Llanes

Llanes (Llanes en asturián, Llanes en castellán) ye un concello asturiano, situato en a comarca d'Oriente y partito chudicial de Llanes (en ye a suya capital). A seu d'o concello municipal se troba en Llanes.

A suya población ye de 13.950 habitants (2010), en una superficie de 263,59 km² y una densidat de población de 52,92 hab/km².

Llanes, una villa con fundas radices marineras, ye un destacato puerto pescataire en a mar Cantabrica, fundata en 1206 mientres a Baixa Edat Meya, y con una luenga historia dende ixas envueltas.

Ye una ciudat con prous elementos artisticos, estado-ne os zagueros en estar-ie devantatos os ditos Cubos d'a Memoria, obra de l'artista vasco Agustín Ibarrola.

Cheografía

O termin municipal de Llanes s'estandilla en una amplaria de costa d'alto u baixo 30 km, con altarias que puyan dende o ran d'a mar dica os 1.177 metros d'altaria de Peñablanca, a maxima altaria d'o lugar.

Antiparte, se troba dividito en 28 parroquias: Andrín, Ardisana, Barru, La Borbolla, Caldueñu, Los Caleyos, Carranzo, Los Carriles, Celoriu, Cue, Ḥontoria, Llanes, La Maletería, Meré, Naves, Nueva, Parres, Pendueles, Po, Porrúa, Posada, Pría, Purón, Rales, San Roque, Tresgrandas, Vibañu y Vidiago.

Mugas

O termin municipal de Llanes muga a o norte con a mar Cantabrica; a l'este con o Ribadeva; a o sud con Onís, Cabrales, Peñamellera Alta y Peñamellera Baxa; y a l'ueste con Cangues d'Onís y Ribeseya.

	Mar Cantabrica
Cangues d'Onís y Ribeseya		Ribadeva
	Onís, Cabrales, Peñamellera Alta y Peñamellera Baxa

Historia

Prehistoria

A mas antiga presencia documentata de l'hombre en o territorio de l'actual Llanes ye d'o Palolitico Inferior, con repuis localizatos en os chacimientos arqueolochicos de La Ribera y d'a cueva de Balmori, a on se troban pinturas rupestres d'arte franco-cantabrico. Tamién se han puesto trobar repuis d'o Magdaleniense en ixos mesmos lugars. Sindembargo, bi ha poquetz repuis d'a Edat de Fierro, mesmo que mientres o periodo preromán u mesmo román, a excepción d'una lapida adedicata a os Manes.

Edat Meya

Torre d'as murallas de Llanes.

Mientres l'Alta Edat Meya, o control d'o territorio de l'actual Llanes se feba dende un castiello (hue encara en son vesibles os suyos repuis) dito castiello de Soberrón, situato en a sierra d'o Cuera, estando a mayor parte d'o territorio propiedat d'a Ilesia Catolica a traviés d'o monesterio de Sant Salvador de Celorio, y a resta propiedat d'a nobleza local. O rei Alifonso IX de Leyón li concedió una carta puebla en 1225, como meyo t'asegurar a esfensa d'o territorio; ista carta puebla fue dimpués esviellata por o rei Alifonso X de Castiella. Ta complementar a carta puebla, iste zaguero alazetó a construcción d'una muralla ta rodiar o lugar, muralla que se remató mientres o sieglo XV.

Tot ixo favoreixió a consolidación de Llanes como un centro de poder d'a suya redolada, a on se i concentroron as funcions administrativas y melitars, y fendo asinas que a suya población plegase enta una zifra de 1.000 u 1.500 habitants. Antiparte, con a concesión d'o dreito de celebración de dos ferias cada anyada, se consolidoron as suyas funcions como destacato puerto comercial, con rotas maritimas que plegaban en Al-Andalus, o condato de Flandres, Francia, o reino d'Anglaterra u Portugal.

En ixas envueltas, encara que yera una villa de propiedat reyal, quantas vegatas os reis la donoron a os suyos favoritos, encara que dimpués tornaba a estar propiedat reyal. Asinas, Henrique II de Castiella la donó a o suyo fillo borde Alifonso de Noreña, y Chuan II de Castiella la donó a Diego Fernández de Quiñónez.

Edat Moderna

O Casino de Llanes.

