Diferencia entre revisiones de «Croatas»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Linia 16: Linia 16:
}}
}}


Os '''crovates''' son os habitants mayoritarios de [[Croacia]] y [[Herzegovina occidental]], y forman minorías en atras zonas de [[Bosnia y Herzegovina|Bosnia-Herzegovina]] y o [[Sirmio]]. Parlan una luenga [[luengas eslavas|eslava]] meridional, o [[Idioma serbocrovata|serbocrovata]] y son [[catolicismo|catolicos]].
Os '''crovates''' son os habitants mayoritarios de [[Croacia]] y [[Herzegovina occidental]], y forman minorías en atras zonas de [[Bosnia y Herzegovina|Bosnia-Herzegovina]] y o [[Sirmio]]. Parlan o standard [[idioma crovate|crovate]] d'o diasistema [[Idioma serbocrovata|serbo-crovate]], d'o grupo [[luengas eslavas|eslavo]] meridional y son [[catolicismo|catolicos]].


== Reparto cheografico ==
== Reparto cheografico ==
Linia 22: Linia 22:


== Etnonimo ==
== Etnonimo ==
A etimolochía d'o etnomino d'os crovates ye un tema polemico, y li quieren dar un orichen [[luengas iranias|iranio]] u [[luengas eslavas|eslavo]]. Ye claro que existiba a lo norte d'os [[Carpatos]], (a Croacia blanca, en l'aria de l'actual [[Cracovia]]), atra cosa ye si os eslavos que s'establioron en Croacia se deciban crovates por provenir d'ixa zona (beluns no consideran a posibilidat de repetición independient d'etnonimos, que se fan a partir de radices d'una mesma luenga orichinal). En aragonés o etnonimo documentato, en o "[[Libro d'os Emperadors]]", pareix preso a traviés d'o, y curiosament conserva a consonant sonora intervocalica como en "[[lexiba]]", "[[coda]]", "[[rader]]", "[[remugar]]" y "[[leyenda aragonesa d'o Santo Gredal|gredal]]", d'alcuerdo con a [[fonetica aragonesa]], a diferencia d'atras luengas latinas, on se pierde:
A etimolochía d'o etnomino d'os crovates ye un tema polemico, y li quieren dar un orichen [[luengas iranias|iranio]] u [[luengas eslavas|eslavo]]. Ye claro que existiba a lo norte d'os [[Carpatos]], (a Croacia blanca, en l'aria de l'actual [[Cracovia]]), atra cosa ye si os eslavos que s'establioron en Croacia se deciban crovates por provenir d'ixa zona (beluns no consideran a posibilidat de repetición independient d'etnonimos, que se fan a partir de radices d'una mesma luenga orichinal). En aragonés o etnonimo documentau, en o "[[Libro d'os Emperadors]]", pareix preso a traviés d'o, y curiosament conserva a consonant sonora intervocalica como en "[[lexiba]]", "[[coda]]", "[[rader]]", "[[remugar]]" y "[[leyenda aragonesa d'o Santo Gredal|gredal]]", d'alcuerdo con a [[fonetica aragonesa]], a diferencia d'atras luengas latinas, on se pierde:
{{Cita|que ha sosmesa toda [[Bulgaria|Burgaria]] al imperio, e encara otra nación que se clama '''Crovates''' e toda la [[senyoría]] de [[Sirmio]]}}
{{Cita|que ha sosmesa toda [[Bulgaria|Burgaria]] al imperio, e encara otra nación que se clama '''Crovates''' e toda la [[senyoría]] de [[Sirmio]]}}


== Luenga ==
== Luenga ==
{{articlo principal|idioma crovate}}
{{articlo principal|idioma crovate}}
De traza oficial fan servir un standard d'o servocrovate diferent a lo de [[Serbia]] y [[Montenegro]] dito "idioma crovate". Os crovates charran os tres dialectos d'a luenga común [[idioma serbocrovate|serbocrobata]], que prenen a suya denominación por como dicen “qué”. O ''[[stokavski]]'' lo charran los [[serbios]], [[montenegrins]] y muitos crovates y [[bosnians musulmans]]. Fue esleito como luenga standard por estar común pa totas as nacionalidatz. En o norueste de Croacia se charra o ''[[kajkavski]]'' y en o sudueste, costa y islas de [[Dalmacia]] y en [[Istria]] se charra o ''[[cakavski]]''.
De traza oficial fan servir un standard d'o servo-crovate diferent a lo de [[Serbia]] y [[Montenegro]] dito "idioma crovate". Os crovates charran os tres dialectos d'a luenga común [[idioma serbocrovate|serbo-crovata]], que prenen a suya denominación por como dicen “qué”. O ''[[štokavski]]'' lo charran los [[serbios]], [[montenegrins]] y muitos crovates y [[bosnians musulmans]]. Fue esleito como luenga standard por estar común pa totas as nacionalidatz. En o norueste de Croacia se charra o ''[[kajkavski]]'' y en o sudueste, costa y islas de [[Dalmacia]] y en [[Istria]] se charra o ''[[čakavski]]''.


O standard ''stokavski'' que escriben y parlan oficialment os crovates se diferencia d'o estandard que escriben y parlan os serbios en a prenunciación d'una antiga vocal eslava (por eixemplo ''[[tiempo|vreme]]'' se prenuncia en ''stokavski'' crovate ''vrijeme''). Tamién bi ha esferencias lexicas como ''krup'', ''ladfca'' y ''papir'', cheosinonimos de ''hleb'', ''fioka'' y ''hartija'' (“[[pan]]”, “[[caixón]]”, “[[papel]]” en ''stokavski'' serbio).
O standard ''štokavski'' que escriben y parlan oficialment os crovates se diferencia d'o estandard que escriben y parlan os serbios en a pronunciación d'una antiga vocal eslava (por eixemplo ''[[tiempo|vreme]]'' se prenuncia en ''stokavski'' crovate ''vrijeme''). Tamién bi ha diferencias lexicas como ''krup'', ''ladfca'' y ''papir'', cheosinonimos de ''hleb'', ''fioka'' y ''hartija'' (“[[pan]]”, “[[caixón]]”, “[[papel]]” en ''stokavski'' serbio).


En a Edat Meya os crovates escribiban en alfabeto [[glacolitico]], introducito a fins d'o sieglo IX pos os disciplos de [[Cirilo]] y [[Metodio]], y a muestra més antiga de crovate escrito ye a placa de Baska, de l'anyo 1100 d'alto u baixo, con mezcla d'[[antigo eslavo eclesiastico|eslavo eclesiastico]] y eslavo dialectal. Dende a decada de 1980 bi ha intrés en este alfabeto como senyal de cultura crovate.
En a Edat Meya os crovates escribiban en alfabeto [[glacolitico]], introdueito a zaguers d'o sieglo IX por os disciplos de [[Cirilo]] y [[Metodio]], y a muestra més antiga de crovate escrito ye a [[placa de Baska]], de l'anyo 1100 d'alto u baixo, con mezcla d'[[antigo eslavo eclesiastico|eslavo eclesiastico]] y eslavo dialectal. Dende a decada de 1980 bi ha intrés en este alfabeto como senyal de cultura crovate.


