Diferencia entre revisiones de «Al-Andalus»
m Removing Link FA template (handled by wikidata) |
m clean up, replaced: o exercito → l'exercito |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Imachen:Coras del Emirato de Córdoba.png|300px|thumb|O [[Emirato de Cordoba]] con as suyas ''coras'', una etapa inicial de l'Al-Andalus quan encara yera prou estenillato por o norte]] |
[[Imachen:Coras del Emirato de Córdoba.png|300px|thumb|O [[Emirato de Cordoba]] con as suyas ''coras'', una etapa inicial de l'Al-Andalus quan encara yera prou estenillato por o norte]] |
||
'''Al-Andalus''' ye como se diz en [[idioma arabe|arabe]] a [[Peninsula Iberica]] y part d'Occitania. ''Al Andalus'' ye tamién a denominación que dan os historiadors a lo territorio d'a Peninsula Iberica sozmeso a los musulmans en a [[Edat Meya]]. A [[Peninsula Iberica]], (y efimerament [[Septimania]]) encomenzó a estar baixo poder d'una clase dirichent melitar de relichión musulmana dende l'anyo [[711]], quan vencioron a |
'''Al-Andalus''' ye como se diz en [[idioma arabe|arabe]] a [[Peninsula Iberica]] y part d'Occitania. ''Al Andalus'' ye tamién a denominación que dan os historiadors a lo territorio d'a Peninsula Iberica sozmeso a los musulmans en a [[Edat Meya]]. A [[Peninsula Iberica]], (y efimerament [[Septimania]]) encomenzó a estar baixo poder d'una clase dirichent melitar de relichión musulmana dende l'anyo [[711]], quan vencioron a l'exercito de lo [[Reino Visigodo de Toledo]], prolongando-se o dominio musulmán bells sieglos, sobre tot en as arias centrals, orientals y meridionals. O proceso de [[reconquiesta espanyola|reconquiesta]] cristiana iba fendo menor a extensión d'os estatos musulmans de l'Al Andalus, y se iban restrinchindo cada vegata més a lo sureste. O zaguer estato islamico en desapareixer en a Peninsula Iberica estió o [[Reino Nazarí de Granada]], en [[1492]]. |
||
== Toponimia == |
== Toponimia == |
||
Linia 14: | Linia 14: | ||
Enantes d'a invasión musulmana a mayor part d'a población yera d'orichen [[Hispania romana|hispanorromán]] y en principio cristians catolicos en a suya mayoría. Bi heba una minoría dirichent [[visigodos|visigoda]], una minoría chodiga y poblacions poco romanizatas en o norte, belunas lingüisticament no romanizatas como os [[vascons]]. Dimpués d'a invasión musulmana población autoctona recibió a denominación d'[[andalusís]] y se distinguiba entre andalusís cristians ([[mozarabes]]) y andalusís convertitos a lo Islam ([[muladís]]). En os primers sieglos conservaban a luenga romanica propia ([[idioma mozarabe|parlas mozarabes]]). |
Enantes d'a invasión musulmana a mayor part d'a población yera d'orichen [[Hispania romana|hispanorromán]] y en principio cristians catolicos en a suya mayoría. Bi heba una minoría dirichent [[visigodos|visigoda]], una minoría chodiga y poblacions poco romanizatas en o norte, belunas lingüisticament no romanizatas como os [[vascons]]. Dimpués d'a invasión musulmana población autoctona recibió a denominación d'[[andalusís]] y se distinguiba entre andalusís cristians ([[mozarabes]]) y andalusís convertitos a lo Islam ([[muladís]]). En os primers sieglos conservaban a luenga romanica propia ([[idioma mozarabe|parlas mozarabes]]). |
||
A primera invasión musulmana trayó bells mils de [[berbers en Al-Andalus|berbers]] y una menor cantidat d'[[arabes]]. Se calcula que os arabes yeran uns 50.000, acompanyatos por més d'o doble de [[berbers]], que sozmetioron a una población de talment menos de 3 millons d'habitants,<ref>[[Miguel A Ladero Quesada]] HISTORIA UNIVERSAL, EDAD MEDIA. Vicens Vives</ref> en un d'os minimos demograficos d'a historia. Manimenos os arabes yeran os que teneban más poder politico y s'establioron en as millors tierras: Cuenca d'o Guadalquivir, [[Levant]] y part d'a ribera d'[[Ebro]]. Os berbers s'establioron en a [[Meseta Central]] y en zonas montanyosas de tota a Peninsula. |
A primera invasión musulmana trayó bells mils de [[berbers en Al-Andalus|berbers]] y una menor cantidat d'[[arabes]]. Se calcula que os arabes yeran uns 50.000, acompanyatos por més d'o doble de [[berbers]], que sozmetioron a una población de talment menos de 3 millons d'habitants,<ref>[[Miguel A Ladero Quesada]] HISTORIA UNIVERSAL, EDAD MEDIA. Vicens Vives</ref> en un d'os minimos demograficos d'a historia. Manimenos os arabes yeran os que teneban más poder politico y s'establioron en as millors tierras: Cuenca d'o Guadalquivir, [[Levant]] y part d'a ribera d'[[Ebro]]. Os berbers s'establioron en a [[Meseta Central]] y en zonas montanyosas de tota a Peninsula. |
