Diferencia entre revisiones de «Pavo cristatus»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Chusec (descutir | contrebucions)
Sin resumen de edición
Chusec (descutir | contrebucions)
bibliografía propuesta por Ebro
Linia 36: Linia 36:
Lo '''pago azul''' u '''pago reyal''' (scientificament '''''Pavo cristatus''''', 'pago con cresta'), ye una [[especie]] d'[[au]] [[galliforme]] d'o chenero ''[[Pavo (chenero)|Pavo]]'' d'a familia [[Phasianidae]]. Destaca por a extraordinaria [[coda]] policromada d'os [[Masclo|masclos]]. Como otras gallinacias, puede fer vuelos curtos, especialment ta posar-se en as brancas d'os árbols an discansa y pasa la nueit.
Lo '''pago azul''' u '''pago reyal''' (scientificament '''''Pavo cristatus''''', 'pago con cresta'), ye una [[especie]] d'[[au]] [[galliforme]] d'o chenero ''[[Pavo (chenero)|Pavo]]'' d'a familia [[Phasianidae]]. Destaca por a extraordinaria [[coda]] policromada d'os [[Masclo|masclos]]. Como otras gallinacias, puede fer vuelos curtos, especialment ta posar-se en as brancas d'os árbols an discansa y pasa la nueit.
== Etimolochía ==
== Etimolochía ==
Segunt [[Joan Coromines i Vigneaux|Corominas]], tanto l'[[Idioma aragonés|aragonés]] ''pago'' como lo [[Idioma castellán|castellán]] ''pavo'' vienen d'o [[latín]] ''pavus'', 'pago reyal'. En a Edat Meya, designaba exclusivament a lo pago azul, ya que l'actual [[Meleagris gallopavo|''Meleagris gallopavo'']] ye una [[Aves|au]] [[America d'o Norte|norteamericana]] trayita muito dimpués d'a [[Colonización europea d'America|colonización]] de [[1492]]. A lo pago azul, se le clamó allora ''pavo real''; ye a saber, 'pago verdadero'.<ref>J. Corominas, J. A. Pascual, ''Diccionario crítico etimológico e hispánico'', vol. IV: 'Me-Re', Madit, Gredos, 1997; p. 441-442, s. v. 'pavo'.</ref>
Segunt [[Joan Coromines i Vigneaux|Corominas]], tanto l'[[Idioma aragonés|aragonés]] ''pago'' como lo [[Idioma castellán|castellán]] ''pavo'' vienen d'o [[latín]] ''pavus'', 'pago reyal'. En a Edat Meya, designaba exclusivament a lo pago azul.<ref name=":0">J. Corominas, J. A. Pascual, ''Diccionario crítico etimológico e hispánico'', vol. IV: 'Me-Re', Madit, Gredos, 1997; p. 441-442, s. v. 'pavo'.</ref>


La forma ''pavo'' ye una forma moderna en castellán, an no se documenta dica [[Antonio de Nebrija|Nebrija]], en 1495.<ref>''Vocabulario latino-español'', [http://dirae.es/palabras/pavo] consulta 16/12/2015</ref> La forma antiga yera ''pavón'' (u ''pagón'' en [[Gonzalo de Berceo]]), que viene d'a variant latina ''pavo, -onis''.
''Pavo'' ye una forma moderna en castellán, an no se documenta dica [[Antonio de Nebrija|Nebrija]], en 1495;<ref>''Vocabulario latino-español'', [http://dirae.es/palabras/pavo] consulta 16/12/2015</ref> la forma antiga yera ''pavón'' (u ''pagón'' en [[Gonzalo de Berceo]]), que viene d'a variant latina ''pavo, -onis''. L'actual ''pavo'' ye o [[Meleagris gallopavo|''Meleagris gallopavo'']], una [[Aves|au]] [[America d'o Norte|norteamericana]] trayita muito dimpués d'a [[Colonización europea d'America|colonización]] de [[1492|1492.]] Allora, lo pago azul pasó a clamar-se ''pavo real —''ye a saber, 'pago verdadero'''—''.<ref name=":0">J. Corominas, J. A. Pascual, ''Diccionario crítico etimológico e hispánico'', vol. IV: 'Me-Re', Madit, Gredos, 1997; p. 441-442, s. v. 'pavo'.</ref> ''Real'' ye interpretau por otras autoras que analizan compuestos en castellano como 'important u relevant sobre o conchunto d'a suya especie u d'animals similars'.<ref>Érika Fernández Gil, ''Trabajar los compuestos a través del léxico de la fauna en la clase de ELE. Propuesta didáctica'', Chirona, Universidat de Chirona, 2015; p. 30 [http://dugi-doc.udg.edu/bitstream/handle/10256/11648/FernandezGilErika_Treball.pdf?sequence=1] consulta 18/12/2015</ref><ref>Cristina Buenafuentes de la Mata, ''Procesos de gramaticalización y lexicalización en la formación de compuestos en español,'' Bellaterra, Universidat de Barcelona, 2007; p. 217.</ref>