En os sieglos XVI y XVII os crovates producioron una luenga escrita con caracters latins y en os dialectos ''[[cacavski]]'' y ''[[kajkavski]]''. En a decada de 1880 se desembolicó un standard crovate basato en o ''[[stokavski]]'' en os tiempos de promover a unidat cultural d'os eslavos d'o sud. Esta eslección como base d'una luenga común fació que crovates y serbios se comunicasen millor.
En os sieglos XVI y XVII os crovates producioron una luenga escrita con caracters latins y en os dialectos ''[[čacavski]]'' y ''[[kajkavski]]''. En a decada de 1880 se desembolicó un standard crovate basau en o ''[[štokavski]]'' en os tiempos de promover a unidat cultural d'os eslavos d'o sud. Esta esleción como base d'una luenga común fació que crovates y serbios se comunicasen millor.


Os nacionalistas crovates han lamentato que o ''stokavski'' haiga sito esleito como standard porque contribuyó a diluir as diferencias entre serbios y crovates y exposó a los crovates a una serbianización. Dende a decada de 1980 os nacionalistas crovates han prebato de purificar a luenga crovate sacando as parabras que se perciben como foranas, en especial as serbias. Belunas d'as parabras que se preban d'introducir no son neolochismos de tot, son parabras acunyatas en a segunda guerra mundial por o rechimen [[ustaixa]].
Os nacionalistas crovates han lamentau que o ''stokavski'' haiga estau esleito como standard porque contribuyó a diluir as diferencias entre serbios y crovates y exposó a los crovates a una serbianización. Dende a decada de 1980 os nacionalistas crovates han prebau de purificar a luenga crovate sacando as parabras que se perciben como foranas, en especial as serbias. Belunas d'as parabras que se preban d'introducir no son neolochismos de tot, son parabras creyadas en a Segunda Guerra Mundial por o rechimen [[ustaixa]].


== Relichión ==
== Relichión ==
O catolicismo esferencia a los crovates d'atros pueblos eslavos d'os Balcans, no d'os eslovens, pero si d'os de luenga serbocrovata, y ye preso como sinyal d'identidat nacional. En o titismo a relichión catolica fue mal considerata, pero en a decada de 1980 recuperó a suya vitalidat entre os crovates.
O catolicismo diferencia a los crovates d'atros pueblos eslavos d'os Balcans, no d'os eslovens, pero si d'os de luenga serbocrovata, y ye preso como sinyal d'identidat nacional. En o titismo a relichión catolica fue mal considerata, pero en a decada de 1980 recuperó a suya vitalidat entre os crovates. Os franciscans tienen muita influencia en o catolismo d'os crovates tanto en Croacia como en Bosnia-Herzegovina.


== Historia ==
== Historia ==
{{articlo principal|Historia de Croacia}}
=== Etnochenesi ===
=== Etnochenesi ===
[[Imachen:02 Ferdinand Quiquerez Dolazak Hrvata k moru.JPG|thumb|left|L'arribata d'os crovates a la mar.]]Existe a teoría que os primers crovates yeran una tribu [[alans|alana]] eslavizata. Bells estritos arabes d'os sieglos IX y X mencionan un país eslavo a lo norte d'os [[Carpatos]] dito ''Jordab'' u ''Jravat'',<ref>[[Gabriela Makowiecka]], [[Estanislao Macowiecki]] ''La Cultura Eslava'' Editora Nacional</ref> que os historiadors situan en l'aria de [[Cracovia]] y dicen "Croacia Blanca". [[Costantín Porfirocheneta]] afirma que o emperador Heraclio clamó a los crovates pa que s'establisen en as riberas d'o [[río Drava|Drava]] y [[río Sava|Sava]] entre os anyos 630 y 640. Os crovates feban d'etnia-tampón entre o [[Imperio Bizantín]] y o [[Avaros|Khanato Avaro]].
[[Imachen:02 Ferdinand Quiquerez Dolazak Hrvata k moru.JPG|thumb|left|L'arribada d'os crovates a la mar.]]Existe a teoría que os primers crovates yeran una tribu [[alans|alana]] eslavizada. Bells estritos arabes d'os sieglos IX y X mencionan un país eslavo a lo norte d'os [[Carpatos]] dito ''Khordab'' u ''Khravat'',<ref>{{es}} [[Gabriela Makowiecka]], [[Estanislao Macowiecki]] ''La Cultura Eslava'' Editora Nacional</ref> que os historiadors situan en l'aria de [[Cracovia]] y dicen "Croacia Blanca". [[Costantín Porfirocheneta]] afirma que o emperador Heraclio clamó a los crovates pa que s'establisen en as riberas d'o [[río Drava|Drava]] y [[río Sava|Sava]] entre os anyos 630 y 640. Os crovates feban d'etnia-tampón entre o [[Imperio Bizantín]] y o [[Avaros|Khanato Avaro]].


=== O reino crovate en os Balcans ===
=== Edat Meya ===
En a [[Edat Meya]] bi habió un estau crovata que con o rei Tomislav ([[910-928]]) plegó a estar poderoso y a tener una extensión territorial dende l'Adriatico dica o riu [[río Drina|Drina]], que ye considerau en o nacionalismo crovate como a muga natural de Croacia. En diferents momentos d'a suya historia os monarcas crovates tenioron conflictos con os hongaros, os bizantins u os venecians, que prebaban de controlar o suyo territorio. A diferencia d'atros pueblos eslavos d'os Balcans yeran un pueblo catolico, sobre tot dende o [[Concilio de Split]] de [[1060]]. O catolicismo ye un sinyal d'identidat crovata.
Os crovates yeran establitos en as riberas d'os ríos [[Río Drava|Drava]] y [[Río Sava|Sava]] en o [[sieglo VIII]]. Se diz que estió o emperador [[Heraclio]] qui permitió d'establir-se a crovates y [[serbios]] a lo sud d'o Danubio pa esfender a muga con os [[avaros]] como [[etnia-tampón]]. Con vicins tan periglosos como os avaros os crovates aceptoron a protección d'os [[francos]] [[carolinchios]], pero se'n independizoron con [[Trpimir]], que entre l'anyo [[845]] y l'anyo [[864]] reinó con o títol de ''Dux Croatorum'' (a primera mención historica d'o pueblo crovate como tal). [[Tomislav]] reinó entre l'anyo [[910]] y [[928]] y prenió o títol de ''Rex Croatorum'' en [[925]], títol reconoixito por o [[Papa]], y estió aliato d'o [[Imperio Bizantín]]. En l'anyo [[927]] os crovates vencioron a un exercito invasor [[primer Imperio Bulgaro|bulgaro]] ninviato por [[Simeón I de Bulgaria|Simeón I]].
{{cita|en aquel tempo '''ssim(e)on senyor de los burguaros''' como aquel que non se fartaua de la sangre humana fue contra huna gent clamada '''trouach(e)s''' do fue esconfito et p(er)dio la mayor part de su gent por los malos passos et por las montanyas que eran por toda aquella terra et de malas spelluncas.}}