||
Os diferents procesos historicos trayoron sobre tot nuevas poblacions melitars berbers, pero tamién [[sirians (pueblo preislamico)|sirians]] y chodigos forans d'orichen oriental. Tamién yeran presents esclavos d'orichen centroeuropeu, esteuropeu y d'o norte d'Espanya, que en conchunto los historiadors los denominan eslavons, pero que no necesariament son d'orichen [[pueblos eslavos|eslavo]]. |
Os diferents procesos historicos trayoron sobre tot nuevas poblacions melitars berbers, pero tamién [[sirians (pueblo preislamico)|sirians]] y chodigos forans d'orichen oriental. Tamién yeran presents esclavos d'orichen centroeuropeu, esteuropeu y d'o norte d'Espanya, que en conchunto los historiadors los denominan eslavons, pero que no necesariament son d'orichen [[pueblos eslavos|eslavo]]. |
||
Dende o periodo d'o Emirato s'aceleró o proceso d'[[arabización]] y os [[sirians (pueblo preislamico)|sirians]], os [[berbers en Al-Andalus|berbers]] y os [[muladís]] esdevinioron [[arabes andalusís]]. Si en os primers tiempos d'a ocupación musulmana os cristians autoctonos mozarabes diferenciaban clarament entre os berbers, a qui diciban ''moros'', ''mauros'', ''mouros'', y os arabes, a qui diciban de trazas equivalents a l'aragonés ''[[caldeus]]'' u ''[[sarracins]]'', con o tiempo a parabra ''moro'' esdevinió [[archilexema]] y denominación común pa totz os musulmans, mesmo pa os musulmans de qualsiquier part d'o mundo. |
Dende o periodo d'o Emirato s'aceleró o proceso d'[[arabización]] y os [[sirians (pueblo preislamico)|sirians]], os [[berbers en Al-Andalus|berbers]] y os [[muladís]] esdevinioron [[arabes andalusís]]. Si en os primers tiempos d'a ocupación musulmana os cristians autoctonos mozarabes diferenciaban clarament entre os berbers, a qui diciban ''moros'', ''mauros'', ''mouros'', y os arabes, a qui diciban de trazas equivalents a l'aragonés ''[[caldeus]]'' u ''[[sarracins]]'', con o tiempo a parabra ''moro'' esdevinió [[archilexema]] y denominación común pa totz os musulmans, mesmo pa os musulmans de qualsiquier part d'o mundo. |
||
O proceso d'[[arabización]] estió lento, y a penar d'a igualación que introduciba entre os creyents o principio relichioso de comunidat u ''umma'', arabes, berbers, sirians, eslavons y muladís no deixoron de distinguir-sen entre ellos en o primer periodo de reinos taifas, y a diversidat etnica estió un d'os factors principals de que o Califato s'esminglanás en reinos taifas. |
O proceso d'[[arabización]] estió lento, y a penar d'a igualación que introduciba entre os creyents o principio relichioso de comunidat u ''umma'', arabes, berbers, sirians, eslavons y muladís no deixoron de distinguir-sen entre ellos en o primer periodo de reinos taifas, y a diversidat etnica estió un d'os factors principals de que o Califato s'esminglanás en reinos taifas. |
Versión d'o 15:35 11 ago 2020
Al-Andalus ye como se diz en arabe a Peninsula Iberica y part d'Occitania. Al Andalus ye tamién a denominación que dan os historiadors a lo territorio d'a Peninsula Iberica sozmeso a los musulmans en a Edat Meya. A Peninsula Iberica, (y efimerament Septimania) encomenzó a estar baixo poder d'una clase dirichent melitar de relichión musulmana dende l'anyo 711, quan vencioron a l'exercito de lo Reino Visigodo de Toledo, prolongando-se o dominio musulmán bells sieglos, sobre tot en as arias centrals, orientals y meridionals. O proceso de reconquiesta cristiana iba fendo menor a extensión d'os estatos musulmans de l'Al Andalus, y se iban restrinchindo cada vegata més a lo sureste. O zaguer estato islamico en desapareixer en a Peninsula Iberica estió o Reino Nazarí de Granada, en 1492.
Toponimia
Existe a hipotesi toponimia que interpreta o toponimo Al-Andalus a partir d'os vandalos, pueblo que creyó lo Reino Vandalo d'Africa dimpués haber estato bell tiempo ocupando Hispania. Manimenos esta hipotesi tien detractors.
En a literatura alchamiada en aragonés encara se fa servir a denominación arabe d'a peninsula, por eixemplo en o "Manuscrito alchamiau d'Urreya de Xalón":
Economía
Una d'as bases d'a economía yera l'agricultura. Os invasors musulmans se troboron con una agricultura desembolicata con reganos en Levant y a Val de l'Ebro, que ya existiban dende tiempos d'os romans, y que continoron desembolicando-sen. No ye cierto que os musulmans introducisen muitos cautivos como as mengraneras u as presqueras, que ya se conoixeban de periodos anteriors.
