Diferencia entre revisiones de «Aragonés d'a valle de Vio»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
m Robot: Reemplazo automático de texto (- n'o + en o )
Linia 75: Linia 75:
==Pardicularidaz berbals==
==Pardicularidaz berbals==
[[Imachen:Present bebo ser Balle de Bio.JPG|thumb|right|100px|'''Fig. 2'''. O present d'endicatibo d'o berbo "'''estar'''", enna forma suya actual (grafía de Uesca).]]
[[Imachen:Present bebo ser Balle de Bio.JPG|thumb|right|100px|'''Fig. 2'''. O present d'endicatibo d'o berbo "'''estar'''", enna forma suya actual (grafía de Uesca).]]
*Como en tot o [[Sobrarbe]] con d'a exzepzión de [[Chistau]], hai perduga muderna d'a desinenzia en '''-z''' d'a 2ª presona d'o plural d'o presente d'endicatibo, en fabor d'a desinenzia acastellanada '''-is''' (Fig. 2): ''mira'''is''''', ''torn'''ais''''', etz. As formas 2ª e 3ª d'o singular enno berbo "estar" son con a [[metabocal]] ubiarta aldosobrarbenca.
*Como en buena cosa de [[Sobrarbe]] defuera de bels puestos an que a luanga ye més biba[[Chistau]]u A Fueba, u mellor conserbata, Bielsa u Tella, hai perduga muderna d'a desinenzia en '''-z''' d'a 2ª presona d'o plural d'o presente d'endicatibo, en fabor d'a desinenzia acastellanada '''-is''' (Fig. 2): ''mira'''is''''', ''torn'''ais''''', etz. As formas 2ª e 3ª d'o singular enno berbo "estar" son con a [[metabocal]] ubiarta aldosobrarbenca.


*Mesma tendenzia que o [[belsetán]], o [[chistabín]] e os parlars de [[Aragonés de Puértolas|Puértolas]] e [[aragonés de Tella|Tella]] de fer as primeras personas d'o [[pasato imperfeuto d'endicatibo]] con desinenzia pardicular en "'''-e'''": ''yo febe'', ''yo baixabe'', ''yo m'atabalabe'', ''yo dormibe''. En Puértolas yá pasible de sentir de manera ultralocal as formas con metatesis bocalica (u asimilazión d'altras formas personals) enna desinenzia d'os berbos d'a primera conchugazión, anque no ye guaire sennificatibo: ''yo camineba'', ''yo carrañeba'', as cualas combiben en chunto con d'as anteriors.
*Mesma tendenzia que o [[belsetán]], o [[chistabín]] e os parlars de [[Aragonés de Puértolas|Puértolas]] e [[aragonés de Tella|Tella]] de fer as primeras personas d'o [[pasato imperfeuto d'endicatibo]] con desinenzia pardicular en "'''-e'''": ''yo febe'', ''yo baixabe'', ''yo m'atabalabe'', ''yo dormibe''. En Puértolas yá pasible de sentir de manera ultralocal as formas con metatesis bocalica (u asimilazión d'altras formas personals) enna desinenzia d'os berbos d'a primera conchugazión, anque no ye guaire sennificatibo: ''yo camineba'', ''yo carrañeba'', as cualas combiben en chunto con d'as anteriors.

Versión d'o 15:42 16 chun 2010

Plantilla:Grafía 87 Plantilla:Variedatz aragonesas

Bariedaz dialeutals de l'Aragonés Ista fualla ye escrita en l'aragonés d'a balle de Bio.

l'Aragonés d'a balle de Bio u de Ballibió (en aragonés estándar bal de Bio) yá definidto per a bariedat local de l'aragonés que se parla en as balles de Bio e Fanlo, en l'aria zentro-septentrional d'a comarca de Sobrarbe, de camís d'entre ras balles d'a Zinca e l'Ara. Yá una d'as primeras bariedaz aragonesas que se descrebión, en l'año 1899, por manos d'o filologo francés Jean-Joseph Saroïhandy que se pasó bués tiampos tomando ras carateristicas d'iste parlar que, alabez, yeba bián bibo enna balle. Atualment se troba en un lamentable estato de conserbazión, e yà una d'as bariedaz clasicas (ixo yà, d'as primeras que se descrebión) con de menos bitalidat, parlando-la nomás que ras presonas de más gran edat.