En [[1102]] o rei [[Kalman]] u Koleman d'Hongría consigue un acuerdo con os representants d'as 12 tribus crovatas, os ''Pacta Conventa'', con os que a corona de Croacia pasa a lo rei d'Hongría en unión presonal pa cutio, a lo tiempo que os crovates conservan lur autonomía, o suyo ''ban'' (gobernador) y un [[parlamento]] (''[[sabor (Croacia)|sabor]]''). Os ''Pacta Conventa'' aseguraban a los crovates y [[dalmatas]] a conservación de lurs leis, costumbres y privilechios.<ref>{{es}} [[Miguel A Ladero Quesada]]: ''Historia Universal, Edad Media''. Vicens Vives.</ref> A muga entre Croacia y Hongría quasi no cambiará dica [[1918]], o mesmo que a muga con o [[Sacro Imperio Román-Chermanico]]. O reino crovate prebará d'estendillar-se por [[Dalmacia]] y l'actual [[Bosnia]]. Os sobirans hongaros conseguirán sozmeter Bosnia dende o [[sieglo XII]] dica mitat d'o [[sieglo XIV]].
Os reis de Croacia han de luitar en dos frents cheopoliticos: a lo norte contra os [[hongaros]], que heban plenato en [[Panonia]] o vueito de poder creyato dimpués d'a desaparición d'os [[avaros]], y a lo sud primero contra os [[Imperio Bizantín|bizantins]] y dimpués contra os [[Republica de Venecia|venecians]], que tamién preban de controlar [[Dalmacia]].


=== Os crovates entre os Otomans, os austriacos y os hongaros ===
En a conversión d'os crovates a lo cristianismo i habió una doble influencia de Roma y de Costantinoble. Os disciplos de [[Sant Metodio]] introducioron una liturchia en [[antigo eslavo eclesiastico|eslavo antigo]], manimenos a influencia catolica remató predominando. En o [[concilio de Split]] en [[1060]] suprimioron a liturchia en eslavo antigo, que manimenos feba goyo a lo pueblo. O catolicismo diferenciará a los crovates d'atros eslavos balcanicos y será una sinyal d'identidat nacional crovata.
Os [[otomans]] rematoron de conquerir l'actual [[Bosnia]] en [[1465]], y vencioron a los crovates en [[Krbovsko Polje]] en [[1493]]. Se produció una gran despoblación que buido buena part d'a zona ocupada por os otomans. En [[1526]] os otomans vencen a los hongaros en a [[batalla de Mohacs]] y consolidan o suyo dominio sobre quasi toda [[Croacia]], de fueras d'una chica part que queda baixo protección d'os [[casa d'Habsburgo|Habsburgo]] d'[[Austria]], y d'a costa dalmata que perteneixeba a la [[Republica de Venecia]].


En os sieglos XVI, XVII y XVIII bi habrá una serie de guerras y tractaus en os que os territorios crovates irán pasando a sobiranía austriaca u veneciana, de fueras d'a rechión de [[Bosnia Otomana|Bosnia]] d'o Imperio Otomán que os otomans se resisten a perder. En o que dende ixe inte se conoix como "[[Bosnia Otomana|Bosnia]]" ye tanto a cuenca d'o río [[Bosna]] (actual Bosnia Oriental) como territorios antigament d'os crovates (actual Bosnia Occidental). En Bosnia qualques crovates s'islamizan endevenindo [[bosnians musulmans]] u [[bosniacos]]. Manimenos os [[franciscans]] creyan unas condicions que permiten que continen existindo comuninatz catolicas en qualques zonas con o suyo ret de [[monesterios franciscans de Bosnia y Herzegovina|monesterio]]s, por eixemplo en [[Posavina]], en a [[Val de Lašva]] y en [[Herzegovina]] occidental.
En [[1089]] un rei crovate ye asasinato y a suya vidua yera chirmana d'o rei d'Hongría. O rei d'Hongría s'imposa debant d'atros pretendients a la [[cadiera reyal]] y en [[1102]] o rei [[Kalman]] u Koleman consigue un alcuerde con os representants d'as 12 tribus crovates, os ''Pacta Conventa'', con os que a corona de Croacia pasa a lo rei d'Hongría en unión presonal pa cutio, a lo tiempo que os crovates conservan lur autonomía, o suyo ''ban'' (gobernador) y una [[dieta]] (''sabor''). Os ''Pacta Conventa'' aseguraban a los crovates y [[dalmatas]] a conservación de lurs leis, costumbres y privilechios.<ref>[[Miguel A Ladero Quesada]]: ''Historia Universal, Edad Media''. Vicens Vives.</ref> A muga entre Croacia y Hongría quasi no cambiará dica [[1918]], o mesmo que a muga con o [[Sacro Imperio Román-Chermanico]]. O reino crovate prebará d'estendillar-se por [[Dalmacia]] y l'actual [[Bosnia]]. Os sobirans hongaros conseguirán sozmeter Bosnia dende o [[sieglo XII]] dica meyatos d'o [[sieglo XIV]].


En o [[sieglo XVIII]] os austriacos creyoron en os países crovates os [[confins militars]]. A despoblación produeita por as guerras y a emigración de población musulmana se compensó con a inmigración de crovates y tamién de cristians ortodoxos "vlacos" d'o imperio otomán que bi heba en Bosnia. Estos vlacos s'identificarán con o nacionalismo serbio en o sieglo XIX. Una rechión con muita población serbia será conoixita como ''[[Krajina]]''.
Os [[otomans]] rematan de conquerir l'actual [[Bosnia]] en [[1465]], y vencen a los crovates en [[Krbovsko Polje]] en [[1493]]. En [[1526]] os turcos vencen a los hongaros en a [[batalla de Mohacs]] y consolidan o suyo dominio sobre [[Croacia]].


As [[guerras napolionicas]] y a restauración suposoron primero a formación d'as [[Provincias Ilirianas]], a lo sud d'o Sava, que s'ixemene o [[ilirismo]] y o paso d'[[Istria]] y [[Dalmacia]] a [[Imperio Austriaco|Austria]] con a desaparición de l'administración napolionica.
=== Croacia baixo os Habsburgo ===
Dica fins d'o sieglo XVII Croacia ye dividita: [[Eslavonia]] y [[Croacia oriental]] son ocupatas por os [[otomans]]. Atra part de Croacia ye en a dita [[Hongría Reyal]], on dende 1526 reinan os [[Habsburgo]]. [[republica de Venecia|Venecia]] conserva a costa dalmata, de fueras d'a [[Republica de Ragusa]] (a redolata de [[Dubrovnik]]).


En as revolucions liberals con component nacionalista d'o sieglo XIX os crovates aduyoron a los austriacos contra os hongaros en ixas envueltas d'o ban [[Jelačić]], considerau heroi nacional crovate. Esto suposó cambios socials (abolición d'a [[servitut]]) y politicos. O [[Compromís austro-hongaro]] deixó Istria y Dalmacia en [[Cisleitania]] (con capital en Viena) y Eslavonia y a Croacia propiament dita en [[Transleitania]], (con capital en [[Budapest]]). Adintro de Transleitania os crovates consiguioron un Compromís hongaro-crovate]] con cierta autonomía. En 1878 as tropas austro-hongaras ocuporon [[Bosnia-Herzegovina]] y o gobierno hongaro consigue que os [[Habsburgo]] suprimís os [[confins militars]], y con ixo os [[privilechio]]s d'a chent que defendeba a muga, muitos d'ellos [[serbios]]. Os austriacos favoreixioron a los crovates en l'administración de Bosnia-Herzegovina. A zaguers d'o sieglo XIX creixió o sentimiento [[illirismo|illirista]] entre os crovates y atros pueblos eslavos d'os Balcans, manimenos o nacionalismo crovate yera mayoritariament más hostil a los serbios que a los austriacos.
En 1683 os otomans son derrotatos en o [[Sitio de Viena]] y encomienzan a retacular debant d'os [[Imperio d'Austria|austriacos]]. En 1699 por o [[tractato de Karlowitz]] a Croacia propiament dita y o norte d'[[Eslavonia]] deixan d'estar en o [[Imperio Otomán]] y pasan a lo Imperio Austriaco. O sud d'Eslavonia pasa a lo [[Imperio Austriaco]] en 1718 por o [[tractato de Passarowitz]]. En ixos mesmos tiempo [[Republica de Venecia|Venecia]], aligata d'Austria s'anexiona as tierras interiors de [[Chadra]] y [[Split]].


