Diferencia entre revisiones de «Romance navarro»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
AraBot (descutir | contrebucions)
m Robot: Cambiada la plantilla: Dialeutos de l'aragonés
AraBot (descutir | contrebucions)
m Robot: Reemplazo automático de texto (-Nabarra +Navarra)
Linia 1: Linia 1:
{{Grafía_87}}
{{Grafía_87}}
Se dize '''romanze nabarro''' á las formas de o romanze [[nabarroaragonés|nabarro-aragonés]] que se charraban en o sur y este de [[Nabarra]]. No esistiba deseparazión neta entre o nabarro y l'[[Idioma aragonés|aragonés]]. As denominazions d'aragonés, nabarro y riochano no responden a diferenzias reyals que esistisen en una mesma epoca, (podeban estar más grans con una redolada dentro de una mesma rechión), responden á las diferens istorias linguisticas de o romanze en ixos reinos u rechions como consecuenzia de diferén istoria politica. Esistiban diferens trazas d'escribir.
Se dize '''romanze nabarro''' á las formas de o romanze [[nabarroaragonés|nabarro-aragonés]] que se charraban en o sur y este de [[Navarra]]. No esistiba deseparazión neta entre o nabarro y l'[[Idioma aragonés|aragonés]]. As denominazions d'aragonés, nabarro y riochano no responden a diferenzias reyals que esistisen en una mesma epoca, (podeban estar más grans con una redolada dentro de una mesma rechión), responden á las diferens istorias linguisticas de o romanze en ixos reinos u rechions como consecuenzia de diferén istoria politica. Esistiban diferens trazas d'escribir.


== Ortografía ==
== Ortografía ==
Linia 18: Linia 18:


== Istoria ==
== Istoria ==
O testo més antigo conoxito en romanze nabarro seguntes P. Moret ye a conzesión d'o [[Fuero de Chaca]] en [[1171]] á os pobladors d'o [[Pueyo de Castillón de Sangüesa]] por parte de [[Sancho VI de Nabarra|Sancho lo Saputo]]:
O testo més antigo conoxito en romanze nabarro seguntes P. Moret ye a conzesión d'o [[Fuero de Chaca]] en [[1171]] á os pobladors d'o [[Pueyo de Castillón de Sangüesa]] por parte de [[Sancho VI de Navarra|Sancho lo Saputo]]:
{{Cita|esta población fago á pró, é á salvamiento de mio regno, en el Puyo de Castillón sobre [[Sangüesa]], é del Puyo é de los otros logares que lis ei dado por términos. E dó, á mios pobladores de Castillon, franqueza que qoal se quisiere mercadería, trayan en todo mi regno, non den peage ni en tierra ni en mar. E dolis franqueza que lures ganados pascan é vayan por todo mi regno, foras en los vedados de los caballos}}
{{Cita|esta población fago á pró, é á salvamiento de mio regno, en el Puyo de Castillón sobre [[Sangüesa]], é del Puyo é de los otros logares que lis ei dado por términos. E dó, á mios pobladores de Castillon, franqueza que qoal se quisiere mercadería, trayan en todo mi regno, non den peage ni en tierra ni en mar. E dolis franqueza que lures ganados pascan é vayan por todo mi regno, foras en los vedados de los caballos}}



Versión d'o 11:33 9 may 2010

Plantilla:Grafía 87 Se dize romanze nabarro á las formas de o romanze nabarro-aragonés que se charraban en o sur y este de Navarra. No esistiba deseparazión neta entre o nabarro y l'aragonés. As denominazions d'aragonés, nabarro y riochano no responden a diferenzias reyals que esistisen en una mesma epoca, (podeban estar más grans con una redolada dentro de una mesma rechión), responden á las diferens istorias linguisticas de o romanze en ixos reinos u rechions como consecuenzia de diferén istoria politica. Esistiban diferens trazas d'escribir.

Ortografía

  • Lo diftongo -ua- s'escribiba -oa-: coal, coatro, jegoa.
  • Los fonemas palatals ñ y ll se representaban con una I debant (-in-, -ill-, -yll-): castieyllo, castieillo, sieillo.

Fonetica

  • Mayor tendenzia á perder a -e final:
    • Etxe (etxa- en composizion) Berri (Casa nueba en basco) > Exavierre (1091) > Xavier, (y atras barians dende 1102)
    • Sin d'embargo, igual que en o fuero de Teruel, no se produziba en os alberbios rematatos en -ment porque i yera una -t- entre meyo: -MENTE > -mentre
  • No se rechistran eboluzions de a -LL- enta -t-, -ch-, etz...
  • Se conserba o grupo latino -MB-, que en aragonés y burgalés eboluziona enta -m-
    • palomba, ambos

Morfolochía

O demostratibo masculín singular ye esti u aquesti en cuenta d'estar est(e) u aquest(e), coinzidindo n'esto con l'aragonés que se charraba en la Comunidat de Teruel, (se i documenta en la bersión romanze d'o Fuero y encara en testos de lo S XV y no ye estranio porque os nabarros interbinioron en a repoblazión d'esta zona), e con o rioxano. En os documentos d'o Monesterio d'Irache se documenta esti pero no aquesti.

Istoria

O testo més antigo conoxito en romanze nabarro seguntes P. Moret ye a conzesión d'o Fuero de Chaca en 1171 á os pobladors d'o Pueyo de Castillón de Sangüesa por parte de Sancho lo Saputo:

esta población fago á pró, é á salvamiento de mio regno, en el Puyo de Castillón sobre Sangüesa, é del Puyo é de los otros logares que lis ei dado por términos. E dó, á mios pobladores de Castillon, franqueza que qoal se quisiere mercadería, trayan en todo mi regno, non den peage ni en tierra ni en mar. E dolis franqueza que lures ganados pascan é vayan por todo mi regno, foras en los vedados de los caballos

Perbibenzias

Igual que en a provincia de Zaragoza, bi ha muitos repuis lesicos. Ye de destacar:

  • En a redolada d'Eslava a chen biella emplegaba de choben a desinenzia -i pa a primera persona de o presén de os imperfeutos egual que en ansotano.
  • O nabarrismo más estendillato, ye l'antroponimo Xabier, adautato a muitas luengas ozidentals.
  • En o dreito foral nabarro encara esiste o termino dominio concellar.

Enrastres esternos


Dialectos de l'aragonés
Aragonés occidental | Aragonés central (centro-occidental y centro-oriental) | Aragonés oriental | Aragonés meridional