Diferencia entre revisiones de «Oiratos»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Laco Balkhax
Linia 1: Linia 1:
Os '''Oiratos''' son [[pueblos mongols|mongols]] ozidentals que abitan en l'ueste de [[Mongolia]] ([[Hobdo]]) e a rechión china de [[Sinkiang]], entre o [[Tien Xan]] e l'[[Altai]]. En lur apocheu creyoron un imperio que iba dende o [[Laco Baljash]] dica a [[Gran Muralla China]].
Os '''Oiratos''' son [[pueblos mongols|mongols]] ozidentals que abitan en l'ueste de [[Mongolia]] ([[Hobdo]]) e a rechión china de [[Sinkiang]], entre o [[Tien Xan]] e l'[[Altai]]. En lur apocheu creyoron un imperio que iba dende o [[Laco Balkhax]] dica a [[Gran Muralla China]].


== Istoria ==
== Istoria ==

Versión d'o 09:11 21 abr 2009

Os Oiratos son mongols ozidentals que abitan en l'ueste de Mongolia (Hobdo) e a rechión china de Sinkiang, entre o Tien Xan e l'Altai. En lur apocheu creyoron un imperio que iba dende o Laco Balkhax dica a Gran Muralla China.

Istoria

Os mongols ozidentals encomenzoron a estar una amenaza pa os intreses chinos enta a decada de 1430, años dimpués que Hongku ese benzito a os mongols orientals. En 1449 derrotan a os chinos en Shaanxi, fan prisionero a lo emperador e se dedican a lo pillache en o norte de China. A meyatos d’o sieglo XV tamién atacan a lo Canato Chatagai. Sin d’embargo no creyarán un poder unificato e tienen disputas entre ellos. A la muerte d’o Can Esen (1455) os oiratos se troban dibiditos en cuatre tribus: os choros, os khochoz, os derbez, e os torgoz.

Os chinos se pueden recuperar e recostruyen a Gran Muralla a partir de 1474. Entre os Oiratos a branca d'os Choros ye a que prene mayor importanzia e més tarde serán conoxitos como Dzungaros. En o sieglo XVI, enta 1620 se fan budistas lamaístas.

Resultato d’a luita entre choros e torgoz os torgoz fuyen ta l’ueste e s’establexen en a Baxa Bolga, on serán conoxitos por os rusos como Kalmyc prenendo o etnonimo que fan serbir os turqueses (Kalmuc). En a primera metat d’o sieglo XVII os choros con base en Tarbagatai erichen un nuebo estato e prenen o nombre de Dzungaros. O can Baatur Contaichi (1634-1653) asegura as mugas ozidentals con os kazacos. En 1642 interbienen en o Tíbet e bi imposan a lo Dalai Lama como sobirán d’o país. Galdan, un fillo de Baatur Contaichi educato como lama en o Tíbet manda matar a los suyos chirmans e se fa con o poder en 1676 proclamando-se rei d’os choros e khochoz. Baxo a direzión de Galdan ocupan Caxgaria enta 1677 deponendo a lo can Ismail d’a dinastía Chatagai. Dimpués s’anecsionó Turfán e Hami. En a decada de 1680 os dzungaros atacoron a os khalkhas (mongols orientals), ocupando parte de lur territorio (1688). Os khalkhas rematan alineyando-sen con os Manchuz pa recuperar os territorios perditos. O sobirán manchut de China, Kangxi contraataca en 1696 e refusa a os dzungaros grazias a l’artillería, encara que no los derrota e continan resistindo. Galdan se suizida en 1697.

Tsewan-Rabdan prene o poder en 1697-1727, e mantiene o dominio dzungaro en Asia Zental. S’enfrentó a los rusos en a cuenca d’o Yenisei en 1716 obligando-los a retrozeder. Os Tibetans promozionan un nuebo Dalai Lama, que os manchuz reconoxen e como reazión os dzungaros prenen e saqueyan Lhasa en 1717. A influyenzia china en o Tíbet encomienza en 1720 cuan a interbenzión manchut forachita a os oiratos. Galdan-Tsereng prene o poder en 1727-1745 s’enfrenta a los chinos pero en 1731 fracasa en o intento de benzer a los khalkhas y en 1732 en o intento de recuperar l’oasis de Hami, (zentro de rutas d’o Turquestán oriental), perdito en 1697. A resistenzia dzungara dura dica 1745 cuan esclata entre ellos una crisis suzesoria en a que bi habió una rebuelta popular que posó en o poder a un lama, que beyó como se desfeba uno d’os alazez d’o Imperio Dzungaro: Os choros perdioron a echemonía sobre os atros pueblos oiratos: os derbez e os khochoz. O suzesor d’ixe lama no podió ebitar a independenzia de Caxgar e no podió resistir os ataques d’os manchuz en 1755-1757, que embadioron o país, derrotorons a os dzungaros y esterminoron a una parte important d’a poblazión. D’esta traza China torna a ocupar territorios d’Asia Zental como Caxgaria. Os chineses tornoron a estar presents en territorios d'Asia Zentral que abandonoron fa sieglos, son batizatos como Sinkiang (Nuebos confins).

Bels oiratos que se refuchioron en a Baxa Bolga combenzioron a os torgots pa que tornasen ta Dzungaria e creyasen de nuebo un imperio mongol ozidental, pero en o camín de tornata fuoron benzitos por os manchuz, que permitioron a los superbibients estar repobladors d'a bal d'o Ili y estar ixemenatos por o territorio mongol.

Os pocos oiratos que sobrebiben seguirán una eboluzión paralela a la d’os atros mongols baxo dominio manchut: a teocrazia lamaísta ye a prenzipal estituzión d’os países mongoles. Una buena parte d’a poblazión masculina se fan lamas, con o que desaparixe o potenzial guerrero. Se difunde una cultura tibetana muito conserbadora. A masa d’a poblazión queda en un estato parexito a un basallache debant d’os Cans mongols ereditarios e a teocrazia lamaísta.