[Pico Maldau|Maldau]] (3.350 m) |
||
*[[Pico Russell|Russell]] (3.205 m) |
* [[Pico Russell|Russell]] (3.205 m) |
||
*[[Pico Margalida|Margalida]] (3.241 m ) |
* [[Pico Margalida|Margalida]] (3.241 m ) |
||
*[[Pico Tempestades|Tempestades]] (3.290) |
* [[Pico Tempestades|Tempestades]] (3.290) |
||
*[[Pico Alba|Alba]] (3.118 m) |
* [[Pico Alba|Alba]] (3.118 m) |
||
*[[Pico Mulleres|Mulleres]] (3.010 m) |
* [[Pico Mulleres|Mulleres]] (3.010 m) |
||
*[[Pico La Forcanada|La Forcanada]] |
* [[Pico La Forcanada|La Forcanada]] |
||
*[[Pico Ballibierna|Ballibierna]] (3.067 m) |
* [[Pico Ballibierna|Ballibierna]] (3.067 m) |
||
*[[Pico Perdiguero|Perdiguero]] (3.222 m) |
* [[Pico Perdiguero|Perdiguero]] (3.222 m) |
||
*[[Pico Gourgs Blancs|Gourgs Blancs]] (3.129 m) |
* [[Pico Gourgs Blancs|Gourgs Blancs]] (3.129 m) |
||
*[[Pico Cabrioules|Cabrioules o Cabrioles]] (3.116 m) |
* [[Pico Cabrioules|Cabrioules o Cabrioles]] (3.116 m) |
||
*[[Tuca de Malpás|Malpás]] (3.109 m ) |
* [[Tuca de Malpás|Malpás]] (3.109 m ) |
||
*[[Pico Salbaguardia|Salbaguardia]] (2.738) |
* [[Pico Salbaguardia|Salbaguardia]] (2.738) |
||
'''Luchon''' |
'''Luchon''' |
||
*[[Pico Spijeoles|Spijeoles]] (3.066 m) |
* [[Pico Spijeoles|Spijeoles]] (3.066 m) |
||
*[[Pico Gran Quayrat|Gran Quayrat]] (3.060 m) |
* [[Pico Gran Quayrat|Gran Quayrat]] (3.060 m) |
||
*[[Pico Lézat]] (3.107 m) |
* [[Pico Lézat]] (3.107 m) |
||
===Perineus orientals=== |
=== Perineus orientals === |
||
*[[Mulleres]] (3.010 m) |
* [[Mulleres]] (3.010 m) |
||
*[[Besiberri]] (3.030 m) |
* [[Besiberri]] (3.030 m) |
||
*[[Punta Alta]] (3.014 m) |
* [[Punta Alta]] (3.014 m) |
||
*[[Colomers]] (2.930 m) |
* [[Colomers]] (2.930 m) |
||
*[[Montvallier]] (2.859 m) |
* [[Montvallier]] (2.859 m) |
||
*[[Montsent]] (2.881 m) |
* [[Montsent]] (2.881 m) |
||
*[[Montcalm]] (3.080 m) |
* [[Montcalm]] (3.080 m) |
||
*[[Pica d'Estats]] (3.140 m) |
* [[Pica d'Estats]] (3.140 m) |
||
*[[Pedrosa]] (2.948 m) |
* [[Pedrosa]] (2.948 m) |
||
*[[Pic de Serrère]] (2.911 m) |
* [[Pic de Serrère]] (2.911 m) |
||
*[[Puig Pedrós]] (2.914 m) |
* [[Puig Pedrós]] (2.914 m) |
||
*[[Pic de Carlit]] (2.921 m) |
* [[Pic de Carlit]] (2.921 m) |
||
*[[Tossa d'Alp]] (2.537 m) |
* [[Tossa d'Alp]] (2.537 m) |
||
*[[Puigmal]] (2.909 m) |
* [[Puigmal]] (2.909 m) |
||
*[[Pic de Llonzes]] (2.832 m) |
* [[Pic de Llonzes]] (2.832 m) |
||
*[[Canigó]] (2.785 m) |
* [[Canigó]] (2.785 m) |
||
*[[Costabona]] (2.464 m) |
* [[Costabona]] (2.464 m) |
||
*[[Roc de France]] (1.449 m) |
* [[Roc de France]] (1.449 m) |
||
*[[Noulos]] (1.257 m) |
* [[Noulos]] (1.257 m) |
||
*[[Alberes]] (975 m) |
* [[Alberes]] (975 m) |
||
:''Se beiga tamién a [[lista de picos d'o Perineu aragonés]]'' |
:''Se beiga tamién a [[lista de picos d'o Perineu aragonés]]'' |
||
Linia 138: | Linia 138: | ||
Bels zentificos y montañers que s'han destacato en o estudio d'istas montañas son: |
Bels zentificos y montañers que s'han destacato en o estudio d'istas montañas son: |
||
*[[Louis Francois Ramond de Carbonnières]]. Naturalista. (1755-1827) |
* [[Louis Francois Ramond de Carbonnières]]. Naturalista. (1755-1827) |
