Río Martín

O río Martín naixe en una part d'a fondada de Martín-Cabra situada en o termin municipal de Martín (Teruel), a on que complegan os ríos Segura, de Fuent Ferrada, de la Rambla y de las Parras, que baixan dende as sierras de la Costera, las Umbrías, Pelarda, Pedregosa y Segura. Caye en Ebro a l'altaria d'Escatrón (Zaragoza).

Encara que o naixedero ye prou altero, diz que per o clima seco d'es territorios que trescruza (montanya mediterrania) no compliega guaire auguas y, de traza parellana ta como fan altros ríos vecíns, como o río Aguas y la Uerba, fa lo suyo camín enta Ebro sin de prodigar-se guaire en o suyo cabal.

As estimacions d'a suya longaria en son dos, pendendo de qual criterio s'emplegue ta considerar-la; diz que quan s'evalúa o suyo corso prencipal, a lonchitut ye de 98 Km, mas que si s'aconsideran es trangos anteriors, a baixadera s'enfila dica 115 km.

En o municipio de Martín compliega es quatre afluents d'o cabalto d'a suya cuenca hidrografica, d'es quals en ye l'uno més important o río Segura, naixiu de Salcediello, totz ells plegando-be enta un transecto muito ramificau y a on que as aportacions d'altros corsos menors tamién bi son numbrosas. Amés, d'entre es municipios de Mont Albán y Albalat de l'Arcebispe s'estendilla un Parque Cultural adedicau t'a conservación y protección d'a redolada en es aspectos naturals, cheolochicos y historicos (aintre d'éste se-bi troban chacimientos prehistoricos y poblacions prerromanas) que ye considerau Patrimonio d'a Humanidat de 1998 per mans d'a UNESCO.

En a cuenca d'o río Martín bi ha dos entibos; o Entibo d'Escuriza regula as auguas de l'afluent d'este nombre, y o Entibo de Cueva Foradada, que aproveita a foz que ubre o río Martín en a Sierra de los Moros, entre Arcaine y Oliet, dimpués de forcallo d'o río Radón con o Martín.

Calidat d'as auguas

As auguas se consideran de buena calidat dica l'aportación d'o barranco de Mena. N'este punto se reciben os vertius d'as actividatz meneras d'Utriellas y Escuita. En a redolada de Mont-Albán a contaminación se fa maxima, millorando en Arcaine por as aportacions de manantials que reciben a denominación de Renacimiento del Martín. En bella epoca de l'anyada o Martín puet estar seco dica que circula por ixas surchencias.

Lo río Escuriza ye un d'os principals afluents d'o Martín y reculle auguas con vertius d'actividatz meneras d'a redolada d'Estercuel.

En Arinyo, auguas enta baixo d'o forcallo d'os dos ríos se troban as surchencias més importants en cabal, aportando un augua més salada, pero dende Arinyo bi ha usos agricolas que en tot o Baixo Martín retiran augua d'o cauz y tornando esta augua contaminada. Tamién aumenta a contaminación por as auguas fecals d'os lugars que bi ha en a ribera.

En a desembocadura l'augua ye muito degradada por o redueito cabal, a salinidat y a contaminación.

Bibliografía

• (es) Ana Falo: El Martín: sus aguas. La Crida. Anuario cultural del Bajo Martín. N 2, 2005.
• (es) Prensa Diaria Aragonesa: Los ríos de Aragón. Río Martín. El Periódico de Aragón, Diputación General de Aragón, 2005.

Se veiga tamién

• Parque Cultural d'o Río Martín.

Vinclos externos

• (es) Descripción d'o río Martín.
• (es) Pachina oficial d'o Parque Cultural Río Martín.