=== Os crovates en Yugoslavia ===
Dimpués d'estos tractatos os territorios d'os crovates controlaus por Austria u Venecia son de tot en a muga con a rechión de [[Bosnia Otomana|Bosnia]] d'o Imperio Otomán. En o que dende ixe inte se conoix como "[[Bosnia Otomana|Bosnia]]" ye tanto a cuenca d'o río [[Bosna]] (actual Bosnia Oriental) como territorios antigament d'os crovates (actual Bosnia Occidental). En Bosnia qualques crovates s'islamizan endevenindo [[bosnians musulmans]]. Manimenos os [[franciscans]] creyan unas condicions que permiten que continen existindo comuninatz catolicas en qualques zonas con o suyo ret de [[monesterios franciscans de Bosnia y Herzegovina|monesterio]]s, por eixemplo en [[Posavina]], en a [[Val de Lašva]] y en [[Herzegovina]] occidental.
O desarrollo d'a [[Primera Guerra Mundial]] y a derrota austriaca refirmoron a lo ilirismo y yugoslavismo entre os eslavos d'o Imperio Austro-hongaro (eslovens, crovates y serbios), que formoron un efimero [[Estau d'os Serbios, Crovates y Eslovens]] que s'unió a lo Reino de Serbia pa formar o [[Reino d'os Serbios, Crovates y Eslovens]] l'[[1 d'aviento]] de [[1918]], estau conoixiu como Yugoslavia, que será o suyo nombre oficial uns anyos dimpués. Os crovates d'Istria y Chadra y ciertas islas quedoron en Italia por o [[Tractau de Rampallo]] de 1922, y tamién los de Rijeka u Fiume en [[1924]]. O nuevo estau de Yugoslavia representó pa os crovates una dominación por part d'a monarquía serbia, que exerceba o centralismo en contra d'os intreses crovates y con a colaboración d'a [[minoría serbia de Croacia]]. Os crovates fuoron deixando de creyer en o ilirismo y, quan a oposición crovate fue prou perseguida y o rei Aleixandre I imposó una dictadura, o nacionalismo crovate se radicalizó con a formación d'o movimiento [[ustaixa]] ultracatolico y ultranacionalista. En os zaguers anyos d'a primera Yugoslavia se formó a [[Banovina Crovata]] con Croacia y territorios crovates de Bosnia-Herzegovina ([[Posavina]], Herzegovina y Bosnia central).


En a [[Segunda Guerra Mundial]] as potencias d'o [[Eixe (Segunda Guerra Muncial)|Eixe]] dioron o poder a os ustaixas pa que formasen o [[Estau Independient de Croacia]], estau formau con o territorio Crovate ixamplau con [[Bosnia-Herzegovina]] y [[Sirmia]], pero sin Dalmacia. En este estau os bosniacos musulmans fuoron consideraus crovates, manimenos se persiguió a os serbios, y en menor mesura a os chitans y chudeus. Manimenos ni os ustaixas ni os alemans no podeban controlar tot o territorio, a on operaban guerrillers monarquicos serbios y os partisans comunistas de [[Josip Broz Tito]], os qui a la fin vencioron. Os tres bandos estioron responsables de grans [[mortalera (delito)|mortalera]] d'opositors y miembros d'as nacionalidatz que consideraban enemigas. A derrota d'o Eixe y d'os ustaixas en a [[Segunda Guerra Mundial]] suposó a reconstrucción de Yugoslavia, pero como estau comunista. A Yugoslavia de Tito recuperó Istria y Dalmacia. Bi habió una guerrilla crovata anticomunista dica 1950, dimpués Titó una paz y estabilidat que duró decadas. Os [[franciscans]] aduyoron a part d'os crovates refuchiaus u exiliaus en países como [[Espanya]].
Os austriacos creyan en os países crovates os [[confins militars]], en [[1702]] en [[Eslavonia]] y en [[1737]] en a Croacia propiament dita. Bi ha una Croacia militar y una Croacia civil dica 1878, quan se suprime a organización militar d'a zona. Dimpués d'o retacule d'os turcos os musulmans fuyen. A despoblación produeita por as guerras y a emigración de población musulmana se compensa con a inmigración de crovates y tamién de [[serbios de Croacia|serbios]]. Una rechión con muita población serbia será conoixita como ''[[Krayina]]''.


Dende 1990 [[Croacia]] y [[Eslovenia]], con mayor tradición capitalista y con una clase dirichent més enriquida que en [[Serbia]] mientres o periodo titista tractoron de deixar a [[Republica Federal Socialista de Yugoslavia]], o qualo suposó que esclatasen as [[guerras yugoslavas de secesión]] d'a [[decada de 1990]], en as que s'enfrentaban as nacionalidatz que quereban independizar-sen contra os exercito federal controlau por os serbios y contra as minorías serbias locals. En as primeras fases d'a [[Guerra d'Independencia crovata]] os crovates fuyoron u fuoron forachitaus de territorio que quedó en control serbio (o 30 % d'o territorio), manimenos una contraofensiva en [[1995]] dio a victoria a Croacia, os refuchiaus podioron tornar y os serbios eslamporon.
Entre [[1809]] y [[1813]] os países Crovates a lo sud d'o [[río Sava|Sava]] perteneixeban a las [[Provincias Ilirianas]] creyatas por [[Napolión]]. Bi habrá crovates adeptos d'o [[ilirismo]]. En 1815 se torna a la situación anterior, pero [[Istria]] y [[Dalmacia]] pasan a depender d'[[Imperio Austriaco|Austria]].


En a [[Guerra de Bosnia-Herzegovina]] os crovates luitoron primero contra os serbios y dimpués contra os bosniacos musulmans. Os países occidentals presionoron pa que os bosniacos musulmans y os crovates formasen una [[Federación Crovata-Musulmana]] adintro de [[Bosnia-Herzegovina]]. Como consequencia d'a Guerra de Bosnia se produció a "limpieza etnica" de zonas de población crovata en Bosnia central, a on s'imposoron os bosniacos musulmans, y de Posavina, a on s'imposoron os serbios. Dimpués d'a Guerra de Bosnia ha continuau o exodo de crovates de Bosnia-Herzegovina ta Croacia y atros países en part por a situación economica.
=== Croacia en o Imperio Austro-Hongaro ===
En 1848 esclata una revolución en Hongría. Os crovates presentan unas reivindicacions a los [[Imperio d'Austria|austriacos]] y esleyen como ''ban'' a lo coronel [[Jelacic]], d'o [[exercito austriaco]], ''ban'' reconoixito por o emperador. Encara que en chunio ye destituito, recupera as funcions en setiembre. Dende ixe inte as tropas crovatas luitan con os austriacos contra os [[hongaros]], dica que os hongaros se rinden en agosto de 1849. Dimpués Croacia y tot o [[Imperio Austriaco]] ye baixo a politica reaccionaria de Bach.