Saroïhandy fayó tamián, en o mesmo corso d'ixe año e d'o 1900, es suyos famosos estudios sobre o complecho dialeutal d'as balles altas d'a Zinca e d'o Zinqueta, que le parixón bián diferendas, e que son a semiant d'o que oi yá debenito n'es parlars belsetán e chistabín dera luenga aragonesa. D'os estudios de Saroïhandy en Bio mos son quedatos, á más d'os interesants carauters descritos, belas locuziós e esprisiós interesantismas como fragmentos de pastoradas u canzions de mullers bián representatibas d'a cultura sobrarbenca d'aquels tiampos. Posteriorment, autors atuals como Chabier Tomás e Chusé Raul Usón en han organizato e recopilato nuabas manifestaziós que demuestran l'estato de degradazión que ha sofrito a parla local d'istas balles en pasar es 100 años.

Caracteristicas

O chicot e nisolato d'as localidaz d'istas balles permetió que Soraïhandy encara se-i trobás a faula bián biba. Enna imachen, a ilesia Bio (billeta d'a balle de Bio).

l'Aragonés d'a balle de Bio no ye guaire diferent d'es atros parlars de tipo zentral que hay enno Sobrarbe, e fa manifiastas belas carateristicas que tamián son definidoras de parlars bián descritos como o Bergotés u o Biellosobrarbés, o altros que no en tienen tan buena representazión como l'aragonés de Tella e de Puértolas (espezialment emparentato con o zaguero):

  • Sistema d'articlos definitos "O, a, os, as", con presentazión esporadica d'o masculino plural "es", anque menos frecuant que enna bezina balle de Puértolas, á'n que ye dominante. Totas as formas s'han puesto sentir con r- (ro, ra, ros, ras) cuan que se troban enna zaga d'una parola que remate con bocal, como ye regular de Puértolas ta Abizanda, pero que s'apresenda cuan ba dezaga d'una preposizión, en siya present u elidida.
    • En brincó d'allá ta ro canto 'ra caseta.
    • l'Asa 'ro capazo.
  • Concordanzia de chenero e numero d'os partizipios con o sucheto dera frase, traza común con l'occitano e tamián con o catalán antiguo, enantes bián común como en tot o Sobrarbe, agora cuasi una reliquia:
    • No as he bistas
    • As bacas, ta ro prato que as son portiadas
Fig. 1. Os pronombres personals d'a balle de Bio. En royo os que s'han castellanizato (Grafía de Uesca).
  • Desaparizión cuasi de tot d'os demostratibos sobrarbencos que decumentó Saroïhandy: si enantes feban "aquels zagals" en as dos balles agora se sient "aquellos zagals", menos de Nerín, á'n que se conserba ra forma antigua. Mesmo ha pasato con o pronombre personal "els" que decumentó Saroïhandy, que s'ha suplantato totalment per o castellanismo "ellos" con atras castellanizaziós importants (Fig. 1). Desaparixón tamián as formas "nusaltros" e "busaltros" d'entre ros primers estudios de Saroïhandy e cuan que en tornó 30 años dimpués, que yeban ya "nusatros" e "busatros". En l'actualidat, Tomás e Usón en trobón nomás que formas ya hibridas con o castellano: "nusotros", "busotros". "Altro" e "altros" seguntes els son ocasional oi día.
  • Desaparizión d'a preposizión "dica", que Saroïhandy eba decumentato en tot o Sobrarbe, de l'Aínsa t'alto. Atras preposiziós que ya no se troban son "per" e ras suyas deribaziós: "perque", etz. que agora se dizen "por, "porque", per a presión d'o castellano.
  • Soztituzión sistematica d'o comparatibo "més" e d'as suyas composiziós ("demés", "només"), que yeba bián regulars d'os tiampos de Saroïhandy en tot o Sobrarbe, per as formas castallnizadas: "más", "demás", etz.
    • Posa-me-ne una miqueta més, mozet.
  • Uso d'a locuzión "á menut" (per cuentas d' á sobent, que yà prenzipal en a cuenca d'a Zinca), que en o cambio d'os sieglos XIX e XX yeba tamián común d'as balles de Broto e Bielsa. A forma "á ormino", lur penetrazión en Sobrarbe Soraïhandy nomás que a trobó enna Ribera de Fiscal e ra balle de Broto no se-be ha decumentato nunca.
  • Uso d'una forma de numerals indefinitos, enantes cheneral en tot o Sobrarbe, que s'amonta con l'indefinito bel achuntato con l'artiglo indeterminato un(o):
    • Bel uno sí que'n abrá
    • Bels cuatre días dempués ya yeba muerto
  • Negazión numeral con a partigla garra, que fa tanto de pronombre como de numeral u cuantitatibo, contable u incontable mesmo:
    • No te doy garra peseta
    • No te yeba fendo garra caso
    • No hi eba garra
A ilesia de l'espoblato de Sercué, bián chicorrona como una cambra d'un piso enna capital, con as Sestrals de fondo.
  • Grandismo retacul de l'alberbio de cantidat "guaire", que ya cuasi no se i siante, pero que en os años 1899 - 1900 yeba cheneral en tot o Sobrarbe, e no sólo que ta negar si que tamián en as oraziós interrogatibas:
    • No n'i eba guaires.
    • ¿Fa guaire tiampo d'esto?.
  • Conserbazión d'o cuantitatibo "prou", que se mantián en tota ra comarca, traszendendo tamián ta'l castellano de sustrato aragonés.
    • Ya en hay prou.
    • Yá prou grande.
  • Uso d'os alberbios antes u enantes con usos finament diferents: antes (per o regular, prezedito d'a preposizión "de") en as frases con balor relatibo, á mientres que enantes porta ro balor absoluto:
    • O puant o rematón d'antes que no ra carretera.
    • Enantes no caleban tantos diners ta bibir.
  • Emplego d'a doble negazión, cheneral en aragonés, tamián a particla "no" en frases de comparatibo, e l'alberbio "nunca" con sentito absoluto e tamián de "bela begada":
    • Ni un palmo (de) tierra no teneba
    • Os chobens han tenito más educazión que no nusatros
    • Si nunca cadises ta l'augua
  • Esistanzia de formas de pronombres/alberbios cuantitatibos que pierden a -o final etimolochica, conzidindo con o catalán, o francés, l'occitán etz... pero fendo una gran diferenzia con o castellano e sisquiera o que s'ha puesto decumentar en a resta de parlaches aragoneses: Cuán, que bi coesiste con cuanto, tan que bi coesiste con tanto, etz. Ixas formas no recheneran a o ni cuan fan o plural:
    • -Cuán tos ne queda? -Lo menos dos u tres cuartals. -¿Tan? marcharez bian probistos!
    • Cuáns iban, de soldatos?
    • Ixe altro no en tian tans, de diners.
    • Tan si plora como si no plora.
En ixa mesma direzión, Saroïhandy decumentó ra espresión «tan de buen» segnificando "ojalá", en claro paralelismo con a suya equibalent en catalán «tant de bò».

