Diferencia entre revisiones de «Aragonés ansotano»
vinclos |
corregir errores, corregir etimología y añadir más rasgos en léxico y morfología |
||
Linia 18: | Linia 18: | ||
== Morfolochia == |
== Morfolochia == |
||
O sistema d'articlos més común y millor documentato en ansotano ye o de l'aragonés cheneral ''o'', ''os'', ''a'', ''as'', |
O sistema d'articlos més común y millor documentato en ansotano ye o de l'aragonés cheneral ''o'', ''os'', ''a'', ''as'', sin embargo fa poco que se i ha documentato o emplego d'o sistema más antigo ''lo'', ''los'', ''la'', ''las'', como en [[Aragonés cheso|cheso]] en determinatos contextos: |
||
*''fendo '''lo''' fatuo'' |
*''fendo '''lo''' fatuo'' |
||
*''le'n diremos a '''la''' |
*''le'n diremos a '''la''' hermana'' |
||
O verbo ''haber'' como impersonal en (b)i ha, (b)i heba de l'aragonés cheneral ya sustituito por ''estar'': |
O verbo ''haber'' como impersonal en (b)i ha, (b)i heba de l'aragonés cheneral ya sustituito por ''estar'': |
||
Linia 31: | Linia 31: | ||
*''yo '''tenebai'''.'' |
*''yo '''tenebai'''.'' |
||
Ye a sola variedat de l'aragonés actual que conserva esta caracteristica, (se crei que o [[chistabín]] ''febe'', ''tenebe'' en ye una evolución, AI > e), pero o más notable ye que lo trobamos en o [[idioma castellán|castellán]] de [[sostrato lingüistico|sustrato]] aragonés d'[[Embún]], [[Salvatierra d'Esca]], [[Longars (Cinco Villas)|Longars]], [[Uncastiello]], [[Luesia]] y [[Malpica d'Arba]] y en o castellán d'o noreste navarro (arredol d'[[Eslava]]) s'emplegaba también (''teníai''), por ixo |
Ye a sola variedat de l'aragonés actual que conserva esta caracteristica, (se crei que o [[chistabín]] ''febe'', ''tenebe'' en ye una evolución, AI > e), pero o más notable ye que lo trobamos en o [[idioma castellán|castellán]] de [[sostrato lingüistico|sustrato]] aragonés d'[[Embún]], [[Salvatierra d'Esca]], [[Longars (Cinco Villas)|Longars]], [[Uncastiello]], [[Orés]], [[Luesia]] y [[Malpica d'Arba]] y en o castellán d'o noreste navarro (arredol d'[[Eslava]]) s'emplegaba también (''teníai''), por ixo podría ser una caracteristica d'o [[luengas romances|romance]] [[romance navarro|navarro]] medieval, perdiu de tot. |
||
Os imperfectos de subchuntivo a diferencia d'as atras variedatz d'aragonés se fan con desinencias en -ara, -iera: ''ficiera, puyara, clamara, trobara'' |
|||
A forma de os pasaus presenta este paradigma: ''puyé, puyés, puyó, puyemos, puyetz, puyoron'' |
|||
== Lexico == |
== Lexico == |
||
A parola ''monín'', ''monina'' ye |
A parola ''monín'', ''monina'' ye un occitanismo/ gasconismo derivau de ''mon nin (mi niño)'' y significa ''poliu'',<ref>{{es}} [[Alwin Kuhn|KUHN, Alwin]], ''[[Der hocharagonesische Dialekt|El Dialecto Altoaragonés]]'' (traducción de l'orichinal de 1935); Xordica Editorial. Zaragoza, [[2008]]. ISBN 978-84-96457-41-6</ref> y coincide con o vocativo que se fa servir en o [[Baixo Martín]] coexistindo con ''manyo'', sobre tot en l'afirmación ''si monín''. Ye documentau este gasconismo tamién en [[cheso]] y atras variedatz d'aragonés. |
||
Presenta términos d'etimolochía vasca: ''bizcalera, sabaya, magoría.'' |
|||
== Referencias == |
== Referencias == |
Versión d'o 12:34 20 abr 2021
Plantilla:Variedatz aragonesas
L'ansotano ye a forma de l'aragonés que se charra en a val d'Ansó enclusos os municipios d'Ansó, Biniés y Fago. Ansó figura en l'ALEANR con as siglas Hu 101.[1]
Fonetica
A -r final no se pronuncia en Ansó pero sí en Fago.
Se mantién a -d- intervocalica en casos que no son guaire comuns en aragonés occidental: odir ("oyir", "sentir").
Morfolochia
O sistema d'articlos més común y millor documentato en ansotano ye o de l'aragonés cheneral o, os, a, as, sin embargo fa poco que se i ha documentato o emplego d'o sistema más antigo lo, los, la, las, como en cheso en determinatos contextos:
- fendo lo fatuo
- le'n diremos a la hermana
O verbo haber como impersonal en (b)i ha, (b)i heba de l'aragonés cheneral ya sustituito por estar:
- bi está agua
- bi estaba agua
Existe una desinencia personal de primera persona -i en los pasatos imperfectos d'indicativo, pasatos imperfectos de subchuntivo y condicionals:
- yo febai.
- yo tenebai.
Ye a sola variedat de l'aragonés actual que conserva esta caracteristica, (se crei que o chistabín febe, tenebe en ye una evolución, AI > e), pero o más notable ye que lo trobamos en o castellán de sustrato aragonés d'Embún, Salvatierra d'Esca, Longars, Uncastiello, Orés, Luesia y Malpica d'Arba y en o castellán d'o noreste navarro (arredol d'Eslava) s'emplegaba también (teníai), por ixo podría ser una caracteristica d'o romance navarro medieval, perdiu de tot.
Os imperfectos de subchuntivo a diferencia d'as atras variedatz d'aragonés se fan con desinencias en -ara, -iera: ficiera, puyara, clamara, trobara
A forma de os pasaus presenta este paradigma: puyé, puyés, puyó, puyemos, puyetz, puyoron
Lexico
A parola monín, monina ye un occitanismo/ gasconismo derivau de mon nin (mi niño) y significa poliu,[2] y coincide con o vocativo que se fa servir en o Baixo Martín coexistindo con manyo, sobre tot en l'afirmación si monín. Ye documentau este gasconismo tamién en cheso y atras variedatz d'aragonés.
Presenta términos d'etimolochía vasca: bizcalera, sabaya, magoría.
Referencias
- ↑ (es) Manuel Alvar: Atlas lingüístico y etnográfico de Aragón, Navarra y Rioja. Institución Fernando El Católico. Departamento de Geografía Lingüística, Institución Fernando el Católico de la Excma. Diputación Provincial de Zaragoza, 1983. Tomo I, Lamina 3, Mapa nº 3.
- ↑ (es) KUHN, Alwin, El Dialecto Altoaragonés (traducción de l'orichinal de 1935); Xordica Editorial. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-96457-41-6
Vinclos externos
Variedatz occidentals de l'aragonés | ||
---|---|---|
Aisino | Ansotano | Aragüesino | Chaqués | Cheso |
Iste articlo ye un borrador. Enamplando-lo aduyarás a amillorar a Biquipedia. |