Diferencia entre revisiones de «Pasau imperfecto d'indicativo»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Linia 3: Linia 3:
O '''pasato imperfecto d'indicativo''' s'emplega pa indicar una acción verbal pasata pero vista en la suya duración, ye dicir, en una unidat de tiempo que no ha rematato, sin importar quan empecipió ni quan remató.
O '''pasato imperfecto d'indicativo''' s'emplega pa indicar una acción verbal pasata pero vista en la suya duración, ye dicir, en una unidat de tiempo que no ha rematato, sin importar quan empecipió ni quan remató.


O pasato imperfecto d'indicativo en [[Idioma aragonés|aragonés]] ye diferent á como ye en idiomas vicins como [[Idioma castellán|castellano]] u [[Idioma catalán|catalán]]. Manimenos ye pareixito á como ye en [[Idioma italián|italián]] y [[Idioma gascón|gascón]]. En aragonés, italían y gastón s'expresa metendo dezaga la radiz una desinencia -'''BA'''- y dimpués las desinencias presonals. Ye una traza més fidel a lo modelo latín y a conservación d'a ''-b-'' en la 2ª e 3ª conchugacions la consideran bels filologos como d'alcuerdo con una caracteristica d'a [[fonetica aragonesa]] y d'os atros dos luengaches mencionatos, on bi ha tendencia á la consonant oclusiva sonora latina como en ''remugar'', ''[[coda]]'', ''[[leixiba]]''.
En aragonés s'expresa metendo dezaga la radiz una desinencia -'''BA'''- (-'''VA'''- en [[grafía SLA]]), y dimpués las desinencias presonals:

*PARTI-BA-M > *Partiva > Partiba
*PARTI-BA-S > *Partivas > Partibas
*PARTI-BA-T > *Partiva > Partiba
*PARTI-BA-MUS > *Partívanos > Partíbanos
*PARTI-BA-TIS > *Partívaz > Partíbaz
*PARTI-BA-NT > *Partívan > Partiban

As formas més chenerals y que se fan servir en aragonés común son:


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
Linia 44: Linia 53:


A desinencia presonal en a 1ª presona plural cambea ta ''-nos'' n'este y atros tiempos verbals: o [[pasato imperfecto de subchuntivo]] y os condicionals (que derivan d'o imperfecto d'indicativo). Ye notable tamién que as formas con -nos son tamién esdruixulas, n'un romance que huei tiende a no pronunciar esdruixulos, pero que n'o pasato ne pronunciaba (como en ''[[Puértolas]]'').
A desinencia presonal en a 1ª presona plural cambea ta ''-nos'' n'este y atros tiempos verbals: o [[pasato imperfecto de subchuntivo]] y os condicionals (que derivan d'o imperfecto d'indicativo). Ye notable tamién que as formas con -nos son tamién esdruixulas, n'un romance que huei tiende a no pronunciar esdruixulos, pero que n'o pasato ne pronunciaba (como en ''[[Puértolas]]'').

== Orichen y variants ==
O pasato imperfecto d'indicativo en [[Idioma aragonés|aragonés]] ye diferent á como ye en idiomas vicins como [[Idioma castellán|castellano]] u [[Idioma catalán|catalán]]. Ye pareixito á como ye en [[Idioma italián|italián]] y [[Idioma gascón|gascón]].

En [[ansotano|ansotán]] la primera presona d'este imperfecto s'indica con una -i desinencial (''aduyabai'', ''debebai'', ''partibai''), feito que yera extendito en lo [[romance navarro]] d'a redolada d'[[Eslaba]] y en lo norte d'as [[Cinco Villas]].

En [[chistabín]] a primera presona s'indica con ''-abe'', ''-ebe'', ''-ibe'', feito que probablement se relacione con como ye huei en ansotán:
*''Cantavai'' > ''Cantave'' > ''Cantabe''.

Feito que ye lochico tenendo en cuenta que los diftongos decreixients [[latín|latins]] -AI- en aragonés se tornan -e-:
*''MAGIS'' > *''mais'' > ''més''
*''FORNAIRUS'' > ''Fornair(o)'' > ''Forner(o)''.

En parlas meridionals on la presión d'o [[Idioma castellán|castellán]] ye més gran, como l'[[ayerbense]] u [[estadillano]], l'imperfecto d'a 2ª conchugación se fa como en la 3ª (''queriba'', ''debiba'').

