Diferencia entre revisiones de «Osetas»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
VolkovBot (descutir | contrebucions)
m robot Modificado: sk:Oseti
Sin resumen de edición
Linia 48: Linia 48:


=== A conquiesta rusa ===
=== A conquiesta rusa ===
En l'año 1774 o Imperio Ruso s'anecsionó o territorio oseta. En 1784 os rusos fundoron en territorio oseta a ziudat-fortaleza de Vladicaucás, que en ruso sennifica “sobirana d’o Caucaso”. A fins d’o periodo sobietico ixa ziudat yera de mayoría rusa. Poco enantes de 1820 se costruyó a ruta melitar de Cheorchia, dende Vladicaucás dica Tiflis. Con l’aduya d’esta ruta melitar os osetas ya yeran sozmesos a lo Imperio Ruso, e tamién os Ingushes, que se resistiban en a marguin dreita d’o Terec.
En l'año 1774 o Imperio Ruso s'anecsionó o territorio oseta. En 1784 os rusos fundoron en territorio oseta a ziudat-fortaleza de Vladicaucás, que en ruso sennifica “sobirana d’o Caucaso”. A fins d’o periodo sobietico ixa ziudat yera de mayoría rusa. Poco enantes de 1820 se costruyó a ruta melitar de Cheorchia, dende Vladicaucás dica [[Tbilisi]]. Con l’aduya d’esta ruta melitar os osetas ya yeran sozmesos a lo Imperio Ruso, e tamién os Ingushes, que se resistiban en a marguin dreita d’o Terec.


Os osetas, chunto con os cabardos (zircasians orientals) estioron pro-rusos, a diferenzia d’os zircasians ozidentals, os ingushes, os chechenos e os daguestanís, esto lis permitió a los rusos de fer una falca que no permitió a los natibos caucasicos una resistenzia conchunta.
Os osetas, chunto con os cabardos (zircasians orientals) estioron pro-rusos, a diferenzia d’os zircasians ozidentals, os ingushes, os chechenos e os daguestanís, esto lis permitió a los rusos de fer una falca que no permitió a los natibos caucasicos una resistenzia conchunta.

Versión d'o 17:24 7 abr 2010

Plantilla:Grafía 87 Plantilla:Pueblo Os osetas son un grupo etnico d'o Caucaso zentral de luenga irania deribata d’a luenga d’os antigos alans. En 1989 yeran 334.737 en Osetia d'o Norte (republica autonoma de Rusia on yeran o 53 % d’a poblazión) e 164.009 en Cheorchia (prenzipalment en Osetia d'o Sud, on con 65.195 endibidos yeran o 66,2 %).

Luenga

As luengas iranias d'a branca eszita e sarmata antigament ocupaban estensas arias d'Europa oriental dica que fuoron desplazatas por as luengas turquesas y eslabas. Bi ha toponimos como o río Don que encara son trasparents pa os osetas, (Don sennifica "augua" pa os osetas, a l'egual que o río "Duero" probién d'una radiz que sennifica "augua" en luengas zeltas). A luenga d'os alans duró bel tiempo en as estepas e costeras d'o norte d'o Caucaso por a esistenzia d'un reino alán formato por os alans que fuyoron d'os huns enta o sud e se sedentarizoron chunto con pueblos caucasicos. En o Caucaso a luenga alana-oseta quedó dibidita en dos dialectos: o iron e o digor.

O primer libro escrito en luenga oseta ye de 1798 y en alfabeto zirilico. En o sieglo XIX se feba serbir tanto l'alfabeto zirilico como l'alfabeto cheorchián, e a begatas o dialecto digor s'escribiba en alfabeto arabe. En 1923 s'introduzió l'alfabeto latín. En 1938 introduzioron l'alfabeto zirilico de nuebo en Osetia d'o Norte e l'alfabeto cheorchián en Osetia d'o Sud, dica a muerte de Stalin, cuan ya dixoron de fer serbir l'alfabeto cheorchián. O digor dixó d'estar base d'un standard escrito en 1939.

Os osetas tienen una rica literatura epica tradizional con elementos pagans, o ziclo d'os nartos, que han trasmeso a los zircasians e abkhasios. O espezialista en relichions politeístas indoeuropeyas e luengas caucasicas Georges Dumézil estudeyó este ziclo con profundidat e trobó muitas cosas comuns con a mitolochía zelta e indiana antiga (d'o periodo vedico).

