Diferencia entre revisiones de «Aragonés grausino»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
m Robot: Reemplazo automático de texto (- de as + d'as )
AraBot (descutir | contrebucions)
m Robot: Reemplazo automático de texto (-xemplo +ixemplo)
Linia 34: Linia 34:
* ''juebes'', ''jodías'', ''jarra''
* ''juebes'', ''jodías'', ''jarra''


Bi ha poquez exemplos de conserbazión d'as oclusibas xordas interbocalicas latinas:
Bi ha poquez eixemplos de conserbazión d'as oclusibas xordas interbocalicas latinas:
* ''crepa'', ''batallá'', ''batall'', ''mallata'', ''trucadó''
* ''crepa'', ''batallá'', ''batall'', ''mallata'', ''trucadó''



Versión d'o 08:01 29 chun 2010

Plantilla:Grafía 87 Plantilla:Variedatz aragonesas

L'aragones grausino ye l'aragonés ribagorzano que se charra en Graus (Uesca). Ye una d'as bariedaz d'o baxorribagorzano millor conoxitas.

Fonetica

Tot y que predomina a diftongazión d'as E y O curtas latinas, como ye normal en aragonés, bi ha casos de no diftongazión, como en atras localidaz d'a Baxa Ribagorza occidental:

  • ben, pedra, den, peu
  • coba, bou

Como ye normal en baxorribagorzano os diftongos -ie- d'o sufixo -iello s'han simplificato en -illo:

  • ixartillo, armilla, pero sindembargo se conserba maziello.

Beyemos -o final pero ye fazil que siga recompuesta, porque se troba en casos que l'aragonés cheneral no en tiene.

  • abiento, aiguazo, espantallo, año
  • mano

Sin dembargo se pierde en bels casos dezaga -ll-, seguindo una tendenzia común con o catalán que no se troba guaire en aragonés:

  • batall, corcoll

Encara que a F- inizial se conserba, bi ha muitos castellanismos foneticos:

  • abllá, iel, hígado, hornillos

Encara que a Ch- inizial se conserba, bi ha muitos castellanismos foneticos:

  • juebes, jodías, jarra

Bi ha poquez eixemplos de conserbazión d'as oclusibas xordas interbocalicas latinas:

  • crepa, batallá, batall, mallata, trucadó

A -x- se conserba bien, y como ye normal en ribagorzano ye acompañata d'una i:

  • un coixo baixaba por una baixada con un faixo de buixos

A x inizial ye acompañata d'una i-, como en belsetán y chistabín:

  • ixambre, ixada, ixolomá, ixafegá

A -ll- que bien d'os grupos -LY-, -C'L-, -G'L-, etz...se conserba en muitos casos, pero tamién trobamos asobén castellanismos foneticos:

  • bieja, cogé, consejo, muertijuelo, zejas

A -it- que probién d'os grupos latins -CT-, -ULT- se conserba mal, y abundan os castellanismos foneticos:

  • mucho, cochilla, escuchá
  • ocho, leche, noches, fecho, encara que bi ha bel testimonio de fei (forma baxorribagorzana de feito).

Como bi ha doblez de formas chenuinas y castellanizatas, bi ha casos de rearagonesizazión incorreuta, (dende o punto de bista d'os que no reconoxen l'aragonés, hiperdialectalismo):

  • dixá/dejá, treballá/trabajá
  • muixar en cuenta de mullar

Morfolochía

L'articlo en os zaguers años coinzide con o castellán, pero ye domentato l'emplego antigo de lo, es, y a. Puede contrayer-se con a preposizión por: pol camino, pola pllaza.

L'emplego de tot se reduze a cuan ba dezaga de l'infinitibo, en os atros casos se diz to, y 'to puede emplegarse pa toz os cheneros y numeros:

  • te lo boi a 'spllicá tot
  • to la semana, to las cosas.

O pronombre presonal ellos de l'aragonés cheneral ye en grausino els, ye analochico de él.

Bi ha berbos que en grausino y en catalán son d'a conchugazión en -ir y en castellán en -er:

  • cosí, atrebí, chenerals en aragonés.
  • tení, querí que contrastan con l'aragonés cheneral tener, querer.

Bi ha muitos infinitibos d'a conchugazión en -ar transformatos en -iar:

  • obriá, mezcliá, femiá, propulsiá

Bi ha manca de diftongazión en as formas rizotonicas de bels berbos, por analochía, feito común en baxorribagorzano:

  • Tos rogo, Mos recorda.

O deminutibo -et a begatas pierde a -t final:

  • barranquet, balsonet
  • coralé, brazolé, banqué

Lesico

O lesico catalán representa dica un 4 %:

  • asquena, patamoll, filosa, sillón

Esisten palabras tipicas de Graus y redolada:

  • mirondiá, rafollada, susoído, torán

Pero cada begata son más comuns os castellanismos, tanto os foneticos (que ya en emos charrato), como os lesicos.

Enrastres externos


Variedaz orientals de l'aragonés
Altorribagorzano (Benasqués) | Chistabín | Fovano | Meyorribagorzano (incluindo o campés) | Baixorribagorzano (incluindo o foncense, estadillano y grausino)


Dialectos de l'aragonés
Aragonés occidental | Aragonés central (centro-occidental y centro-oriental) | Aragonés oriental | Aragonés meridional