En en lugars altoaragoneses, [[Rafel Vidaller Tricas|Vidaller Tricas]] replega ''pabo'' ''reyal'' en enqüestas orals,<ref>Rafel VIDALLER TRICAS, ''Libro d’as Matas y os animals'', Zaragoza, Consejo de Protección de la Naturaleza de Aragón, 2004.</ref> ''Reyal'' interpretau por otros autors como 'con importancia sobre la resta d'o conchunto d'a suya especie'.<ref>Érika Fernández Gil, ''Trabajar los compuestos a través del léxico de la fauna en la clase de ELE. Propuesta didáctica'', Chirona, Universidat de Chirona, 2015; p. 30 [http://dugi-doc.udg.edu/bitstream/handle/10256/11648/FernandezGilErika_Treball.pdf?sequence=1] consulta 18/12/2015</ref>
En Aragón, [[Rafel Vidaller Tricas|Vidaller Tricas]] replega ''pabo'' ''reyal.''<ref>Rafel VIDALLER TRICAS, ''Libro d’as matas y os animals'', Zaragoza, Consejo de Protección de la Naturaleza de Aragón, 2004; p. 347.</ref>
== Textos ==
== Textos ==
Segunt Corominas, a primer documentación se troba enta l'anyo 1300 en os ''[[Fueros d'Aragón]]'':
Segunt Corominas, a primer documentación se troba enta l'anyo 1300 en os ''[[Fueros d'Aragón]]'':

Versión d'o 22:32 18 avi 2015

Un u más biquipedistas son treballando actualment enamplando iste articlo.

Puede estar que, por ixo, bi haiga lagunas de conteniu u deficiencias de formato. Por favor, antis de realizar correccions mayors u reescrituras, contacte con ells en a suya pachina d'usuario u a pachina de descusión de l'articlo ta poder coordinar-ne la redacción.

Ista pachina fa referencia a lo pago reyal. Ta otros emplegos, veyer Pago (desambigación), y ta pavo, veyer Pavo (desambigación).
Pavo cristatus
Pago masclo.
Denominacions populars
Pago azul, pago reyal
Estau de conservación

Seguro (IUCN)
Clasificación cientifica
Eukaryota
Animalia
Chordata
Aves
Galliformes
Phasianidae
Pavo
Descripción
Pavo cristatus
LINNAEUS, 1758

Lo pago azul u pago reyal (scientificament Pavo cristatus, 'pago con cresta'), ye una especie d'au galliforme d'o chenero Pavo d'a familia Phasianidae. Destaca por a extraordinaria coda policromada d'os masclos. Como otras gallinacias, puede fer vuelos curtos, especialment ta posar-se en as brancas d'os árbols an discansa y pasa la nueit.

Etimolochía

Segunt Corominas, tanto l'aragonés pago como lo castellán pavo vienen d'o latín pavus, 'pago reyal'. En a Edat Meya, designaba exclusivament a lo pago azul.[1]

Pavo ye una forma moderna en castellán, an no se documenta dica Nebrija, en 1495;[2] la forma antiga yera pavón (u pagón en Gonzalo de Berceo), que viene d'a variant latina pavo, -onis. L'actual pavo ye o Meleagris gallopavo, una au norteamericana trayita muito dimpués d'a colonización de 1492. Allora, lo pago azul pasó a clamar-se pavo real —ye a saber, 'pago verdadero'.[1] Real ye interpretau por otras autoras que analizan compuestos en castellano como 'important u relevant sobre o conchunto d'a suya especie u d'animals similars'.[3][4]

En Aragón, Vidaller Tricas replega pabo reyal.[5]

Textos

Segunt Corominas, a primer documentación se troba enta l'anyo 1300 en os Fueros d'Aragón:

Jan Weenix, Bodegón de caza con pago azul, 1708
aquellas aves o bestias que crían en casa, assí como pagos o gallinas o palomas. [6]

Y apareixe tamién como pago en inventarios aragoneses de 1403 y 1469.[7]

Enta 1436, Pedro de la Cabra composa unas coplas contra la corrupción, an o pago ye eixemplo de regalo (present) ta corromper a los chueces.