O compromís austro-hongaro de 1867 dixa [[Istria]] y [[Dalmacia]] en [[Cisleitania]] (administrata por [[Viena]]) y [[Eslavonia]] y a Croacia propiament dita en [[Transleitania]], (administrata por [[Budapest]], ye dicir, por os hongaros). Os crovates invocan os ''Pacta Conventa'' de 1102 y n'obtienen en noviembre de 1868 un copromís hongaro-crovate. Croacia conserva a suya dieta, o uso d'a luenga, administra de modo autonomo a educación, o culto y a chusticia, pero pa atros afers a dieta crovate nombra diputatos que tienen [[escanyo]] en o parlamento hongaro. A ciudat de [[Fiume]] ye o solo puerto maritimo de Transleitania y ye unita dreitament a Hongría.

Quan [[Iván Mazuranic]] yera ''ban'' i heba estabilidat y se creya una universidat en Zagreb en 1874, pero en 1878 as tropas austro-hongaras ocupan [[Bosnia-Herzegovina]] y o gobierno hongaro consigue que os [[Habsburgo]] supriman os [[confins melitars]], y con ixo os [[privilechio]]s d'a chent que defendeba a muga, muitos d'ellos [[serbios]]. Baixo o ''ban'' Khuan-Héderbáry, que yera un [[mainate]] hongaro con muitas tierras en [[Eslavonia]] bi ha una mala politica con corrupción y prebatinas de maguiarización entre 1883 y 1893. Tot ixo fa que os crovates sigan seducitos por o [[ilirismo]] y una unión yugoslava (eslavos d'o sud), ideya encarnata en a presona de [[Josip Strossmayer]], bispe de [[Diakovo]].

=== Reino de Serbios, Crovates y Eslovens u Primera Yugoslavia ===
Os dirichents politicos crovates participan en o Comité nacional formato mientres a primera guerra mundial en Londres, dimpués en o Consello nacional de Zagreb d'octubre de 1918. O [[29 d'octubre]] de 1918 a dieta proclama a independencia de Croacia y dimpués a unión a lo [[Reino d'os serbios, crovates y eslovens]] o [[1 d'aviento]]. A fitación d'as mugas d'o nuevo reino afecta a los crovates.

Por o norte en 1920 Hongría se vei obligata por o [[tractato de Trianón]] a ceder o districto de Mur, habitato por Crovates en o sud y una porción de [[Baranya]] (a lo sudeste de [[Pécs]]).

En o sud Yugoslavia y Italia se disputan [[Istria]] y [[Dalmacia]]. En 1919 uns voluntarios italians prenen [[Fiume]], y ye declarata ciudat libre. En 1920 o [[tractato de Rapallo]] atribuye [[Chadra]], tota [[Istria]] y bellas islas d'a redolata a Italia. En 1922 a [[Italia Faixista]] ocupa Fiume, feito reconoixito por [[Yugoslavia]] en 1924 por l'alcuerdo de Roma.

Si os crovates heban estato adeptos d'o [[ilirismo]], os serbios teneban atra concepción de Yugoslavia. Os nacionalistas serbios consideraban que fendo part Serbia d'o bando vencedor, teneban dreito a gobernar sobre os atros pueblos eslavos de Yugoslavia, que heban estato en o [[Imperio Austro-Hongaro]] y no yeran independients. En Bosnia os serbios saqueyan localidatz musulmanas, y muitos musulmans [[bosnians musulmans|bosniacos]] fuyen ta Turquía. O centralismo serbio fa que os crovates queden desencantatos con o ilirismo. En 1925 ye engarcholato [[Stjepan Radic]], cabo d'o partito campesín crovate, y ye asesinato en o mesmo Parlamento en 1928. En 1933 o suyo succesor [[Macek]] tamién ye engarcholato. Ye o inte que amanix un nacionalismo crovate d'inspiración [[faixismo|faixista]] baixo a dirección de [[Palevic]] y que prene o nombre d'[[ustaixa]] por os antigos soldatos d'a muga con os otomans. O [[9 d'octubre]] de 1934 os ustaixas asesinan a lo rei [[Aleixandre de Yugoslavia|Aleixandre]] de Yugoslavia. Quan se desfa Checoslovaquia os serbios y crovates alcuerdan creyar a [[Banovina Autonoma de Croacia]], y una part de Bosnia con población crovate ([[Posavina]] y [[Herzegovina occidental]] sobretot) pasa a fer part de Croacia. Macek pasa a fer parte d'o gobierno yugoslavo en 1941.

=== A Croacia independient en a segunda Guerra Mundial ===
{{articlo principal|Estato Independient de Croacia}}
A principios de 1941 [[Hitler]] ordena a Yugoslavia que s'adhiba a lo [[Pacto Tripartito]], pensando en atacar Grecia. O rechent Pavlo acepta, pero os nacionalistas [[serbios]] se rebelan o [[27 de marzo]], dimpués Pero II ye proclamato rei, pero o [[6 d'abril]] de 1941 os exercitos hongaros, alemans y italians invaden Yugoslavia, que se rinde o día 17. Yugoslavia ye dividita en zonas, y se creya un estato satelite Crovate gobernato por os [[ustaixas]] examplato con [[Bosnia-Herzegovina]] y [[Sirmia]], pero que ha tenito que ceder territorios a Hongría y Italia, (zonas de [[Dalmacia]]). A presonalidat principal d'o rechimen ustaixa estió [[Ante Palevic]].

As tropas alemanas ocupan o nordeste y as tropas italianas o sudueste. Os ustaixas emprenderán o exterminio de serbios, y tamién de [[chitans]], [[chodigos]] (en [[Sarajevo]] i heba [[sefardís]]), y opositors politicos. Muitos serbios fuoron ninviatos a lo [[Campo de Concentración de Jasenovac]]. Con menos medios que os alemans pa fer [[mortalera (delito)|mortaleras]], as trazas d'os ustaixas impresionoron a los mesmos nazis alemans. Mientres os ustaixas exterminan a los serbios, os guerrillers monarquicos serbios (''[[chetniks]]'') exterminan a los musulmans [[bosnians musulmans|bosnians]] en as zonas que controlan. Yugoslavos de totas as nacionalidatz, crovates tamién s'aplegan en a formación d'un exercito partisán que defiende yugoslavia plural y que tienen un caudiello crovate, [[Josip Broz Tito]]. En 1942 os ustaixas y os partisans luitan en Bosnia. Os partisans son capaces de forachitar a los italians, pero son refusatos por una contraofensiva alemanya, pero en [[1943]] muitos italians cambían de bando (capitulación italiana) y esto permite a los partisans de tornar a abanzar en liberar a costa dalmata en octubre-noviembre de 1944. Os ustaixas seguiban resistindo encara dimpués d'a rendición d'Alemanya, fendo-lo o [[15 de mayo]] de 1945 en [[Eslovenia]]. [[Ante Palevic]] recibió asilo diplomatico en a Espanya [[dictadura franquista|franquista]].

