Diferencia entre revisiones de «Roine»
m Bot: corrichendo espazio de nombres |
Sin resumen de edición |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Río|Roine|[[Imachen:Río Roine.PNG]]|800|1753|1800|100,200|[[Glaziar |
{{Río|Roine|[[Imachen:Río Roine.PNG]]|800|1753|1800|100,200|[[Glaziar d'o Roine]]|[[Mar Mediterranio]]||[[Suiza]], [[Franzia]]}} |
||
O '''Roine''' (''Rhône'' en [[Luenga franzesa|franzés]], ''Ròse'' en [[Luenga oczitana|oczitán]], ''Roun'' en [[Luenga francoprobenzal|francoprobenzal]], ''Rhone'' en [[Luenga alemana|alemán estándar]], ''Rotten'' en [[Alamanico|alamanico]] superior de [[Valais]]) ye un de os ríos más grans d' [[Europa]], que naxe en o cantón de [[Valais]] (u Wallis), en [[Suiza]], e muere en a costa mediterrania [[Franzia|franzesa]]. |
O '''Roine''' (''Rhône'' en [[Luenga franzesa|franzés]], ''Ròse'' en [[Luenga oczitana|oczitán]], ''Roun'' en [[Luenga francoprobenzal|francoprobenzal]], ''Rhone'' en [[Luenga alemana|alemán estándar]], ''Rotten'' en [[Alamanico|alamanico]] superior de [[Valais]]) ye un de os ríos más grans d' [[Europa]], que naxe en o cantón de [[Valais]] (u Wallis), en [[Suiza]], e muere en a costa mediterrania [[Franzia|franzesa]]. |
Versión d'o 23:05 8 chun 2006
O Roine (Rhône en franzés, Ròse en oczitán, Roun en francoprobenzal, Rhone en alemán estándar, Rotten en alamanico superior de Valais) ye un de os ríos más grans d' Europa, que naxe en o cantón de Valais (u Wallis), en Suiza, e muere en a costa mediterrania franzesa.
Orichen de o nombre
O nombre de o Roine, escrito Royne en grafía aragonesa meyebal, prozede de o latín Rhodanus, debez prenito á o grieco antigo Pοδανός (Rhodanós), bersión elena de o nombre galo (zelta) de o río, tal cual yera sentito per os griecos que abitaban a colonia de Massalia, l'autual Marsella.
O nombre zelta de o río, que debeba d'estar Rodo u Roto ("o que redola", "o que corre"), yera una denominazión frecuén ta os ríos en l'antiga luenga zelta. Asinas clamaban tamién o baxo Sena e d'altros ríos de a Europa ozidental. O nombre zelta prozede d'una radiz protoindoeuropeya *ret- ("redolar, correr"), que daría rota en latín (d'an "rueda" e os suyos deribatos en aragonés).
Manimenos, bels lingüistas opinan que a radiz rot- u rod- de o nombre "Roine" e d'altros muitos ríos europeus ye en berdá preindoeuropeya; en ixe caso, que se parexese á o berbo protozelta reto ("correr") estaría una coinzidenzia.
Curso de o río
Naxe amán de o glaziar de o Roine (Valais, Suiza) en o mazizo de Saint-Gotthard, á una altaria de 1753 m.
O Roine ye una garona dica que plega ta Martigny; d'allá entadebán se torna un gran río de montaña que esnabesa, enta o Surueste, una bal glaziar. Dimpués chira enta o Nordueste ta salir de os Alpes e fluye ta l'Ueste per o Laco Leman (u Laco de Chinebra) antis d'entrar en Franzia.
En Lyon, s'achunta con o Saona.
En plegando ta Arles, o Roine se trestalla en dos, formando lo delta de Camarga. Os dos estallos rematan en o Mar Mediterranio; un ye o Grand Rhône u Roine Gran e l'altro lo Petit Rhône u Roine Chico.
Afluyens prenzipals
Prenzipals ziudaz amanatas
Suiza
Franzia
- Lión u Lyon
- Vienne
- Tornon u Tournon-sur-Rhône
- Valença u Valence
- Montelaimar u Montélimar
- Aurenja u Orange
- Abiñón
- Bèucaire u Beaucaire
- Tarascon
- Arles
Idrolochía
Tien una longaria de 812 km e un cabal meyano en a desembocadura de 1.710 m³/s; considerando-ne l'aria, de 95.000 km², ye pues un de os ríos con un cabal relatibo más gran d'Europa: 17,9 l/s/ km².
Tiene tres mecanismos d'alimentazión prenzipals:
- A fuesa de nieu de os Alpes.
- Os frens ozeanicos (que afeutan sobre tot o Nordeste de a cuenca)
- As tronadas mediterranias (que n'afeutan o Sur).
Ixo causa un rechimen irregular, con un menimo ta berano marcato e masimos ta primabera e agüerro. As abenitas alcanzan añalmén baluras masimas de 4.000 m³/s, mientres que en crexitas eszeuzionals s'ha plegato ta cabals de 13.000 m³/s. O suyo cabal se ye achiquito prou en os zaguers sieglos. 3 posibles razons:
- Desminuzión cheneral de as prezepitazions dende a Chiqueta Edá de Chelo.
- Reforestazión de a suya cuenca, per culpa de o cambio d'emplegos de o suelo, cheneral en Europa, causando l'albandono de l'agricultura.
- Entibadura de muitos de os suyos afluyens.
Os dos zaguers fautors no sólo n'han achiquito lo cabal, tamién n'han escabonato as puntas e esmermato l'alportazión de sedimentos (o incremento de a superfizie boscosa grazias á una menor erosión, a entibadura per culpa de l'acumulazión en as infrastruturas).
Istoria
O Roine ye estata una bía de comerzio dende os tiempos preistoricos, unindo lo Norte d'Europa con o Mediterranio.
O delta de o Roine s'emprenzipió á formar fa uns 7.000 años, con un creximiento zentrato en o suyo costato ozidental (o que corresponde güei á o Roine Chico) que dimpués estió remplazato per a formazión de a punta oriental en a boca de o Roine Gran. Autualmén o delta ocupa una superfizie de 1.710 km², con una longaria de litoral de 90 km.
En o zaguer sieglo, o delta ha bisto recular o suyo comportamiento espansibo. En cheneral, tota la costa de o delta ye en regresión.
Enlazes esternos
- Pachina ofizial de a Casa de o río Roine (en franzés)
- Datos idrolochicos de a cuenca de o Roine en tiempo reyal (en franzés)