Diferencia entre revisiones de «Corylus avellana»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
m Abellanera tresladada á Corylus avellana sobre una reendrezera
mSin resumen de edición
Linia 14: Linia 14:
{{Taxobox_end}}
{{Taxobox_end}}


L''''abellanera''', u más corretament '''abellanera d'Europa ozidental''' (''Corylus avellana'' <small>[[Linnaeus|L.]], [[1758]]</small>), ye un [[arbusto]] de grans dimensions (bien pocas begadas s'apresenta como [[árbol]]) de [[fuella caduca]], natural d'[[Europa]]. Ye una d'as pocas [[espezie]]s [[agricultura|agricolas]] que tamián se pueden trobar en estato silbestre (que ixo ye no asilbestradas) en as nuastras latituz, fendo casa suya d'os puestos [[umedat|umedos]] e [[güembra|pozins]] en os monts [[Peninsula Iberica|d'a Peninsula]], e tamién con d'espezial abundanzia en as balles d'o [[Perineu axial|Perineo acsial]]. En [[agricultura|cautibo]], s'ha de criar en regano.
[[Image:Start hand.svg|25px|Bariedaz dialeutals de l'Aragonés]] <small>'''Ista fualla ye escrita en [[Aragonés de Ballibió|l'aragonés d'a Balle de Bio]]'''.</small>


En llega d'alto ta's 8 [[metro]]s, anque en condizions pardiculars en hai conoixitos que n'han llegato ta's 15. A [[madera]] ye dura, flesible e resistent, e nantes se feba marchar á saber-lo ta fer-ne [[astil]]s t'as [[ferramienta]]s de labor, [[barana]]s e [[tranca]] t'as [[puerta]]s. As [[fuella]]s redondadas, d'entre 6 e 12 cm de lonchitut e d'amplura e con d'os cantos asarratos, son tobas e s'emplegan de pastura ta'l [[bestiar]] (con buena gana que les posan á las [[güella]]s e las [[craba]]s) en os lugars á on que l'árbol ye abundant.
L''''abellanera''', u más corretament '''abellanera d'Europa oczidental''' (''Corylus avellana'' <small>[[Linnaeus|L.]], [[1758]]</small>), ye un [[arbusto]] de grans dimensiós (bián pocas begadas s'apresenda como [[árbol]]) de [[fuella caduca|fualla caduga]], natural d'[[Europa]]. Ye una d'as pocas [[espezie]]s [[agricultura|agricolas]] que tamián se puán trobar en estato silbestre (que ixo ye no asilbestradas) en as nuastras latituz, fendo casa suya d'os puastos [[umedat|umedos]] e [[güembra|gombríos]] ennos mondes [[Peninsula Iberica|dera Peninsula]], e tamián con d'espezial abundanzia en as balles d'o [[Perineu axial|Perineo acsial]]. En [[agricultura|cautibo]], s'ha de criar en regano.


As [[flor]]s amanixen antes que no las fuellas, de buens comienzos en a [[primabera]], son [[monoico|monoicas]] e con d'os [[amento]]s esferenziatos por o secso: Os [[masclo|masculinos]] de color amariella palida e d'us 5-10 cm de luengos, os [[fembra|femeninos]] muit chicots e de poco no s'amagan de raso á dentro la capaza, nomás que les n'amanixen os [[estilo (botanica)|estilos]] por alto, de numer de 1 á 3. O [[fruito]] suyo ye l'[[abellana]], que madura 6 u 8 meses dimpués d'a florada, en grupos de 3 u 5 abellanas, cadaguna con d'una capaza (pela) pardicular de fuellas modificadas que les ne tapa las 3 cuatreras partes.
En llega d'alto ta's 8 [[metro|metres]], anque en condiziós pardiculars en hai conozitos que n'han llegato ta's 15. A [[madera]] ye dura, flecsible e resistent, e nantes se feba marchar á saber-lo ta fer-ne [[astil]]os t'as [[ferramienta]]s de labor, [[barana]]s e [[tranca|trangas]] t'as [[puerta|puardas]]. As [[fuella|fuallas]] redondadas, d'entre 6 e 12 cm de lonchitut e d'amplura e con d'os cantos asarratos, son tobas e s'emplegan de pastura ta'l [[bestiar]] (con buana gana que les posan á ras [[güella|guallas]] e ras [[craba]]s) ennos lugars á'n que l'árbol ye abundant.