Pardicularidaz berbals

Fig. 2. O present d'endicatibo d'o berbo "estar", enna forma suya actual (grafía de Uesca).
  • Como en buena cosa de Sobrarbe defuera de bels puestos an que a luanga ye més bibaChistauu A Fueba, u mellor conserbata, Bielsa u Tella, hai perduga muderna d'a desinenzia en -z d'a 2ª presona d'o plural d'o presente d'endicatibo, en fabor d'a desinenzia acastellanada -is (Fig. 2): mirais, tornais, etz. As formas 2ª e 3ª d'o singular enno berbo "estar" son con a metabocal ubiarta aldosobrarbenca.
  • Mesma tendenzia que o belsetán, o chistabín e os parlars de Puértolas e Tella de fer as primeras personas d'o pasato imperfeuto d'endicatibo con desinenzia pardicular en "-e": yo febe, yo baixabe, yo m'atabalabe, yo dormibe. En Puértolas yá pasible de sentir de manera ultralocal as formas con metatesis bocalica (u asimilazión d'altras formas personals) enna desinenzia d'os berbos d'a primera conchugazión, anque no ye guaire sennificatibo: yo camineba, yo carrañeba, as cualas combiben en chunto con d'as anteriors.
  • Preterito indefinito de tipo sintetico, como toz os parlars zentrals de l'aragonés, pero con formas no tonicas d'abe 100 años á'n que oi se troban formas tonicas:
    • Yo tenié
    • Tú teniés
    • Él / ela tenió
    • Nusaltros teniemos
    • Busaltros tenesteis
    • Els / elas tenioron (Saroïhandy), pero "Ellos/ellas tenión" de l'actualidat.
  • O condizional o fa concorde con as bariedaz dialeutals aldosobrarbencas de Tella e Puértolas, e tamián con d'as formas d'"As Balles" (Chistau e Bielsa). Formas paradigmaticas con perduga d'a desinenzia "-a" en a primera presona de singular, d'una silaba meyal en a 2ª de plural, e ra conoixida combersión d'a "-z" ta "-is" d'a 3ª de plural.
    • Yo farí
    • Tú farías
    • Él / ela faría
    • Nusaltros farinos
    • Busaltros fariz (u farís)
    • Els / elas farían
Fig. 3. Formas d'o preterito imperfeuto de sozchuntibo que decumentó Saroïhandy, con as formas que ibi combiben oi día. Castellanizaziós més ebidentas en royo (grafía de Uesca).
  • Os tiampos de sozchuntibo, que Saroïhandy os decumentó que perdeban a desinenzia "-e" que yá present en altros dialeutos, con d'as mesmas formas que en As Balles e Tella-Puértolas, con os años han sofrito tamián as enrestidas d'o castellano alquirendo-la mesmo que formas con iatos estranios á l'aragonés, que no s'eban fetos de nunca, en formas que coesisten en l'actualidat. Asinas, en ye pasato de "yo tenés" como forma unica ta una coesistenzia d'as formas "yo tenese" e "yo teniese" en o parlache oral.
  • Os enfinitibos se decumentón con una insolita conserbazión d'a desinenzia completa latina "-re": nebare, chelare, tenere... Iste fenomeno, que oi s'acnsidera nomésque chistabino, o decumentón d'entre ra balle de Broto e ro puardo de Chía.
  • Os tiampos compuastos d'os berbos intransitibos de mobimiento e reflesibos se conchugan con o berbo estar como auxiliar:
    • Soy tornato de ro cambo
    • O zagal ya en marchato