||
*[[Franz Schrader]]. Cheografo. ([[Bordeus]], 1844 - [[París]], 1924) |
* [[Franz Schrader]]. Cheografo. ([[Bordeus]], 1844 - [[París]], 1924) |
||
*[[Henry Russell]]. Conte Russell-Killough. ([[Tolosa]], 1834 - [[Biarritz]], 1909) |
* [[Henry Russell]]. Conte Russell-Killough. ([[Tolosa]], 1834 - [[Biarritz]], 1909) |
||
== Ozio == |
== Ozio == |
||
Linia 148: | Linia 148: | ||
As instalazions t'a prautica d'a esquí son as que aprezisan d'un espazio más amplo y han modificau o emplego d'o sulero en l'alta montaña. |
As instalazions t'a prautica d'a esquí son as que aprezisan d'un espazio más amplo y han modificau o emplego d'o sulero en l'alta montaña. |
||
*'''En a parti espanyola''', os Perineus cuentan con as siguients estazions: [[Candanchú]], [[Astún]], [[Aramón Formigal|Fornigal]], [[Aramón Panticosa|Pandicosa-Os Lagos]], [[Aramón Cerler|Sarllé]], [http://www.boitaullresort.es/ BoíTaül Resort], [http://www.baqueira.es/ Baqueira Beret], [http://www.port-aine.com/ Port-Ainé], [http://www.portdelcomte.com/ Port del Comte], [http://www.espotesqui.com/espot/ Espot Esquí Parc], [http://www.tavascan.net/ Tavascan], [http://www.lamolina.com/ La Molina], [http://www.masella.com/ Masella], [http://www.valldenuria.com/ Vall de Núria], [http://www.vallter2000.com/ Vallter 2000], [http://www.rasos.net/ Rasos de Peguera]. |
* '''En a parti espanyola''', os Perineus cuentan con as siguients estazions: [[Candanchú]], [[Astún]], [[Aramón Formigal|Fornigal]], [[Aramón Panticosa|Pandicosa-Os Lagos]], [[Aramón Cerler|Sarllé]], [http://www.boitaullresort.es/ BoíTaül Resort], [http://www.baqueira.es/ Baqueira Beret], [http://www.port-aine.com/ Port-Ainé], [http://www.portdelcomte.com/ Port del Comte], [http://www.espotesqui.com/espot/ Espot Esquí Parc], [http://www.tavascan.net/ Tavascan], [http://www.lamolina.com/ La Molina], [http://www.masella.com/ Masella], [http://www.valldenuria.com/ Vall de Núria], [http://www.vallter2000.com/ Vallter 2000], [http://www.rasos.net/ Rasos de Peguera]. |
||
*'''En Andorra''': Ordino Arcalis, Pal Arinsal, Pas de la Casa-Grau Roig, Soldeu el Tarter. |
* '''En Andorra''': Ordino Arcalis, Pal Arinsal, Pas de la Casa-Grau Roig, Soldeu el Tarter. |
||
*'''En Francia''': La Pierre-st Martín, Artouste, Gourette, Luz Ardiden, Cauterets, Hautacam, Bareges, Gavarnie-Gédre, La Mongie, Piau Engaly, Saint Lary, Val Louron, Peyragudes, Luchon Superbagneres, Porte Puimorens, Ax-Les-Thermes, Font Romeu, Les Angles, Puyvalador, Formigueres, Puigmal 2600, Cambré d'Aze, Guzet, Les Mont d'Olmes, Ascou-Pailheres, Mijanes-Donezan. |
* '''En Francia''': La Pierre-st Martín, Artouste, Gourette, Luz Ardiden, Cauterets, Hautacam, Bareges, Gavarnie-Gédre, La Mongie, Piau Engaly, Saint Lary, Val Louron, Peyragudes, Luchon Superbagneres, Porte Puimorens, Ax-Les-Thermes, Font Romeu, Les Angles, Puyvalador, Formigueres, Puigmal 2600, Cambré d'Aze, Guzet, Les Mont d'Olmes, Ascou-Pailheres, Mijanes-Donezan. |
||
=== Binclos externos === |
=== Binclos externos === |
||
*[http://www.pirineodigital.com/ Rebista Dichital d'o Perineu Aragonés] |