A produzión d'abellanas en [[España]] s'aconzentra más que más en a [[probinzia de Tarragona]], á on que tradizionalment s'eban trobato os numers más grans d'etarias de regano plantadas de las ditas. A localidat tarragonense de [[Reus]] se considera lo más important mercato d'iste produto en o mundo, anque la importazión d'[[Corylus colurna|abellanas de Turquía]], más baratas, l'ha meso en buens apuros en as zagueras decadas. A produzión d'as abellaneras d'[[Asturias]] la sigue n'importanzia, con un 4 % d'a produzión estatal<ref><small>Entrada "Avellano", Nueva Enciclopedia Larousse, TOMO II, p. 870. Ed. Planeta; ISBN 84-320-4260-5</small></ref>. España, que por regular yera o terzer país en produzión d'abellanas dimpués de [[Turquía]] e [[Italia]], s'ha bido superato por [[Estatos Unitos]] en os años 90<ref><small>[http://www.infoagro.com/frutas/frutos_secos/avellana.htm Sobre o caultibo de l'abellana en Infoagro.com] referents á l'añada d'o [[2001]], Apto. "Importancia Económica y Distribución Geográfica", consultato o [[9 de chinero]] de [[2008]].</small></ref>.
As [[flor]]s amanizen antes que no ras fuallas, de bués comienzos enna [[primabera]], son [[monoico|monoicas]] e con d'os amentos esferenziatos por o secso: Os [[masclo|masculinos]] de color amariella palida e d'us 5-10 cm de luangos, os [[fembra|femeninos]] muit chicots e de poco no s'amagan de raso á dentro ra capaza, nomás que les n'amanixen os [[estilo (botanica)|estilos]] por aldo, de numero de 1 á 3. O [[fruita|fruto]] suyo ye l''''abellana''', que madura 6 u 8 meses dimpués d'a florada, en grupos de 3 u 5 abellanas, cadaguna con d'una capaza (pela) pardicular de fuallas modificadas que les ne tapa ras 3 cuatreras pardes.


O nombre de l'abellana biene d'o [[Idioma latín|latín]] ''avellanam nucem'', que segnifica "[[nuez (fruito)|nuez]] d'[[Avella]]", ixo ye una comuna d'a rechión [[Italia|italiana]] de [[Campania]]<ref><small>Entrada "Avellana", Nueva Enciclopedia Larousse, TOMO II, p. 869. Ed. Planeta; ISBN 84-320-4260-5</small></ref>.
A produzión d'abellanas en [[España]] s'aconzentra más que más enna [[probinzia de Tarragona]], á'n que tradizionalment s'eban trobato ros numeros más grandes d'etarias de regano plantadas deras ditas. A localidat tarragonense de [[Reus]] se considera ro más empordante mercato d'iste produto enno mundo, anque ra importazión d'[[abellanera turca|abellanas de Turquía]], más baratas, l'ha meso en bués apuros ennas zagueras decadas. A produzión d'as abellaneras d'[[Asturias]] la sigue n'importanzia, con un 4 % dera produzión estatal<ref><small>Entrada "Avellano", Nueva Enciclopedia Larousse, TOMO II, p. 870. Ed. Planeta; ISBN 84-320-4260-5</small></ref>. España, que por regular yera o terzer país en produzión d'abellanas dimpués de [[Turquía]] e [[Italia]], s'ha bisto superato por [[Estatos Unitos]] ennos años 90<ref><small>[http://www.infoagro.com/frutas/frutos_secos/avellana.htm Sobre o caultibo de l'abellana en Infoagro.com] referents á l'añada d'o [[2001]], Apto. "Importancia Económica y Distribución Geográfica", consultato o 9 de chinero de 2008.</small></ref>.

O nombre de l'abellana bián d'o [[latín]] ''abellanam nucem'', que sennifica "[[nuez]] d'[[Avella]]", ixo ye una comuna d'a rechión [[Italia|italiana]] de [[Campania]]<ref><small>Entrada "Avellana", Nueva Enciclopedia Larousse, TOMO II, p. 869. Ed. Planeta; ISBN 84-320-4260-5</small></ref>.