Relichión

O cristianismo fue introduzito en o sieglo VI dende o Imperio Bizantín. Os cheorchians fazilitoron a cristianizazión d’os alans-osetas d’o sud. En os sieglos XVII e XVIII s’estendilló a relichión musulmana por a rechión digor dende Cabardia, pero en a segunda metat d’o sieglo XVIII os misioneros rusos consiguioron que a influyenzia cristianizadora tornase a estar més fuerte que a influyenzia islamizadora.

Istoria

Cuan os uns embadioron a los alans una parte d'ellos s'adibió a las suyas ordas, una parte prefirió emigrar enta l'ueste, (arribando en Ispania chunto con os Bandals e Suebos), e atra emigró enta o sud, establindo-se chusto a lo norte d'o Caucaso. Os alans d'o Caucaso dominoron Ziscaucasia dica que i plegoron os Khazaros arredol de l'año 600, esdebenindo una potenzia local. Alabez muitos alans se replegoron ent’as montañas d’o Caucaso, on controlaban o unico camín practicable pa trescurzar-lo, encara dito güei Darial, (Dar-i-Alán, puerta d'os alans), un congustro formato por o río Terec.

O reino alán d'o Caucaso tenió relazions con Bizanzio. Un feito curioso ye que i abió merzenarios alans entre os Almogabars d'o ducato d'Atenas e Neupatria.

En o sieglo XIII en o tiempo d'a embasión mongola os alans yeran aligatos d'os cumans, e tamién fuoron derrotatos por os mongols. Bels alans emigroron con os cumans, estando establitos bel tiempo en Moldabia, on dioron nombre a la autual capital moldaba, Iaşi, que sennifica en luengas eslabas e balacas "alans". Tecnicament aligatos e protechitos por os reis d'Ongría, abioron de combertir-sen a la relichión cristiana catolica, e fer parte d'a diozesis de Cumania.

Empentatos de nuebo por os mongols-tartres, os reis d'Ongría lis permitioron dimpués d'establir-sen en Ongría a l’egual que os cumans.

Os alans que quedoron en o Caucaso perdioron poder sobre os pueblos sozmesos. As embasions mongolas creyoron prozesos migratorios que conduzioron dende o sieglo XIII a cambeyar as mugas etnicas e a formar nuebas entidaz etnicas en o suyo territorio, como por exemplo os Balcars e Carachais. Una branca d'os zircasians que emigró enta l'este entrando més con contacto con os osetas u empentando-los quedó relatibament isolata d'os zircasians orientals y esdebinió o pueblo cabardo. En ixos sieglos se dixó de parlar d'alans y s'encomenzó a parlar d'osetas. Encara güei o congustro que ha formato o río Terec a lo sud de Vladicaucás se diz Congustro de Darial, (de Dar-i-alán, puerta d'os alans).

Encara ye polemico o tema de cuan plegoron os osetas a la costera sud d'o Caucaso. Bels istoriadors cheorchians obchetibos azeptan que ya en o sieglo XIII i eba un lumero prou gran d’alans-osetas en Cheorchia, e que a reina Tamar yera d’aszendenzia en parte oseta.

A conquiesta rusa

En l'año 1774 o Imperio Ruso s'anecsionó o territorio oseta. En 1784 os rusos fundoron en territorio oseta a ziudat-fortaleza de Vladicaucás, que en ruso sennifica “sobirana d’o Caucaso”. A fins d’o periodo sobietico ixa ziudat yera de mayoría rusa. Poco enantes de 1820 se costruyó a ruta melitar de Cheorchia, dende Vladicaucás dica Tbilisi. Con l’aduya d’esta ruta melitar os osetas ya yeran sozmesos a lo Imperio Ruso, e tamién os Ingushes, que se resistiban en a marguin dreita d’o Terec.

Os osetas, chunto con os cabardos (zircasians orientals) estioron pro-rusos, a diferenzia d’os zircasians ozidentals, os ingushes, os chechenos e os daguestanís, esto lis permitió a los rusos de fer una falca que no permitió a los natibos caucasicos una resistenzia conchunta.