* [http://www.pirineodigital.com/ Rebista Dichital d'o Perineu Aragonés] |
||
*[http://www.iturnet.es/navarra/navpiri1.htm# Perineu Nabarro] |
* [http://www.iturnet.es/navarra/navpiri1.htm# Perineu Nabarro] |
||
*[http://www.ctv.es/USERS/pyrene/indice02.htm# Perineu Aragonés] |
* [http://www.ctv.es/USERS/pyrene/indice02.htm# Perineu Aragonés] |
||
*[http://www.ocioteca.com/webs_5/gites/descrip_marc6_cast.htm# Perineu Catalán] |
* [http://www.ocioteca.com/webs_5/gites/descrip_marc6_cast.htm# Perineu Catalán] |
||
*[http://www.pirineos.com# O Perineu en Internet] |
* [http://www.pirineos.com# O Perineu en Internet] |
||
{{Destacato|af}} |
{{Destacato|af}} |
||
Linia 192: | Linia 192: | ||
[[ga:Piréiní]] |
[[ga:Piréiní]] |
||
[[gl:Pireneos]] |
[[gl:Pireneos]] |
||
[[he:הרי |
[[he:הרי הפירנאים]] |
||
[[hr:Pireneji]] |
[[hr:Pireneji]] |
||
[[hu:Pireneusok]] |
[[hu:Pireneusok]] |
Versión d'o 21:12 18 oct 2010
Plantilla:Grafía 87 Plantilla:Sierra
Os Perineus, Perinés u Pirinés (en singular, o Perineu) son una cordelera montañesa situada a lo norte d'a Peninsula Iberica entre Espanya y Francia. S'estendilla a lo largo de 415 km dende o Cabo de Creus (Mar Mediterranio) a l'este, dica o Golfo de Bizcaia (Mar Cantabrico) a l'ueste. En a suya parti zentral tien una amplaria de bels 150 km. En o luengache corrién a parabra Perineus s'aplica a lo conchunto de sarras mugants entre Espanya y Francia.
En a ladera norte, transcorre por as rechions franzesas d'Aquitania, Meyodía-Perineus y Rosellón. En a ladera sud transcorre por o País Basco, Navarra, Aragón y Catalunya. O chicot estau d'Andorra ye situato en os Perineus, entre Espanya y Francia.
Orichen etimolochico
A palabra Perineus probién d'a mitolochica filla d'Atlas, Pirene. Seguntes os griegos, os Perineus recullioron o suyo nombre de Pirene, una chobena d'a rechión a la que Ercules se lebó con el en un d'os suyos biaches.
Atra bersión diz que ye un antigo toponimo, d'orichen basco. Seguntes ista luenga, a cordillera se clamó Ilene bos, que significa "mons d'a Luna", pos Ilene ye a Luna.
Cheolochía
As caracteristicas cheolochicas más destacadas son a disimetría d'as bersants en o sentiu trasbersal, ye dizir que a suya baixant ye muito mas azentugada en a bersán franzesa que en a espanyola, y a disimetría en o sentiu lonchitudinal: desziende de suaument enta l'Atlantico y de feriosament enta o Mediterranio.
Os Perineus se formoron en a Era Terziaria, cuan se produzió o gran plegue alpín-imalayo.
Bi ha cuantas unidaz:
- Perineu axial
- Prepririneu interior
- Depresión pirenaica intermeya
- Prepirineu exterior
O Pirineu axial son materials d'a Era Palozoica plegatos en a orochenia herzinica, que s'han erosionato dimpués d'a orochenia y que han feito de zocalo pa la sedimentazión en a era secundaria.
O Preperineu consiste en cabalgamientos y mantos de corrimiento que biachoron enta o sud cuan s'alcurzó a crosta inferior.
A depresión perinenca intermeya no ye bien definita siempre por a superposizión de mantos de corrimiento y cabalgamientos, pero se beye bien en a Canal de Berdún.