Con a eszepzión espresa d'as perifrasis d'obligazión:

    • Mos n'hemos d'ir ta treballar

Complementos berbals

O balcón d'una casa abandonada, de Bio.
  • Formas pronominals d'o complemento direuto determinato siampre sin de consonant cuan que son itas per debant d'o berbo, que ye bián pardicular en Sobrarbe: "o, a, os, as", que rompe con as formas masculinas singular e plural de Puértolas, el, e(l)s:
    • Os fan bián bonicos.
    • No as te quiero dar.
  • As mesmas formas pronominals, cuan que ban enna zaga d'o berbo, montan a seguanzia clasica de l'aragonés: OD+OI+RVb, que comparden os dialeutos més oczidentals, como ro cheso:
    • Méte-lo-te enna capeza.
  • Ixe orden clasico aragonés d'os pronombres yeba bián representato enantes, agora yá desconoixito ta os més chobens, anque ras chenerazions adultas encara os reconoixen, se fa bián present a castellanizazión enno cambio d'orden pronominal:
    • Ya o me dizioron (Saroïhandy)
      Ya me lo dizión (actualidat).

INDE

  • Os deribatos d'o pronombre latino INDE son iguals que en toz os dialetos de l'aragonés (en/ne), con d'un uso carateristicament pronominal como complemento direuto indeterminato:
    • -Di-le-ne
      -Ya le'n diré.
    • Le'n has dato mal.

Iste carauter ya compartito per o catalán, l'occitano e o francés, e segundariament ya tamián una d'as caracteristicas més enradigadas enno castellano baturro (dialeuto castellano d'Aragón), per o sustrato d'aragonés que éste tián.

  • Emplego como complemento locatibo enos berbos de mobimianto, esclusibament como pronominalizazión d'o puesto de partida d'ixe mobimianto:
    • Se'n ba ra memoria.
    • Bién-te-ne ta ra casa.
  • Uso como partgla entrodutoria d'una frase de parditibo, á'n que tamián bi s'ha d'articular a preposizión "de" como introdutora de l'elemento contable:
    • ¡En fayó tanto de mal!.
    • En tianen muchisma de pasión.
  • Como pronominalizazión d'os complementos preposizionals:
    • No n'he bisto como aquello ni en beré.

IBI

O congosto d'as Cambras, que ziarra ra balle de Fanlo de l'exterior, no tenió garra infraestrutura biaria dic'a decada de 1940. Iste yá una d'as razós de l'aislamiento d'istas balles.
  • Os deribatos d'o locatibo latino IBI adotan en este parlar as formas "i (hi)", "ibi" e "be", no esistindo-be ra forma "ie" que s'ha decumentato en as balles més orientals d'o Sobrarbe.
    • No se i pued ir = No pued ir-se-be.