==Referenzias==
==Referenzias==
Linia 30: Linia 28:


==Enrastres esternos==
==Enrastres esternos==
{{Wikispecies_line}}
{{Wikispecies|Corylus avellana|''Corylus avellana''}}
{{commonscat|Corylus avellana|l'abellanera}}
{{commonscat|Corylus avellana|l'abellanera}}
*{{es}} [http://www.ambiente-ecologico.com/ediciones/071-06-2000/071-migueluceda.html l'Abellanera]
*{{es}} [http://www.ambiente-ecologico.com/ediciones/071-06-2000/071-migueluceda.html l'Abellanera]
Linia 37: Linia 35:


[[Categoría:Corylus]]
[[Categoría:Corylus]]
[[Categoría:Articlos en Aragonés d'a Bal de Bio]]


[[af:Haselaar]]
[[af:Haselaar]]

Versión d'o 00:10 13 set 2009

Abellanera

Corylus avellana
Dominio: Eukaryota
Reino: Plantae
División: Magnoliophyta
Clase: Magnoliopsida
Orden: Fagales
Familia: Betulaceae
Chenero: ''Corylus''
Especie: ''C. avellana''
Corylus avellana
L., 1758

L'abellanera, u más corretament abellanera d'Europa ozidental (Corylus avellana L., 1758), ye un arbusto de grans dimensions (bien pocas begadas s'apresenta como árbol) de fuella caduca, natural d'Europa. Ye una d'as pocas espezies agricolas que tamián se pueden trobar en estato silbestre (que ixo ye no asilbestradas) en as nuastras latituz, fendo casa suya d'os puestos umedos e pozins en os monts d'a Peninsula, e tamién con d'espezial abundanzia en as balles d'o Perineo acsial. En cautibo, s'ha de criar en regano.

En llega d'alto ta's 8 metros, anque en condizions pardiculars en hai conoixitos que n'han llegato ta's 15. A madera ye dura, flesible e resistent, e nantes se feba marchar á saber-lo ta fer-ne astils t'as ferramientas de labor, baranas e tranca t'as puertas. As fuellas redondadas, d'entre 6 e 12 cm de lonchitut e d'amplura e con d'os cantos asarratos, son tobas e s'emplegan de pastura ta'l bestiar (con buena gana que les posan á las güellas e las crabas) en os lugars á on que l'árbol ye abundant.

As flors amanixen antes que no las fuellas, de buens comienzos en a primabera, son monoicas e con d'os amentos esferenziatos por o secso: Os masculinos de color amariella palida e d'us 5-10 cm de luengos, os femeninos muit chicots e de poco no s'amagan de raso á dentro la capaza, nomás que les n'amanixen os estilos por alto, de numer de 1 á 3. O fruito suyo ye l'abellana, que madura 6 u 8 meses dimpués d'a florada, en grupos de 3 u 5 abellanas, cadaguna con d'una capaza (pela) pardicular de fuellas modificadas que les ne tapa las 3 cuatreras partes.

A produzión d'abellanas en España s'aconzentra más que más en a probinzia de Tarragona, á on que tradizionalment s'eban trobato os numers más grans d'etarias de regano plantadas de las ditas. A localidat tarragonense de Reus se considera lo más important mercato d'iste produto en o mundo, anque la importazión d'abellanas de Turquía, más baratas, l'ha meso en buens apuros en as zagueras decadas. A produzión d'as abellaneras d'Asturias la sigue n'importanzia, con un 4 % d'a produzión estatal[1]. España, que por regular yera o terzer país en produzión d'abellanas dimpués de Turquía e Italia, s'ha bido superato por Estatos Unitos en os años 90[2].

O nombre de l'abellana biene d'o latín avellanam nucem, que segnifica "nuez d'Avella", ixo ye una comuna d'a rechión italiana de Campania[3].

Referenzias

  1. Entrada "Avellano", Nueva Enciclopedia Larousse, TOMO II, p. 870. Ed. Planeta; ISBN 84-320-4260-5
  2. Sobre o caultibo de l'abellana en Infoagro.com referents á l'añada d'o 2001, Apto. "Importancia Económica y Distribución Geográfica", consultato o 9 de chinero de 2008.
  3. Entrada "Avellana", Nueva Enciclopedia Larousse, TOMO II, p. 869. Ed. Planeta; ISBN 84-320-4260-5

Enrastres esternos