=== O titismo y a segunda Yugoslavia ===
{{articlo principal|Republica Socialista de Croacia}}
En [[1946]] se constituye a [[Republica Socialista de Croacia|Republica Popular de Croacia]], con as rechions historicas de Croacia y [[Eslavonia]], y tamién con territorios tornatos por [[Hongría]] y [[Italia]], ([[Istria]] y quasi tota [[Dalmacia]], as [[Bocas de Kotor]] son ceditas a [[Montenegro]]). En o [[tractato de París]] de [[1947]] se formó o [[territorio libre de Trieste]], repartito en [[1954]]. Os [[franciscans]] aduyoron a part d'os crovates refuchiaus u exiliaus en países como [[Espanya]].

Dende 1990 [[Croacia]] y [[Eslovenia]], con mayor tradición capitalista y con una clase dirichent més enriquita que en [[Serbia]] mientres o periodo titista tratan de deixar a [[Republica Federal Socialista de Yugoslavia]]. En as eslecions d'abril-mayo de 1990 l'Aliganza Democratica Crovata plega a 2/3 d'os votos. O cheneral [[Franjo Tudjman]] ye nombrato president d'a Republica. Os [[serbios de Croacia]] no deseyan a independencia de Croacia y se planteyan d'independizar-sen de Croacia si Croacia se fa independient. O gobierno crovate no accepta de dar-lis autonomía.

=== A guerra d'independencia crovate ===
{{Articlo principal|Guerra d'independencia crovate}}
O [[25 de chunio]] de 1991 Croacia y [[Eslovenia]] proclaman a suya independencia. O gobierno federal yugoslavo refirma a los [[serbios de Croacia]] con a presencia d'o exercito federal, que preba de mantener o control de Croacia y dixa que os guerrillers serbios faigan crimens de guerra con total impunidat primero contra os crovates que yeran en minoría en as localidatz de mayoría serbia y dimpués contra os crovates de localidatz que no yeran de mayoría serbia y que egual conqueriban. ''Krayina'' a escape cayó en poder serbio. Os principals combates se desembolicaban en [[Eslavonia oriental]], de mayoría crovate, pero que os [[medios de comunicación]] serbios (y d'Estatos con actitut pro-serbia como [[Espanya]] que veyeban a independencia de Croacia como incomoda) presentaban como de mayoría serbia. Dimpués d'Eslavonia a guerra s'estendilló dende [[Krayina]] dica [[Dalmacia]] (puent de Maslenica), y as ciudatz costeras como [[Chadra]], [[Split]], atacatas por a marina yugoslava, y [[Ragusa (Croacia)|Ragusa]], atacato dende [[Montenegro]] y [[Herzegovina]] por voluntarios [[serbios]] y [[montenegrins]]. [[Vukovar]] resistió pero en zaguerías fue destruito por o exercito yugoslavo, estando escenario de crimens por os dos costatos que han quedato sin guaire castigo por o que fa a los responsables serbios. En os territorios que os serbios conquieren bi ha [[mortalera (delito)|mortaleras]] de población crovate y por miedo muitos d'ellos fuyen enantes que pleguen os serbios, feito que quan a guerra s'estendille por Bosnia y o [[Kosovo]] será conoixito como "[[limpieza etnica]]" y que quan encomenzaba en Croacia no conseguiba mover d'egual traza as sensibilidatz de bells países occidentals que yeran contra a desintegración de Yugoslavia.

O [[23 d'aviento]] de [[1991]] [[Alemanya]] reconoix a independencia de Croacia, feito que obliga a fer-lo o [[15 de chinero]] de [[1992]] a totz os países d'a CEE, dica estatos reticents como Espanya, que chugaba un papel anti-crovate y pro-serbio. En abril de [[1992]] os cascos azuls d'a [[ONU]] encomienzan a prener posicions en as zonas ocupatas por os serbios. En mayo de 1992 Croacia ye admesa en a ONU. A seu d'o mando d'os [[cascos azuls]] ye prevista que siga en [[Sarajevo]], pero quan s'aturan os combates en Croacia esclata a guerra en Bosnia-Herzegovina. Dende as suyas posicions en Bosnia-Herzegovina os serbios tamién atacaban ciudatz de Croacia como [[Slavonski Brod]] y [[Ragusa (Croacia)|Ragusa]].

En a guerra de Bosnia-Herzegovina musulmans bosnios heban confiato en a comunidat internacional y os crovates locals s'heban preparato pa a guerra. Os guerrillers serbios y o exercito troban menos resistencia y tamién fan mortaleras en as zonas baixo o suyo control, pero o refirme d'Estatos Unitos a la causa musulmana fa que ya totz os países occidentals ya no refirmen a causa serbia, (que encara tendrá a Rusia como aligata), y que a opinión publica tienga en cuenta agora os crimens de guerra serbios, as violacions masivas, ecetra....Una millor preparación pa una guerra que se veyeba inminent y l'aduya de Croacia y a suya esperiencia melitar permitió a los crovates de Bosnia y Herzegovina resistir millor os ataques serbios que a población musulmana, manimenos tamién i habió muitas baixas y se perdioron ciudatz como [[Bosanski Brod]] en [[Posavina]]. Os crovates plegoron a prener o control de Herzegovina Occidental y d'amplas zonas de Bosnia Central, dica en localidatz de mayoría musulmana como [[Kiseljak]].

I habió conflictos armatos intermitents en 1993 a una escala menor que en 1991 y 1992 que fuoron més exitosos p'as fuerzas crovatas. Os crovates podioron recuperar territorio y protecher as ciudatz de [[Chadra]] y [[Gospić]] d'ataques serbios, pero entre l'alto o fuego de 1992 y as ofensivas crovatas de 1992 a luita yera limitata y as accions melitars se reducioron a dos semanas en ixas tres anyatas y meya.<ref name="FFZG">[http://www.ffzg.hr/hsd/polemos/drugi/d.html (Croatian) War in Croatia 1991-95, Part II].</ref>

A principios de 1993 as operacions més notables estioron:
* en a central hidroelectrica de [[Peruča Lake|Peruča Dam]], 27-28 chinero 1993
* [[Operacion Maslenica]], aria d'a redolata de Maslenica, a man [[Chadra]], 22 Chinero - 10 Febrero de 1993
* [[Operacion bolsa de Medak]], aria a man de Gospić, 9-17 Setiembre de 1993.

Mientres a mayoría d'estas operacions yeran exitos relativos pa o gubierno crovate, o exito d'a [[Operacion bolsa de Medak]] en 1993 causó reaccions fueras de paises y organizacions que teneban actitutz anti-Crovates y pro-Serbias en a guerra, esto fació que o exercito Crovate no fese garra ofensiva en una anyata. En chunio de 1993 os serbios de Krajina reafirman en un referendum o suyo deseyo d'unión con os atros serbios d'os Balcans.

