Diferencia entre revisiones de «Pasau imperfecto d'indicativo»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Linia 31: Linia 31:
== Orichen e barians ==
== Orichen e barians ==
O pasato imperfeuto d'endicatibo en aragonés ye diferent a como ye en idiomas bizins como [[castellano]] u [[catalán]]. Ye parexito a como ye en [[italián]] e [[gascón]].
O pasato imperfeuto d'endicatibo en aragonés ye diferent a como ye en idiomas bizins como [[castellano]] u [[catalán]]. Ye parexito a como ye en [[italián]] e [[gascón]].

En [[ansotano|ansotán]] la primera presona d'este imperfeuto s'indica con una -i desinenzial, (''aduyabai'', ''debebai'', ''partibai''), feito que yera estendito en lo [[romanze nabarro]] d'a sozredolada d'[[Eslaba]] y en lo norte d'as [[Zinco Billas]].

En [[chistabín]] a primera presona s'endica con ''-abe'', ''-ebe'', ''-ibe'', feito que probablement se relazione con como ye güei en ansotán:
*''Cantavai'' > ''Cantave'' > ''Cantabe''.

Feito que ye lochico tenendo en cuenta que los diftongos decreziens latins -AI- en aragonés se tornan -e-:
*''MAGIS'' > *''mais'' > ''més''
*''FORNAIRUS'' > ''Fornair(o)'' > ''Forner(o)''.


En charrars meridionals on la presión d'o castellán ye més gran como [[ayerbense]] u [[estadillano]] l'imperfeuto d'a 2ª conchugazión se fa como en la 3ª, (''queriba'', ''debiba'').
En charrars meridionals on la presión d'o castellán ye més gran como [[ayerbense]] u [[estadillano]] l'imperfeuto d'a 2ª conchugazión se fa como en la 3ª, (''queriba'', ''debiba'').

Versión d'o 16:05 22 chi 2008

O Pasato Imperfeuto d'Endicatibo s'emplega pa endicar una aczión berbal pasata, pero bista en la suya durazión, ye dizir, en una unidat de tiempo que no ha rematato, sin importan cuan empezipió ni cuan remató.

En aragonés s'espresa metendo dezaga la radiz una desinenzia -BA-, (-VA- en grafía SLA), e dimpués las desinenzias presonals:

1º Conchugazión: aduyaba aduyaba aduyaba aduyábanos aduyábaz aduyaban

2º Conchugazión: debeba debebas debeba debébanos debébaz debeban

3º Conchugazión: partiba partibas partiba partíbanos partíbaz partiban

A desinenzia presonal en a 1ª presona plural cambea ta -nos n'este e atros tiempos berbals: o pasato imperfeuto de subchuntibo e os condizionals, (que deriban d'o imperfeuto d'endicatibo). Ye notable tamién que as formas con -nos son tamién esdruxulas, n'un romanze que güei tiende a no pronunziar esdruxulos, pero que n'o pasato ne pronunziaba (como en Puértolas).

Orichen e barians

O pasato imperfeuto d'endicatibo en aragonés ye diferent a como ye en idiomas bizins como castellano u catalán. Ye parexito a como ye en italián e gascón.

En ansotán la primera presona d'este imperfeuto s'indica con una -i desinenzial, (aduyabai, debebai, partibai), feito que yera estendito en lo romanze nabarro d'a sozredolada d'Eslaba y en lo norte d'as Zinco Billas.

En chistabín a primera presona s'endica con -abe, -ebe, -ibe, feito que probablement se relazione con como ye güei en ansotán:

  • Cantavai > Cantave > Cantabe.

Feito que ye lochico tenendo en cuenta que los diftongos decreziens latins -AI- en aragonés se tornan -e-:

  • MAGIS > *mais > més
  • FORNAIRUS > Fornair(o) > Forner(o).

En charrars meridionals on la presión d'o castellán ye més gran como ayerbense u estadillano l'imperfeuto d'a 2ª conchugazión se fa como en la 3ª, (queriba, debiba).

A conserbazión d'a v en la 2º e 3ª conchugazions la consideran bels filologos como d'alcuerdo con una carauteristica d'a fonetica aragonesa, on bi ha tendenzia a la consonant oclusiba sonora latina como en remugar, coda, lexiva, ( A v fricatiba ye a eboluzión d'a -B- interbocalica, que ya en aragonés meyebal pasó ta b).

  • PARTI-BA-M > Partiva > Partiba
  • PARTI-BA-S > Partivas > Partibas
  • PARTI-BA-T > Partiva > Partiba
  • PARTI-BA-MUS > Partívanos > Partíbanos
  • PARTI-BA-TIS > Partívaz > Partíbaz
  • PARTI-BA-NT > Partívan > Partiban

Pa atros filologos ixa v u b s'ha recostruito fa pocos sieglos por analochía con a forma de la primera conchugazión e s'apoyan en que en aragonés meyebal no s'escribe.

Sin d'embargo como ya se sape los testos en aragonés meyebal no reflexaban de tot las trazas de la luenga charrata, sopre tot lo que yera muito diferent d'os idiomas bizins, y se troban forman con -eva u -iva ya en Razón feita d'Amor, que ye de prinzipios d'o sieglo XIII, de forma aislata en atros testos, e mesmo en lo castellán rioxán con sustrato nabarroargonés que escribiba Gonzalo de Berceo.

Tamién s'han documentato repuis d'imperfeutos en -iba en lo castellán de sustrato aragonés u charrar baturro que se charra en lo Norte de Tergüel, en caspolín, chipranesco y en Enguerín.