Idioma sardo

O sardo (sardu) ye una luenga romanze occidental charrata en Cerdenya (Italia) por 1.350.000 presonas. Comparte caracteristicas, sobre tot, con as luengas romanzes ibericas, antimás con o italián. Ye considerata una d'as luengas romanzes més arcaicas, porque ha conserbatas as bocals breus i y u latinas, as que en altras luengas romanzes se conbirtioron en e y o.

Dialeutos

A luenga sarda se dibide en cuatro prenzipals bariedaz:

• Arborés, en a parte centro-occidental y en a norte d'o Campidano
• Campidanés, en a parte meridional d'o Campidano
• Logudorés, charrato en o zentro-norte d'a isla en a rechión d'o Logudoro
• Nugorés, en a parte zentro-oriental

As suyas caracteristicas més importans

• Sistema bocalico de 5 bocals (como en castellán): a, e, i, o, u, reduzindo-se en posizión atona a tres (a, i, u) en a mayoria d'os dialeutos.
• Conserbazión d'as bocals breus i y u latinas: DIGITUS > didu ('dedo').
• Conserbazión en bellas parabras o sonido belar d'a C /k/ o G /g/ latinas: VOCEM > boghe.
• Sonorizazión d'as consonans sordas interbocalicas (tamién as inizials en a fabla): VITA > bita /bída/ ('bida'), PAUCUS > pagu, IPSA CULTURA > sa curtura /sagurdúra/.
• Betazismo: os sonitos /b/, /w/, /kw/, /gw/ inizials latinos pasoron a /b/: VERUS > beru, LINGUA > limba, QUATTUOR > batoro.
• O grupo ll pasó a /dd/, un sonido espezial pronunziato con a punta d'a luenga en o punto més alto d'o paladar: FABULARI (> bulg. fallare) > faeddare
• Os grupos inizials CL-, FL- y PL- latinos pasaron a cr-, fr-, pr-: CLAVE > crae, FLORE > frore, etc.
• Conserbazión d'a t final d'os berbos (con bocal epentetica).
• Adizión d'una bocal epentetica (amanata a la zaguera bocal d'a parabra) a la fin d'as parabras que rematan en consonant (ista bocal no apareixe en a escritura): est /ésti/ ('ye'), cantat /kántada/ ('canta'), sardos /sárduzu/, etc.
• Bocal protetica an as palabras latinas que prenzipiaban con S+consonant: SCRIBERE > iscrìer.
• L'articlo definito biene d'as formas d'o latín bulgar IPSO, IPSA, IPSOS, IPSAS > su, sa, sos, sas (en o dialeuto campidanés, o plural ye siempre is): su sardu, sos sardos (u is sardus), sa limba, sas limbas (u is limbas).

L'ortografia

• O sardo no tien una ortografia unificata, por ixo una palabra puet tener cuantas formas escritas (por eixemplo: bita, vita, bida, vida, pero a pronunziazión ye siempre a mesma: /bída/.)

Eixemplo

D'a Declarazión Unibersal d'os Dreitos Umans:

Totu sos èsseres umanos naschint lìberos e eguales in dinnidade e in deretos. Issos tenent sa resone e sa cussèntzia e depent operare s'unu cun s'àteru cun ispìritu de fraternidade.

Pronunziazión:

/Tótu-zuz-éssiriz-umánuzu náskinti líberuz-e iguáliz-in dinnidadi e in derétuzu. Íssuzu téninti-za rezóni e-za-gusséntsia e débinti operári z'unu cun s'áteru cun ispíritu de fraternidádi/

Luengas romances

Aragonés | Arrumano | Astur-leyonés | Castellano | Catalán | Corso incluindo o gallurés | Chudeocastellano | Dalmata | Francés incluindo o diasistema d'as luengas d'oïl con o Borgonyón, Campanyés, Franco-Contés, Galó, Lorenés, Normando (Guernesiés, Jèrriais y Anglo-normando), Petavín-Santonchés, Picardo y Valón | Francoprovenzal | Friulán | Gallego | Istriot | Istrorrumano | Italiano | Ladino | Ligur | Lombardo | Meglenorrumano | Napolitán | Occitán incluindo o gascón y l'aranés | Piemontés | Portugués | Rumanche | Rumano | Sardo incluindo o sasarés | Siciliano | Veneciano