A guerra zebil rusa

Con tot y con ixo en bels intes os pueblos d’as montañas d’o Caucaso han tenito que asoziar-sen, e cuan cayó o rechimen zarista, se formó en Vladicaucás l’Asambleya d’os Pueblos d’o Caucaso, on s’achuntoron osetas, cabardos, chechenos, daguestanís e d’atros. En 1918 o bolchebique cheorchián Grigori Ordzhonikidze fundó a Republica Popular Sozialista d’os Soviets de Terec con capital en Vladicaucás. En agosto os cosacos forachitoron Ordzhonikidze e os bolchebiques, que tornoron con l’aduya d’os chechens, e fuoron forachitatos de nuebo en 1919 o exerzito de boluntarios d’Antón Denikin. Denikin yera mal bisto por os montañeses por os suyos ligallos con os cosacos, e dimpués de ser derrotato en Ucraína, abió d’abandonar o Caucaso a lo exerzito royo a prenzipios de 1920.

O periodo sobietico

En chinero de 1921 as autoridaz sobieticas estituyoron a Republica Autonoma d’os Montañeses dentro d’a Republica Federatiba de Rusia, e como continadora de l’Asambleya d’os Pueblos d’o Norte d’o Caucaso de 1917, aplegando a cabardos, balcars, osetas, inguxes e chechens. En 1922 la reduzioron a lo territorio d’os osetas e ingushes, e desaparixió en 1936. En 1922 fue creyata a rechión autonoma d’Osetia d’o Sud pa os osetas de Cheorchia.

Os osetas d’o norte ganoron terreno a costa d’os ingushes dimpués d’a II Guerra Mundial. Cuan os ingushes fuoron deportatos t’Asia Zentral una parte d’Ingushetia (Prigorodny) s’adibió a Osetia d’o Norte, e os osetas la pobloron. Encara que os Ingushes tornoron, Prigorodny ya no dixó de fer parte d’Osetia.

A descomposizión d'a URSS

Cuan se desfeba a URSS os osetas han estato aligatos estatechicos d'os intreses rusos en o Caucaso, cuentra os cheorchians e cuentra os pueblos musulmans d’o Caucaso oriental. En Cheorchia demandoron d’estar independients de Cheorchia e a unión d’as dos osetias baxo a tutela rusa. En Osetia d’o norte se produzioron enfrentamientos interetnicos entre os Ingushes e os Osetas por o control d’a rechión inizialment ingux de Prigorodny.

Cuan Cheorchia encomenzó o suyo prozeso d’independenzia, os osetas de Cheorchia demandoron d’estar independients de Cheorchia. A rechión autonoma d'Osetia d’o Sud solizitó o estatuto de Republica Autonoma como paso prebio a la fusión con Osetia d'o Norte en otubre de 1989. Ya a fins de 1989 i eba enfrentamientos armatos entre osetas e cheorchians. Os nazionalistas cheorchians yeran intransichents con as demandas d’as minorías no cheorchianas e acusaban a Rusia d'aber fomentato unas ideyolochías separatistas que estos nazionalistas calificaban de "dica l'inte inecsistents", "amanexitas por arte de machia".

En Tsjinvali, capital d’Osetia d’o Sud fue proclamata a independenzia en abiento* setiembre** de 1990. O president Gamsajurdia abolió l’autonomía d’Osetia d’o Sud y encomenzó una guerra ubierta. A capital fue setiata por os cheorchians. Muitos osetas se refuchioron en Osetia d’o Norte. En berano de 1992 se negozió un alto lo fuego que fue superbisato por patrullas rusas, osetas e cheorchianas. A presenzia d'un batallón ruso dende 1992, d'alcuerdo con o gobierno cheorchián permitió que tornase una calma relatiba dica l’año 2008.

En otubre de 1992 os inguxes se rebeloron en osetia d'o Norte, e muitos d'ellos fuoron forachitatos ta Chechenia-Inguxetia con o consentimiento d’os rusos.

En l'año 2008 os rusos conzentraban tropas en a muga con Cheorchia e lo gobierno cheorchián se dezidió a interbenir, produzindo-se a Guerra en Osetia d'o Sur, con derrota d'os cheorchians.

Bibliografía