Iste emplego locatibo yá con de diferanzia o més frecuant. A forma anteriorment dita con en/ne s'emplega només que ta espezificar a prozendenzia d'un mobimianto. Atros eixemplos, á'n que Saroïhandy i trobó ra forma relicta ibi (mesma que en latín) pero que oi no se conserban si que en a balle de Puértolas e de forma muit esporadica:

  • Baixa-te-be.
  • Yo no ib'iré.
  • Mira si ibi'stán.
  • -Bés-te-be
    -¡Bés-be!

Asinas pues, s'obserba que ra forma "be" siampre ba enna zaga d'o berbo, e equibale ta l'ueste d'a Zinca ra mesma cosa que ta l'este se fa "ie". As formas "ibi" e "i" aparixen siampre á debant d'o berbo, e una u l'altra pende si o dito prenzipia per bocal u no, e de si ra parabra anterior tamián en tiane garra ta rematar u no:

  • Nomás n'ibi eba uno.
  • Saroïhandy tamián eba decumentato ampliament l'aplicazión d'ista particla en chunto con o berbo "bier", sin de que bi fés garra aportazión semantica. Formas como "No i beigo gota", "¿Que no i beis que no?" e altras, tan aragonesas, as cualas yeban abituals en 1900, oi han desapareixito de tot e se construyen sin de locatibo. O fenomeno mesmo d'abandonamiento que diz Brian Mott que está pasando en a balle de Chistau en istes años zagueros.

"Régimen" preposizional

  • Diferenzia con o castellano de bels berbos en l'emplego d'os suyos complementos de régimen preposizional, que se fan más familiars d'altras romanzes perinencas, e sobre tot d'o gascón.
    • Me pensabe de fer-me una borda nuaba. (cast: "Pensaba en")
    • No ya de mal beber.
    • M'ha tocato de portiar-las yo. (cast: Sin de R.Prep.)

Pardicularidaz foneticas

Murillo de Sampiatro, espoblato enna balle de Bio.
  • Como yá regular en aragonés, i hai bocals inizials etimolochicas que se piarden en prenunziar, espezialment cuan que ra parabra yá puasta detrás d'otra que tienga una bocal: No m'has quiesto ascuchar [nomaskjéstoskutʃár], Ya m'han dato estudio [jamandátostúdjo]. Diz que queda de tot tapada per o sonito de l'anterior.
  • Prenunziazión d'a "-r" enna coda d'os enfinitibos, como ro Bergotés, e fendo una diferenzia asinas con o parlar de Chistau, Puértolas, A Fueba e ra parde alta d'a Zinca.
  • Bocalizazión predominante d'a "i" d'antes no ra "X" enno grupo fonetico "ix", como ya tepico d'a cuenca d'a Zinca, pero no s'ha sentito nunca en a de l'Ara, de Broto ta Boltaña: Deixar [d(e)iʃar], baixar [baiʃar], etz.
  • Deformazión d'os diftongos aragoneses en -ue- e -ie-, deribatos d'as bocals E e O largas latinas, ta formas como -ua- e -ia- (que no son As de bertaderas, si que bocals transizionals que os parladors identifican como E). Ista tendenzia que parixe que estió cheneral en os primeros sieglos d'eboluzión de l'aragonés, fendo-se cheneral d'o Biello Aragón t'a Ribagorza enna Edat Meya, nomás que a decumentó Jean-Joseph Saroïhandy, en prenzipiar o siaglo XX, en as balles de Broto, Bio, Solana e Puértolas. Deras ditas, nomás que Bió e Puértolas a conserban oi, pos o parlar de Broto as ha perditas, e a Solana quedó espoblada en os años 60.
    • Fiasta [fiɶsta], gualla [ɣwáʎa], diant [diɶn], caliant [kaliɶn], guambra [(ɣ)wámbra], etz.
    • En contraposizión d'o belsetán e chistabín fiesta [fiésta], güella [ɣwéʎa], dient [dién], calient [kalién] e güembra [(ɣ)wémbra].
  • Como fa o bergotés e se fa tamián en Puértolas e ra balle d'a Zinca, baile d'as consonants xordas interbocalicas (e tamián post-consonanticas dezaga d'"R", "L" u "N") que se sonorizan:
    • Ardiga, ixordiga, craba, etz. pero napo, sapudo e atras.
    • Aldo (ocasional siempre como adchetibo, pero nunca no como alberbio. Tampoco no alta u os plurals), fraixengo, barrango, u una que yà bián carateristica sólo que d'o parlar actual d'ista balle: cambo.
Buisán, perdito e cuasi espoblato enna balle de Fanlo, yá un buan eixemplo de per qué yá en tan mala situazión l'aragonés.