Composición etnica
Enantes d'a invasión musulmana a mayor part d'a población yera d'orichen hispanorromán y en principio cristians catolicos en a suya mayoría. Bi heba una minoría dirichent visigoda, una minoría chodiga y poblacions poco romanizatas en o norte, belunas lingüisticament no romanizatas como os vascons. Dimpués d'a invasión musulmana población autoctona recibió a denominación d'andalusís y se distinguiba entre andalusís cristians (mozarabes) y andalusís convertitos a lo Islam (muladís). En os primers sieglos conservaban a luenga romanica propia (parlas mozarabes).
A primera invasión musulmana trayó bells mils de berbers y una menor cantidat d'arabes. Se calcula que os arabes yeran uns 50.000, acompanyatos por més d'o doble de berbers, que sozmetioron a una población de talment menos de 3 millons d'habitants,[1] en un d'os minimos demograficos d'a historia. Manimenos os arabes yeran os que teneban más poder politico y s'establioron en as millors tierras: Cuenca d'o Guadalquivir, Levant y part d'a ribera d'Ebro. Os berbers s'establioron en a Meseta Central y en zonas montanyosas de tota a Peninsula.
Os diferents procesos historicos trayoron sobre tot nuevas poblacions melitars berbers, pero tamién sirians y chodigos forans d'orichen oriental. Tamién yeran presents esclavos d'orichen centroeuropeu, esteuropeu y d'o norte d'Espanya, que en conchunto los historiadors los denominan eslavons, pero que no necesariament son d'orichen eslavo.
Dende o periodo d'o Emirato s'aceleró o proceso d'arabización y os sirians, os berbers y os muladís esdevinioron arabes andalusís. Si en os primers tiempos d'a ocupación musulmana os cristians autoctonos mozarabes diferenciaban clarament entre os berbers, a qui diciban moros, mauros, mouros, y os arabes, a qui diciban de trazas equivalents a l'aragonés caldeus u sarracins, con o tiempo a parabra moro esdevinió archilexema y denominación común pa totz os musulmans, mesmo pa os musulmans de qualsiquier part d'o mundo.
O proceso d'arabización estió lento, y a penar d'a igualación que introduciba entre os creyents o principio relichioso de comunidat u umma, arabes, berbers, sirians, eslavons y muladís no deixoron de distinguir-sen entre ellos en o primer periodo de reinos taifas, y a diversidat etnica estió un d'os factors principals de que o Califato s'esminglanás en reinos taifas.
Os arabes andalusís son un grupo etnico que encara existe en o norte de Túniz y ciudatz d'o norte d'Africa como Tetuán, enta on emigroron u fuoron forachitatos entre os sieglos XIV y XVII.
Relichión
As relichions mayoritarias yeran a cristiana y a musulmana. Con o tiempo a relichión islamica esdevinió a mayoritaria a causa d'as conversions d'a población autoctona pa evitar pagar impuestos u pa puyar politica y socialment. Ye bien documentata a conversión d'os visigodos, que dica feba poco tiempo heban estato arrians enantes que catolicos. No bi n'ha guaires informacions de supervivencia d'o paganismo en l'Al-Andalus, pero ye posible que en o norte en quedasen, sobre tot en territorios marguinals d'o norte que temporalment pagaban impuestos a los musulmans.
O islam de l'Al-Andalus yera a lo principio relativament ubierto y liberal y con pocos movimientos realment heterodoxos. Esto remató con a intervención d'os Almorabetz y Almuades, que imposoron una traza ortodoxa y rigurosa de l'Islam.
Os cristians conoixioron movimientos hereticos, que manimenos no s'imposoron. Si que conservoron o rito visigotico, conoixito tamién como rito mozarabe.
A practica d'o chudaísmo se desembolicó sin guaires problemas dica o periodo almuade. Estió present o chudaísmo ortodoxo y o chudaísmo no talmudico u caraísmo.
Dreito
As escuelas churidicas sunnitas prenominants yeran a maliquí, orichinaria de Medina y imposata por os almorabetz y a zahirí.
Cultura
Os reis protecheban l'arte y a sciencia, y aplegaban arredol d'ellos a astronomos, filosofos y poetas. A sciencia andalusí destacó en botanica-farmacia y en astronomía, herencio d'a cultura clasica y d'a escuela aleixandrina griega.
En historiografía y relichión destacan Ibn Basan y Ibn Khaldun. Ibn Hazm estió mayor teologo y churista d'o sieglo XI. Avempace y Averroes destacoron en filosofía.
Historia
En os sieglos de dominio musulmán se sucedioron diversos periodos temporals.
Emirato dependient d'o Califato de Domás
Emirato independient
Califato independient
Primeras taifas
Dominio Almorabet
Segundas taifas
Dominio Almuade
Terceras taifas
Reino Nazarí de Granada
Referencias
- ↑ Miguel A Ladero Quesada HISTORIA UNIVERSAL, EDAD MEDIA. Vicens Vives
Vinclos externos
- Darío Fernández-Morera: "The Myth of the Andalusian Paradise", The Intercollegiate Review, 2006