Diferencia entre revisiones de «Aragonés ansotano»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Chusec (descutir | contrebucions)
vinclos
corregir errores, corregir etimología y añadir más rasgos en léxico y morfología
Linia 18: Linia 18:


== Morfolochia ==
== Morfolochia ==
O sistema d'articlos més común y millor documentato en ansotano ye o de l'aragonés cheneral ''o'', ''os'', ''a'', ''as'', sindembargo fa poco que se i ha documentato o emplego d'o sistema más antigo ''lo'', ''los'', ''la'', ''las'', como en [[Aragonés cheso|cheso]] en determinatos contextos:
O sistema d'articlos més común y millor documentato en ansotano ye o de l'aragonés cheneral ''o'', ''os'', ''a'', ''as'', sin embargo fa poco que se i ha documentato o emplego d'o sistema más antigo ''lo'', ''los'', ''la'', ''las'', como en [[Aragonés cheso|cheso]] en determinatos contextos:
*''fendo '''lo''' fatuo''
*''fendo '''lo''' fatuo''
*''le'n diremos a '''la''' ermana''
*''le'n diremos a '''la''' hermana''


O verbo ''haber'' como impersonal en (b)i ha, (b)i heba de l'aragonés cheneral ya sustituito por ''estar'':
O verbo ''haber'' como impersonal en (b)i ha, (b)i heba de l'aragonés cheneral ya sustituito por ''estar'':
Linia 31: Linia 31:
*''yo '''tenebai'''.''
*''yo '''tenebai'''.''


Ye a sola variedat de l'aragonés actual que conserva esta caracteristica, (se crei que o [[chistabín]] ''febe'', ''tenebe'' en ye una evolución, AI > e), pero o más notable ye que lo trobamos en o [[idioma castellán|castellán]] de [[sostrato lingüistico|sustrato]] aragonés d'[[Embún]], [[Salvatierra d'Esca]], [[Longars (Cinco Villas)|Longars]], [[Uncastiello]], [[Luesia]] y [[Malpica d'Arba]] y en o castellán d'o noreste navarro (arredol d'[[Eslava]]) s'emplegaba también (''teníai''), por ixo poderba estar una caracteristica d'o [[luengas romances|romance]] [[romance navarro|navarro]] medieval, perdito de tot.
Ye a sola variedat de l'aragonés actual que conserva esta caracteristica, (se crei que o [[chistabín]] ''febe'', ''tenebe'' en ye una evolución, AI > e), pero o más notable ye que lo trobamos en o [[idioma castellán|castellán]] de [[sostrato lingüistico|sustrato]] aragonés d'[[Embún]], [[Salvatierra d'Esca]], [[Longars (Cinco Villas)|Longars]], [[Uncastiello]], [[Orés]], [[Luesia]] y [[Malpica d'Arba]] y en o castellán d'o noreste navarro (arredol d'[[Eslava]]) s'emplegaba también (''teníai''), por ixo podría ser una caracteristica d'o [[luengas romances|romance]] [[romance navarro|navarro]] medieval, perdiu de tot.

Os imperfectos de subchuntivo a diferencia d'as atras variedatz d'aragonés se fan con desinencias en -ara, -iera: ''ficiera, puyara, clamara, trobara''

A forma de os pasaus presenta este paradigma: ''puyé, puyés, puyó, puyemos, puyetz, puyoron''


== Lexico ==
== Lexico ==
A parola ''monín'', ''monina'' ye diminutivo de ''mono'' y significa ''polito'', ''fermoso'',<ref>{{es}} [[Alwin Kuhn|KUHN, Alwin]], ''[[Der hocharagonesische Dialekt|El Dialecto Altoaragonés]]'' (traducción de l'orichinal de 1935); Xordica Editorial. Zaragoza, [[2008]]. ISBN 978-84-96457-41-6</ref> y coincide con o vocativo que se fa servir en o [[Baixo Martín]] coexistindo con ''manyo'', sobre tot en l'afirmación ''si monín''.
A parola ''monín'', ''monina'' ye un occitanismo/ gasconismo derivau de ''mon nin (mi niño)'' y significa ''poliu'',<ref>{{es}} [[Alwin Kuhn|KUHN, Alwin]], ''[[Der hocharagonesische Dialekt|El Dialecto Altoaragonés]]'' (traducción de l'orichinal de 1935); Xordica Editorial. Zaragoza, [[2008]]. ISBN 978-84-96457-41-6</ref> y coincide con o vocativo que se fa servir en o [[Baixo Martín]] coexistindo con ''manyo'', sobre tot en l'afirmación ''si monín''. Ye documentau este gasconismo tamién en [[cheso]] y atras variedatz d'aragonés.