Pagos, cabritos, gal[l]inas,

colachs, savogas, pageles,
fan los corazones muelles;
a'l dar de las disciplinas,
judgan malas por be(g)ninas,
ladrones por innocentes;
tales donos son turmentes

de las áni[m]as mezquinas.

Descripción

Fembra de pago
Pago reyal blanco.
Uego de pago, Museum Wiesbaden (Wiesbaden, Alemanya)

O pago reyal ye una especie con un fuerte dimorfismo sexual. Lo masclo pesa de 4 a 6 kg y tiene una longaria de 100 a 115 cm dende o pico dica la coda en estar zarrada, y de 195 a 225 cm quan a coda secundaria ye plenament desembolicada. A fembra pesa de 2,75 a 4 kg y mesura unos 95 cm.

Mutacions

Bi ha variacions a causa de distintas mutacions cheneticas. Esdevienen en raras ocasions en a naturaleza, pero a criazón selectiva ha orichinau variacions de color (blanco, bronze...) y de patrón (arlequín, ala negra...). A más, s'ha cruzau lo pago con otras variedatz.

Alimentación

L'alimentación ye omnivora, composada prencipalment por simients, fruitos, bayas, hierbas, fuellas, pero tamién insectos, larvas, sargantanetas, ranas, y reptils y mamifers chiquetz.[8]

Comportamiento

Balle de festeyo d'un masclo debant d'a fembra.
Imao Keinen (1845 - 1924), Parella de pagos en primavera, Chapón
Pago de bulto, Palacio d'a Ciudat, Udaipur, India.

Son aus territorials y poligamas; cada masclo ha d'haber quatro u cinco fembras. Istas ponen de 4 a 8 uegos.

La parade frontale prend toute son ampleur avec le déploiement de la traîne qui constitue la fameuse « roue du paon ». Ainsi, le mâle relève à la verticale et ouvre largement ses longues plumes ornementales, soutenues par les rectrices, en un immense éventail parsemé d’ocelles chatoyants. Il offre alors le spectacle de son corps bleu brillant, rayonnant au centre. Habituellement le mâle déploie sa traîne mais se tourne dans le sens opposé à l’entrée de l’arène quand s’approche une femelle. Lorsqu’elle entre dans l’arène, il fait la roue, en gardant le dos tourné, montrant ainsi l’envers de ses plumes bien moins coloré, et en agitant de haut en bas ses rémiges primaires entrouvertes. Le rythme des saccades s’accélère à mesure que la femelle se rapproche, produisant un bruissement d’ailes de plus en plus fort. Puis il se tourne subitement vers sa partenaire, comme pour créer un effet de surprise, cesse d’agiter ses rémiges primaires et se penche fortement vers elle tout en rabattant son éventail en avant. Parfois c’est la femelle qui le contourne pour se positionner en face de lui. Il se pavane alors à pas lents autour d’elle, dresse le cou, bombe le torse tout en exhibant ses plumes ocellées. Si la femelle, apparemment indifférente, continue à vaquer à ses occupations, il la suit lentement mais si elle lui fait face, il imprime des tremblements rapides à ses rectrices ce qui a pour effet de produire un frémissement des barbes et un chatoiement des ocelles sur les plumes ornementales. Ces tremblements ne durent que quelques secondes mais peuvent être répétés à chaque fois que la femelle relève la tête. Après quoi, il peut tourner à nouveau le dos et agiter ses rémiges primaires. Puis il lance un sifflement et se précipite vers la femelle, ce qui occasionne généralement sa fuite. Ce manège peut être répété plusieurs fois avant qu’elle se couche au sol devant le mâle, alors au comble de l’excitation, qui rabaisse aussitôt son éventail, se rue sur elle en criant et la couvre en étalant ses sus-caudales.[9]

Carne y uegos

Los antigos teneban muito aprecio a la carne y uegos d'istas aus. Ista au ye orichinaria d'a India. Quan Aleixandro Magno conquirió a India antiga conoixió istas aus y levó bells eixemplars dica la ciudat de Babilonia. Dende aquí, istas aus se propagaron dica Persia y os romans las levoron ta Italia. L'orador Quinto Hortensio Hórtalo fui qui primero introdució entre los romans o gusto por a carne d'istas aus que fizo servir en una gran lifara que dio quan fue creyau augur. Marco Anfidio Luco fue o primero que discurrió fer-las caminar a manadas ta engordar-las.