Anque en hai que s'han aganato per a presenzia d'o castellano: toda e todas, t'as parabras que enos arredols de 1900 yeban tota e totas.

  • No obstante, anque esiste ixa tendenzia, Saroïhandy decumentó l'uso d'os partizipios masculinos clasicos de l'aragonés bián conserbatos, con a terminazión en -ato, -atos.
  • Una traza biàn carateristica de Bio e Puértolas ye ra perduga d'a "N" d'a terminazión d'as parolas que en tianen en o singular cuan fan o plural:
    • Ganar-se us bués diners.
    • Clabar us bués cuairós.

Ixe carauter nomás que o describen Tomás e Usón enno suaso de Linars de tod'o que yeba nantes l'aria patrimonial d'o bergotés. Yá rebelador que o fenomeno igual pase tamián en os parlars perinencos d'o gascón.

  • Como enos parlars deras balles de Puértolas e Tella, declinazión de belas bocals que en prenunziar-se se tornan ambiguas, como ra "O" en posiziós finals de bels plurals masculinos cuan que se troban en posizión post-tonica: Os gatos [osɣátøs], maderos [madéɾøs], altros [álɖrøs, áutrøs], etz. Ixes sonitos bocalicos, que no son compartitos con o castellano, fan que aya begadas que resulten confusos ta's presonas castellanofonas, que á menut s'han conoixito que bi entianden una "E".
  • Numerals como "cuatre" [kwáɖre, kwátre] yeban abituals ennos tiampos de Saroïhandy, anque oi han desapareixito de tot, quedando-be ocasions de sentir-lo només que en as balles de Bielsa. A forma actual yá cuatro [kwátro], no como ra preposizión dentro, espezialment cuan que ye prezedita de "á": Á dentro /aintro/ [áintrø, áentrø], conserbada en Puértolas e Tella.
  • Baile d'a fonetica bocalica de parabras que contianen o diftongo "-ue-" pero nunca no produzen "-uɶ-": Luego [luɒɣo], fuego [fuɔɣo] (pero tamián [fuɒɣo]), Puyarruego [puiaruɒɣo], etz. Altra parabra que posa distanzia con a prenunziazión castellana ye "agora" [aúrɶ], u que encara se prenunzia [ɒra] en dezir-se rapedo.
  • Reduzión dera "O" ta cosa pareixita d'una "U" cuan que se troba en posizión atona e á'l canto d'una silaba tonica, espezialment cuan que ra bocal tonica yá garra "A": Cabo Alto [kábuáldo]. Á menut tamián en Os de final de parabra, en masculinos singulars, presendan ixa peculiaridat enno parlar oral: Carrazo [karáθo].

Bibliografía

  • TOMÁS ARIAS, Chabier. e USÓN CANDALIETO, Chusé Raúl. El Aragonés del Sobrarbe, Cap. 5 en Comarca de Sobrarbe. pp. 269–282. Diputación General de Aragón; ISBN 84-7753-630-9
  • LATAS ALEGRE, Óscar. Misión Lingüística de Jean J. Saroïhandy en el Alto Aragón, Ed. Xordica-Prensas Universitarias de Zaragoza, Villanueva de Gállego (Zaragoza, Aragón), 2005; ISBN 84-96457-06-0
  • QUINTANA i FONT, Artur. El Aragonés nuclear de Nerín y Sercué (Valle de Vio), Ed. Gara d'Edizions + Institución Fernando el Católico + Diputación de Zaragoza; Zaragoza 2007. ISBN 978-84-8094-060-3


Variedatz centrals de l'aragonés
Aragonés centro-occidental Aragonés tensino (incluyindo o panticuto) | Aragonés d'a Tierra de Biescas | Aragonés d'a val d'Acumuer | Aragonés sarrablés | Aragonés de Vallibasa | Aragonés de Sobrepuerto
Aragonés centro-oriental Aragonés d'a Ribera de Fiscal | Aragonés d'a valle de Broto y d'a valle de Vio | Aragonés d'a valle de Puértolas | Aragonés d'a valle de Tella | Belsetán | Aragonés de Sierra Ferrera


Dialectos de l'aragonés
Aragonés occidental | Aragonés central (centro-occidental y centro-oriental) | Aragonés oriental | Aragonés meridional