En a Edat Moderna, cal destacar a influencia que tenió en o desembolique de Llanes o monesterio de Sant Salvador de Celorio, d'a Orden de Sant Benedet mientres os sieglos XVII y XVIII, mesmo que l'actividat pescataire y comercial d'o suyo puerto. Sindembargo, dende o sieglo XVIII s'escaició a suya decadencia economica, coincidindo con a continua situación de guerra maritima con o Reino Unito y con a necesidat que teneba l'Armata espanyola de mariners, que yeran enrolatos quasi sin contraprestación en detrimento d'as actividatz maritimas merament comercials.

Edat Contemporania

Mientres a Guerra d'o Francés se i escaicioron feitos d'armas, destacando a suya ocupación por o Exercito francés en 1809, quan cremoron o suyo Archivo mesmo que o palacio d'os Duque de Estrada.

Por tot ixo, dende meyatos d'o sieglo XIX marchoron dende Llanes quantos emigrants enta America, tenendo a ciudat muit poquet desembolique industrial.

Mientres a Guerra Civil espanyola, en os monts d'o suyo termin s'escaicioron bellos feitos d'armas.

Demografía

Evolución demografica

1749 1787 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 - - 15.620 15.492 16.718 18.637 18.808 19.224 18.684

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 21.779 23.349 23.222 20.421 20.107 17.451 15.509 14.318 13.382

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 - - 13.184 - 13.015 13.212 13.276 13.232 13.125

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 13.032 12.982 13.169 13.271 13.627 13.915 14.013 13.950 -

1749-1981: población de feito; 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidaz poblacionals en l'INE.

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partito	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007
Partido Socialista Obrero Español	7	8	10	11	9	10	9	10
Partido Popular	2	9	5	5	6	6	7	7
Unión de Centro Democrático	8	-	-	-	-	-	-	-
Izquierda Unida	0	0	0	0	1	1	1	0
Centro Democrático y Social	-	-	2	1	-	-	-	-
Atros	0	0	0	0	1	0	0	0
Total	17	17	17	17	17	17	17	17

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partito politico
1979–1983	José Enrique Rozas Guijarro	Unión de Centro Democrático
1983–1987	José Enrique Rozas Guijarro	Alianza Popular
1987–1991	Antonio Trevín Lombán	Partido Socialista Obrero Español
1991–1995	Antonio Trevín Lombán	Partido Socialista Obrero Español
1995–1999	Manuel Esteban Miguel Amieva	Partido Socialista Obrero Español
1999–2003	Antonio Trevín Lombán	Partido Socialista Obrero Español
2003–2004	Antonio Trevín Lombán	Partido Socialista Obrero Español
2004–2007	Dolores Álvarez Campillo	Partido Socialista Obrero Español
2007–2011	Dolores Álvarez Campillo	Partido Socialista Obrero Español

Luengas y parlas

En Llanes se charra l'astur-leyonés, en grau abanzau de sustitución por part d'o idioma castellán. A parla astur-leyonesa de Llanes se clasifica en l'astur-leyonés oriental, a on s'incluye l'asturián oriental y o cantabro, con caracters de parla de transición enta o castellán.

Molimentos

A basilica de Santa María d'o Concello.

Torre d'as antigas murallas de Llanes.

• Palacio d'os contes de la Vega del Sella, un palacio d'o sieglo XVIII en estilo barroco, y que hue ye a seu d'un Museu. Se troba protechito legalment con a suya declaración como Bien d'Intrés Cultural.
• Ilesia de Sant Salvador de Llanes, una ilesia cn chicotz repuis d'os sieglos XII y XIII (asinas, a suya frontera occidental, en estilo romanico, encara que esviellata quasi de raso mientres os sieglos XVII y XVIII.
• Palacio d'os Duque de Estrada, un palacio d'o sieglo XVII en estilo barroco, enronato dende o incendio de 1809.
• Basilica de Santa María d'o Concello, una ilesia con categoría de basilica con una frontera romanica, encara que o suyo interior ye en estilo gotico.

Localidatz achimanatas

• Adeje (Canarias).
• Cuautla de Morelos (Mexico).
• Tías (Canarias).

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Llanes.
• Pachina web oficial municipal de Llanes.