Mosaico d'un pago (periodo bizantino), Caesarea, Israel

Apareixe representau en os molimentos y pinturas antigos.

En tiempos d'a caballería, yera tamién muit apreciau lo pago reyal, noble au y a suya carne yera l'alimento d'os valients y d'os amants y adorno d'as lifaras. [10]

Raja Ravi Varma (1848-1906), Murugan (o dios hindú Murugan con as suyas mullers sobre o pago Vahana).
Pago reyal con os dominios d'a Casa d'Habsburgo, 1555.

En a epoca contemporania, os prencipals zoológicos de totz tienen como un d'os prencipals atractivos ta o publico visitante una colección de pagos reyals.

L’histoire veut que l’introduction du paon bleu en Europe incombe à Alexandre le Grand (356-323 av. J. C.) mais le décryptage de hiéroglyphes, la lecture d’anciens documents grecs et la datation de bas-reliefs suggèrent une importation beaucoup plus ancienne. On sait, par exemple, que la flotte du roi Salomon (970-931 av. J. C.) ramena plusieurs spécimens, qu'Assourbanipal, roi d’Assyrie (669-627 av. J. C.) élevait déjà des paons dans des enclos et que Darius Ier, roi des Perses (522-486 av. J. C.) détenait aussi des paons dans ses jardins. La Mésopotamie entretenait, déjà vers 520 av. J. C. des échanges commerciaux avec l’Inde donc près de deux siècles avant les conquêtes d’Alexandre le Grand. Mentionné dans la Bible comme animal domestique, le paon fut élevé dans l’Antiquité en Égypte, en Palestine et en Macédoine vers 440 av. J. C. Il fut introduit chez les anciens Grecs qui le consacrèrent à Héra, déesse grecque du mariage. Mais après les nombreuses luttes fratricides que se livrèrent les différentes cités grecques, il disparut d’Asie Mineure et Alexandre le Grand ne fit que le réintroduire en Macédoine vers 330 av. J. C. On trouve des représentations de paons sur les fresques de Pompéi. Il était, pour les Romains, tout à la fois, un oiseau de table et d'agrémen.

Simbolismo

A simbolochía d'o pago reyal ye asociada a la suya machestuosidat. En quasi todas culturas, ye un símbol solar relacionau con a beldat, a gloria, a immortalidat y a sabiduría:

  • En l'antiga Grecia, simbolizaba a la diosa Hera.
  • En a relichión cristiana, ye considerau símbol de resurrección de Cristo porque, en tiempo de Pasqua, l'au cambea totalment de plumache. Se pueden veyer mosaicos d'o sieglo IV con ista figura en a ilesia de Santa Constancia, en Roma, asinas como en qualques catacumbas cristianas. En cheneral, as representacions de pagos reyals amuestran a l'au bebendo d'un cáliz u d'una fuent (fuent d'a vida) simbolizando un renaiximiento espiritual, asociau con o baptismo y con a eternidat de l'alma.
  • Ye l'au nacional d'India. Muitas d'as danzas folkloricas amuestran pasos inspiraus en o balle de festeyo d'o pago reyal. En l'hinduismo, sirve de montura a dioses como Skanda u Murugan.
  • En o Islam, s'asocia con Iblís, chefe d'os demonios.

Referencias

  1. 1,0 1,1 J. Corominas, J. A. Pascual, Diccionario crítico etimológico e hispánico, vol. IV: 'Me-Re', Madit, Gredos, 1997; p. 441-442, s. v. 'pavo'.
  2. Vocabulario latino-español, [1] consulta 16/12/2015
  3. Érika Fernández Gil, Trabajar los compuestos a través del léxico de la fauna en la clase de ELE. Propuesta didáctica, Chirona, Universidat de Chirona, 2015; p. 30 [2] consulta 18/12/2015
  4. Cristina Buenafuentes de la Mata, Procesos de gramaticalización y lexicalización en la formación de compuestos en español, Bellaterra, Universidat de Barcelona, 2007; p. 217.
  5. Rafel VIDALLER TRICAS, Libro d’as matas y os animals, Zaragoza, Consejo de Protección de la Naturaleza de Aragón, 2004; p. 347.
  6. edición de G. Tilander, §282.3
  7. BRAE, volúmens IV y XX
  8. Hennache & Ottaviani 2006
  9. Hennache & Ottaviani, 2006.
  10. Diccionario enciclopédico popular ilustrado Salvat, 1906-1914