Tucas
As tucas mas destacadas d'ista cordillera son:
Perineus occidentals
- Ecaitza (1.404m)
- A Rhune (900m)
- Adi (1.503m)
- Ortzanzurieta (1.570m)
- Orhy (2.021m)
- Pic d'Anie (2.504m)
Perineus zentrals
- Midi d'Ossau (2885 m)
- Collarada (2.886 m)
- Pico Os Moros (3.146 m)
- Pico Bachimaña (3.005 m)
- Pic Long (3.192 m)
- Néouvielle (3.091 m)
- Comachibosa o Pique Longue (3.298 m)
Ordesa y as Tres Serols
- Punta Tres Serols (3.352 m)
- Zelindro Marmorés (3.328 m)
- Soum de Ramond o Pico Añisclo (3.254 m)
- Marmorés (3.248 m)
- Taillón (3.144 m)
- Punta Faixón (3.009 m)
- Punta Corral Ziego (3.006 m)
- Marmorés d'el Cul (3.077 m)
Pineta
- L'Almunia Gran (3.134 m)
Chistén
- Bachimala o Punta Schrader (3.177 m)
- Punta Sabre (3.136)
Benás
- Posets o Llardana (3.375 m)
- Les Espades (3.332 m)
- Pabots (3.121 m)
- Gran Eriste (3.053 m)
- Aneto (3.404 m)
- A Maladeta (3.312 m)
- Maldau (3.350 m)
- Russell (3.205 m)
- Margalida (3.241 m )
- Tempestades (3.290)
- Alba (3.118 m)
- Mulleres (3.010 m)
- La Forcanada
- Ballibierna (3.067 m)
- Perdiguero (3.222 m)
- Gourgs Blancs (3.129 m)
- Cabrioules o Cabrioles (3.116 m)
- Malpás (3.109 m )
- Salbaguardia (2.738)
Luchon
- Spijeoles (3.066 m)
- Gran Quayrat (3.060 m)
- Pico Lézat (3.107 m)
Perineus orientals
- Mulleres (3.010 m)
- Besiberri (3.030 m)
- Punta Alta (3.014 m)
- Colomers (2.930 m)
- Montvallier (2.859 m)
- Montsent (2.881 m)
- Montcalm (3.080 m)
- Pica d'Estats (3.140 m)
- Pedrosa (2.948 m)
- Pic de Serrère (2.911 m)
- Puig Pedrós (2.914 m)
- Pic de Carlit (2.921 m)
- Tossa d'Alp (2.537 m)
- Puigmal (2.909 m)
- Pic de Llonzes (2.832 m)
- Canigó (2.785 m)
- Costabona (2.464 m)
- Roc de France (1.449 m)
- Noulos (1.257 m)
- Alberes (975 m)
- Se beiga tamién a lista de picos d'o Perineu aragonés
Cheleras
Debiu a que a glaziazión d'a Era Cuaternaria afeutó a los Perineus de modo mas dezisibo que a las atras cordilleras espanyolas, esisten trazas de modelato glaziar dende o Canigó dica o pico d'Adi. A más gran parte d'os actuals ibons son d'orichen glaziar. Güe os Perineus nomás poseyen cascos glaziars u con chicotas luengas por denzima d'os 3000 m: Pico Os Moros, Comachibosa, Mon Perdito y Maladeta.
Rios
Ista cordillera ye a cuna de ríos importans: l'Adour, a Garona, o Nivelle, o Tec, o Tet, l'Aglí y l'Ande en a bersant franzesa, y a Bidasoa, l'Aragón, o Galligo, a Zinca, l'Esera, o Segre, o Ter, o Llobregat, a Muga y a Flubia en a bersant espanyola.
Perineistas
Bels zentificos y montañers que s'han destacato en o estudio d'istas montañas son:
- Louis Francois Ramond de Carbonnières. Naturalista. (1755-1827)
- Franz Schrader. Cheografo. (Bordeus, 1844 - París, 1924)
- Henry Russell. Conte Russell-Killough. (Tolosa, 1834 - Biarritz, 1909)
Ozio
Ista cordillera cuenta con grans espazios atrapaziaus ta l'ozio y ofreix grans posibilidaz por a suya polideza e clima.
As instalazions t'a prautica d'a esquí son as que aprezisan d'un espazio más amplo y han modificau o emplego d'o sulero en l'alta montaña.
- En a parti espanyola, os Perineus cuentan con as siguients estazions: Candanchú, Astún, Fornigal, Pandicosa-Os Lagos, Sarllé, BoíTaül Resort, Baqueira Beret, Port-Ainé, Port del Comte, Espot Esquí Parc, Tavascan, La Molina, Masella, Vall de Núria, Vallter 2000, Rasos de Peguera.
- En Andorra: Ordino Arcalis, Pal Arinsal, Pas de la Casa-Grau Roig, Soldeu el Tarter.
- En Francia: La Pierre-st Martín, Artouste, Gourette, Luz Ardiden, Cauterets, Hautacam, Bareges, Gavarnie-Gédre, La Mongie, Piau Engaly, Saint Lary, Val Louron, Peyragudes, Luchon Superbagneres, Porte Puimorens, Ax-Les-Thermes, Font Romeu, Les Angles, Puyvalador, Formigueres, Puigmal 2600, Cambré d'Aze, Guzet, Les Mont d'Olmes, Ascou-Pailheres, Mijanes-Donezan.