En Bosnia os crovates dixan d'estar aligatos d'os musulmans en 1993. O [[28 d'agosto]] de [[1993]] se constituye oficialment a [[Republica Crovata de Herzeg-Bosnia]]. Encomienzan unos combates en os que a población musulmana, més lumerosa, va prenendo o control de muitas ciudatz de Bosnia central ([[Travnik]], [[Vares]]), y tamién de Herzegovina central, ([[Jablanica]], [[Mostar]] oriental), y encara que enantes os crovates heban aduyato a salvar-se d'os serbios a muitos musulmans, que podioron trobar refuchio en ciudatz como Mostar, a opinión publica internacional yera de part d'os musulmans y en contra d'os crovates. Os países occidentals presionaban pa que os musulmans y crovates formasen una federación crovata-musulmana, pero os combates yeran dificils d'aturar.

En 1995 Os crovates van ocupando os territorios y enclaus on a posición serbia ye menos fácil de defender: primero en mayo a [[Eslavonia Occidental]] ([[Operación Flash]]), y dimpués en agosto de 1995 [[Krayina]] ([[Operación Tronata]]). Por miedo a represalias os serbios fuyen en masa de totas estas rechions. A recuperación de Krayina permite liberar d'a presión melitar a los musulmans de [[Bihac]], y os serbios encomienzan a retacular en Bosnia Occidental. Os crovates de Bosnia recuperan [[Jajce]], perdito quan os musulmans y crovates combatiban por [[Travnik]]. O [[21 de noviembre]] de 1995 Estatos Unitos fuerza a un alcuerdo de paz en [[paz de Dayton|Dayton]], os crovates de Bosnia son obligatos a fer parte d'una [[Federación Crovata-Musulmana]] dentro de Bosnia-Herzegovina, amés han de ceder as zagueras localidatz que controlaban de [[Posavina]] a la republica serbo-bosnia de Bosnia-Herzegovina.


== Referencias ==
== Referencias ==
Linia 120: Linia 74:


== Bibliografía ==
== Bibliografía ==
* [[André Sellier]], [[Jean Sellier]]: ATLAS DE LOS PUEBLOS DE EUROPA CENTRAL. Acento editorial.
* {{es}} [[André Sellier]], [[Jean Sellier]]: ''Atlas de los pueblos de Europa Central''. Acento editorial.
* [[Juan Zonaras]]: [[Libro d'os Emperadors|LIBRO DE LOS EMPERADORES]] (Versión aragonesa del compendio de historia universal patrocinada por [[Juan Fernández de Heredia]]). Larumbre Clásicos aragoneses.
* {{an}} [[Juan Zonaras]]: ''[[Libro de los Emperadors|Libro de los Emperadores]] (Versión aragonesa del compendio de historia universal patrocinada por [[Juan Fernández de Heredia]])''. Larumbre Clásicos aragoneses.


[[Categoría:Pueblos eslavos]]
[[Categoría:Pueblos eslavos]]

Versión d'o 22:06 14 nov 2014

Plantilla:Pueblo

Os crovates son os habitants mayoritarios de Croacia y Herzegovina occidental, y forman minorías en atras zonas de Bosnia-Herzegovina y o Sirmio. Parlan o standard crovate d'o diasistema serbo-crovate, d'o grupo eslavo meridional y son catolicos.

Reparto cheografico

En Croacia en 1981 os crovates yeran uns 3.455.000 individuos. Fuera de Croacia en 1981 os crovates yeran 758.000 en Bosnia-Herzegovina, 149.000 en Serbia, 56.000 en Eslovenia, se crei que 30000 en Hongría y 26.000 en Austria.

Etnonimo

A etimolochía d'o etnomino d'os crovates ye un tema polemico, y li quieren dar un orichen iranio u eslavo. Ye claro que existiba a lo norte d'os Carpatos, (a Croacia blanca, en l'aria de l'actual Cracovia), atra cosa ye si os eslavos que s'establioron en Croacia se deciban crovates por provenir d'ixa zona (beluns no consideran a posibilidat de repetición independient d'etnonimos, que se fan a partir de radices d'una mesma luenga orichinal). En aragonés o etnonimo documentau, en o "Libro d'os Emperadors", pareix preso a traviés d'o, y curiosament conserva a consonant sonora intervocalica como en "lexiba", "coda", "rader", "remugar" y "gredal", d'alcuerdo con a fonetica aragonesa, a diferencia d'atras luengas latinas, on se pierde:

que ha sosmesa toda Burgaria al imperio, e encara otra nación que se clama Crovates e toda la senyoría de Sirmio

Luenga

Ta más detalles, veyer l'articlo idioma crovateveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

De traza oficial fan servir un standard d'o servo-crovate diferent a lo de Serbia y Montenegro dito "idioma crovate". Os crovates charran os tres dialectos d'a luenga común serbo-crovata, que prenen a suya denominación por como dicen “qué”. O štokavski lo charran los serbios, montenegrins y muitos crovates y bosnians musulmans. Fue esleito como luenga standard por estar común pa totas as nacionalidatz. En o norueste de Croacia se charra o kajkavski y en o sudueste, costa y islas de Dalmacia y en Istria se charra o čakavski.

O standard štokavski que escriben y parlan oficialment os crovates se diferencia d'o estandard que escriben y parlan os serbios en a pronunciación d'una antiga vocal eslava (por eixemplo vreme se prenuncia en stokavski crovate vrijeme). Tamién bi ha diferencias lexicas como krup, ladfca y papir, cheosinonimos de hleb, fioka y hartija (“pan”, “caixón”, “papel” en stokavski serbio).

En a Edat Meya os crovates escribiban en alfabeto glacolitico, introdueito a zaguers d'o sieglo IX por os disciplos de Cirilo y Metodio, y a muestra més antiga de crovate escrito ye a placa de Baska, de l'anyo 1100 d'alto u baixo, con mezcla d'eslavo eclesiastico y eslavo dialectal. Dende a decada de 1980 bi ha intrés en este alfabeto como senyal de cultura crovate.

En os sieglos XVI y XVII os crovates producioron una luenga escrita con caracters latins y en os dialectos čacavski y kajkavski. En a decada de 1880 se desembolicó un standard crovate basau en o štokavski en os tiempos de promover a unidat cultural d'os eslavos d'o sud. Esta esleción como base d'una luenga común fació que crovates y serbios se comunicasen millor.

Os nacionalistas crovates han lamentau que o stokavski haiga estau esleito como standard porque contribuyó a diluir as diferencias entre serbios y crovates y exposó a los crovates a una serbianización. Dende a decada de 1980 os nacionalistas crovates han prebau de purificar a luenga crovate sacando as parabras que se perciben como foranas, en especial as serbias. Belunas d'as parabras que se preban d'introducir no son neolochismos de tot, son parabras creyadas en a Segunda Guerra Mundial por o rechimen ustaixa.

Relichión

O catolicismo diferencia a los crovates d'atros pueblos eslavos d'os Balcans, no d'os eslovens, pero si d'os de luenga serbocrovata, y ye preso como sinyal d'identidat nacional. En o titismo a relichión catolica fue mal considerata, pero en a decada de 1980 recuperó a suya vitalidat entre os crovates. Os franciscans tienen muita influencia en o catolismo d'os crovates tanto en Croacia como en Bosnia-Herzegovina.

Historia

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Croaciaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Etnochenesi

L'arribada d'os crovates a la mar.