Presenta términos d'etimolochía vasca: ''bizcalera, sabaya, magoría.''


== Referencias ==
== Referencias ==

Versión d'o 12:34 20 abr 2021

Plantilla:Variedatz aragonesas

L'ansotano ye a forma de l'aragonés que se charra en a val d'Ansó enclusos os municipios d'Ansó, Biniés y Fago. Ansó figura en l'ALEANR con as siglas Hu 101.[1]

Fonetica

A -r final no se pronuncia en Ansó pero sí en Fago.

Se mantién a -d- intervocalica en casos que no son guaire comuns en aragonés occidental: odir ("oyir", "sentir").

Morfolochia

O sistema d'articlos més común y millor documentato en ansotano ye o de l'aragonés cheneral o, os, a, as, sin embargo fa poco que se i ha documentato o emplego d'o sistema más antigo lo, los, la, las, como en cheso en determinatos contextos:

  • fendo lo fatuo
  • le'n diremos a la hermana

O verbo haber como impersonal en (b)i ha, (b)i heba de l'aragonés cheneral ya sustituito por estar:

  • bi está agua
  • bi estaba agua

Existe una desinencia personal de primera persona -i en los pasatos imperfectos d'indicativo, pasatos imperfectos de subchuntivo y condicionals:

  • yo febai.
  • yo tenebai.

Ye a sola variedat de l'aragonés actual que conserva esta caracteristica, (se crei que o chistabín febe, tenebe en ye una evolución, AI > e), pero o más notable ye que lo trobamos en o castellán de sustrato aragonés d'Embún, Salvatierra d'Esca, Longars, Uncastiello, Orés, Luesia y Malpica d'Arba y en o castellán d'o noreste navarro (arredol d'Eslava) s'emplegaba también (teníai), por ixo podría ser una caracteristica d'o romance navarro medieval, perdiu de tot.

Os imperfectos de subchuntivo a diferencia d'as atras variedatz d'aragonés se fan con desinencias en -ara, -iera: ficiera, puyara, clamara, trobara

A forma de os pasaus presenta este paradigma: puyé, puyés, puyó, puyemos, puyetz, puyoron

Lexico

A parola monín, monina ye un occitanismo/ gasconismo derivau de mon nin (mi niño) y significa poliu,[2] y coincide con o vocativo que se fa servir en o Baixo Martín coexistindo con manyo, sobre tot en l'afirmación si monín. Ye documentau este gasconismo tamién en cheso y atras variedatz d'aragonés.

Presenta términos d'etimolochía vasca: bizcalera, sabaya, magoría.

Referencias

  1. (es) Manuel Alvar: Atlas lingüístico y etnográfico de Aragón, Navarra y Rioja. Institución Fernando El Católico. Departamento de Geografía Lingüística, Institución Fernando el Católico de la Excma. Diputación Provincial de Zaragoza, 1983. Tomo I, Lamina 3, Mapa nº 3.
  2. (es) KUHN, Alwin, El Dialecto Altoaragonés (traducción de l'orichinal de 1935); Xordica Editorial. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-96457-41-6

Vinclos externos

Biquizionario
Biquizionario
O Biquizionario tien una dentrada sobre l'Ansotano.


Variedatz occidentals de l'aragonés
Aisino | Ansotano | Aragüesino | Chaqués | Cheso
Iste articlo ye un borrador. Enamplando-lo aduyarás a amillorar a Biquipedia.