A conservación d'a ''v'' en la 2ª e 3ª conchugacions la consideran bels filologos como d'alcuerdo con una caracteristica d'a [[fonetica aragonesa]], on bi ha tendencia á la consonant oclusiva sonora latina como en ''remugar'', ''[[coda]]'', ''[[lexiva]]'' (a ''v'' fricativa ye a evolución d'a ''-B-'' intervocalica, que ya en [[aragonés meyebal]] pasó ta ''b'').

*PARTI-BA-M > Partiva > Partiba
*PARTI-BA-S > Partivas > Partibas
*PARTI-BA-T > Partiva > Partiba
*PARTI-BA-MUS > Partívanos > Partíbanos
*PARTI-BA-TIS > Partívaz > Partíbaz
*PARTI-BA-NT > Partívan > Partiban

Pa atros filologos ixa ''v'' u ''b'' s'ha recostruito fa pocos sieglos por analochía con a forma de la primera conchugación y s'apoyan en que en [[aragonés meyeval]] no s'escribe.

Manimenos como ya se sape los textos en [[aragonés meyebal]] no reflexaban de tot las trazas de la luenga charrata, sobre tot lo que yera muito diferent d'os idiomas vicins, y se troban forman con -eva u -iva ya en ''[[Razón feita d'Amor]]'', que ye de principios d'o sieglo XIII, de forma aislata en atros testos, y mesmo en lo [[castellán d'a Riocha meyebal|castellán riochán]] con sustrato [[navarroaragonés]] que escribiba [[Gonzalo de Berceo]].

Tamién s'han documentato repuis d'imperfectos en -''iba'' en lo [[Idioma castellán|castellán]] de sustrato aragonés u [[parla baturra]] que se charra en lo norte de [[Provincia de Teruel|Teruel]], en [[caspolín]], [[chipranesco]] y en [[enguerín]].


[[Categoría:Tiempos verbals]]
[[Categoría:Tiempos verbals]]

Versión d'o 19:22 11 may 2010

Tiempos verbals
Modo indicativo

Present
Pasau perfecto simple
Pasau imperfecto
Pasau perfecto composau
Pasau anterior
Pasau plusquamperfecto
Futuro simple
Futuro perfecto
Condicional simple
Condicional perfecto

Modo subchuntivo

Present
Pasau imperfecto
Pasau perfecto
Pasau plusquamperfecto

Modo imperativo
Impresonals

Infinitivo simple
Infinitivo composau
Participio present
Participio pasau
Cherundio

O pasato imperfecto d'indicativo s'emplega pa indicar una acción verbal pasata pero vista en la suya duración, ye dicir, en una unidat de tiempo que no ha rematato, sin importar quan empecipió ni quan remató.

O pasato imperfecto d'indicativo en aragonés ye diferent á como ye en idiomas vicins como castellano u catalán. Manimenos ye pareixito á como ye en italián y gascón. En aragonés, italían y gastón s'expresa metendo dezaga la radiz una desinencia -BA- y dimpués las desinencias presonals. Ye una traza més fidel a lo modelo latín y a conservación d'a -b- en la 2ª e 3ª conchugacions la consideran bels filologos como d'alcuerdo con una caracteristica d'a fonetica aragonesa y d'os atros dos luengaches mencionatos, on bi ha tendencia á la consonant oclusiva sonora latina como en remugar, coda, leixiba.

  • PARTI-BA-M > *Partiva > Partiba
  • PARTI-BA-S > *Partivas > Partibas
  • PARTI-BA-T > *Partiva > Partiba
  • PARTI-BA-MUS > *Partívanos > Partíbanos
  • PARTI-BA-TIS > *Partívaz > Partíbaz
  • PARTI-BA-NT > *Partívan > Partiban

As formas més chenerals y que se fan servir en aragonés común son:

Presona 1ª Conchugación 2ª Conchugación 3ª Conchugación
1ª Sing. Aduyaba Debeba Partiba
2ª Sing. Aduyabas Debebas Partibas
3ª Sing. Aduyaba Debeba Partiba
1ª Plur. Aduyábanos Debébanos Partíbanos
2ª Plur. Aduyábaz Debébaz Partíbaz
3ª Plur. Aduyaban Debeban Partiban

A desinencia presonal en a 1ª presona plural cambea ta -nos n'este y atros tiempos verbals: o pasato imperfecto de subchuntivo y os condicionals (que derivan d'o imperfecto d'indicativo). Ye notable tamién que as formas con -nos son tamién esdruixulas, n'un romance que huei tiende a no pronunciar esdruixulos, pero que n'o pasato ne pronunciaba (como en Puértolas).