Existe a teoría que os primers crovates yeran una tribu alana eslavizada. Bells estritos arabes d'os sieglos IX y X mencionan un país eslavo a lo norte d'os Carpatos dito Khordab u Khravat,[1] que os historiadors situan en l'aria de Cracovia y dicen "Croacia Blanca". Costantín Porfirocheneta afirma que o emperador Heraclio clamó a los crovates pa que s'establisen en as riberas d'o Drava y Sava entre os anyos 630 y 640. Os crovates feban d'etnia-tampón entre o Imperio Bizantín y o Khanato Avaro.

Edat Meya

En a Edat Meya bi habió un estau crovata que con o rei Tomislav (910-928) plegó a estar poderoso y a tener una extensión territorial dende l'Adriatico dica o riu Drina, que ye considerau en o nacionalismo crovate como a muga natural de Croacia. En diferents momentos d'a suya historia os monarcas crovates tenioron conflictos con os hongaros, os bizantins u os venecians, que prebaban de controlar o suyo territorio. A diferencia d'atros pueblos eslavos d'os Balcans yeran un pueblo catolico, sobre tot dende o Concilio de Split de 1060. O catolicismo ye un sinyal d'identidat crovata.

En 1102 o rei Kalman u Koleman d'Hongría consigue un acuerdo con os representants d'as 12 tribus crovatas, os Pacta Conventa, con os que a corona de Croacia pasa a lo rei d'Hongría en unión presonal pa cutio, a lo tiempo que os crovates conservan lur autonomía, o suyo ban (gobernador) y un parlamento (sabor). Os Pacta Conventa aseguraban a los crovates y dalmatas a conservación de lurs leis, costumbres y privilechios.[2] A muga entre Croacia y Hongría quasi no cambiará dica 1918, o mesmo que a muga con o Sacro Imperio Román-Chermanico. O reino crovate prebará d'estendillar-se por Dalmacia y l'actual Bosnia. Os sobirans hongaros conseguirán sozmeter Bosnia dende o sieglo XII dica mitat d'o sieglo XIV.

Os crovates entre os Otomans, os austriacos y os hongaros

Os otomans rematoron de conquerir l'actual Bosnia en 1465, y vencioron a los crovates en Krbovsko Polje en 1493. Se produció una gran despoblación que buido buena part d'a zona ocupada por os otomans. En 1526 os otomans vencen a los hongaros en a batalla de Mohacs y consolidan o suyo dominio sobre quasi toda Croacia, de fueras d'una chica part que queda baixo protección d'os Habsburgo d'Austria, y d'a costa dalmata que perteneixeba a la Republica de Venecia.

En os sieglos XVI, XVII y XVIII bi habrá una serie de guerras y tractaus en os que os territorios crovates irán pasando a sobiranía austriaca u veneciana, de fueras d'a rechión de Bosnia d'o Imperio Otomán que os otomans se resisten a perder. En o que dende ixe inte se conoix como "Bosnia" ye tanto a cuenca d'o río Bosna (actual Bosnia Oriental) como territorios antigament d'os crovates (actual Bosnia Occidental). En Bosnia qualques crovates s'islamizan endevenindo bosnians musulmans u bosniacos. Manimenos os franciscans creyan unas condicions que permiten que continen existindo comuninatz catolicas en qualques zonas con o suyo ret de monesterios, por eixemplo en Posavina, en a Val de Lašva y en Herzegovina occidental.

En o sieglo XVIII os austriacos creyoron en os países crovates os confins militars. A despoblación produeita por as guerras y a emigración de población musulmana se compensó con a inmigración de crovates y tamién de cristians ortodoxos "vlacos" d'o imperio otomán que bi heba en Bosnia. Estos vlacos s'identificarán con o nacionalismo serbio en o sieglo XIX. Una rechión con muita población serbia será conoixita como Krajina.

As guerras napolionicas y a restauración suposoron primero a formación d'as Provincias Ilirianas, a lo sud d'o Sava, que s'ixemene o ilirismo y o paso d'Istria y Dalmacia a Austria con a desaparición de l'administración napolionica.

En as revolucions liberals con component nacionalista d'o sieglo XIX os crovates aduyoron a los austriacos contra os hongaros en ixas envueltas d'o ban Jelačić, considerau heroi nacional crovate. Esto suposó cambios socials (abolición d'a servitut) y politicos. O Compromís austro-hongaro deixó Istria y Dalmacia en Cisleitania (con capital en Viena) y Eslavonia y a Croacia propiament dita en Transleitania, (con capital en Budapest). Adintro de Transleitania os crovates consiguioron un Compromís hongaro-crovate]] con cierta autonomía. En 1878 as tropas austro-hongaras ocuporon Bosnia-Herzegovina y o gobierno hongaro consigue que os Habsburgo suprimís os confins militars, y con ixo os privilechios d'a chent que defendeba a muga, muitos d'ellos serbios. Os austriacos favoreixioron a los crovates en l'administración de Bosnia-Herzegovina. A zaguers d'o sieglo XIX creixió o sentimiento illirista entre os crovates y atros pueblos eslavos d'os Balcans, manimenos o nacionalismo crovate yera mayoritariament más hostil a los serbios que a los austriacos.

Os crovates en Yugoslavia

O desarrollo d'a Primera Guerra Mundial y a derrota austriaca refirmoron a lo ilirismo y yugoslavismo entre os eslavos d'o Imperio Austro-hongaro (eslovens, crovates y serbios), que formoron un efimero Estau d'os Serbios, Crovates y Eslovens que s'unió a lo Reino de Serbia pa formar o Reino d'os Serbios, Crovates y Eslovens l'1 d'aviento de 1918, estau conoixiu como Yugoslavia, que será o suyo nombre oficial uns anyos dimpués. Os crovates d'Istria y Chadra y ciertas islas quedoron en Italia por o Tractau de Rampallo de 1922, y tamién los de Rijeka u Fiume en 1924. O nuevo estau de Yugoslavia representó pa os crovates una dominación por part d'a monarquía serbia, que exerceba o centralismo en contra d'os intreses crovates y con a colaboración d'a minoría serbia de Croacia. Os crovates fuoron deixando de creyer en o ilirismo y, quan a oposición crovate fue prou perseguida y o rei Aleixandre I imposó una dictadura, o nacionalismo crovate se radicalizó con a formación d'o movimiento ustaixa ultracatolico y ultranacionalista. En os zaguers anyos d'a primera Yugoslavia se formó a Banovina Crovata con Croacia y territorios crovates de Bosnia-Herzegovina (Posavina, Herzegovina y Bosnia central).

En a Segunda Guerra Mundial as potencias d'o Eixe dioron o poder a os ustaixas pa que formasen o Estau Independient de Croacia, estau formau con o territorio Crovate ixamplau con Bosnia-Herzegovina y Sirmia, pero sin Dalmacia. En este estau os bosniacos musulmans fuoron consideraus crovates, manimenos se persiguió a os serbios, y en menor mesura a os chitans y chudeus. Manimenos ni os ustaixas ni os alemans no podeban controlar tot o territorio, a on operaban guerrillers monarquicos serbios y os partisans comunistas de Josip Broz Tito, os qui a la fin vencioron. Os tres bandos estioron responsables de grans mortalera d'opositors y miembros d'as nacionalidatz que consideraban enemigas. A derrota d'o Eixe y d'os ustaixas en a Segunda Guerra Mundial suposó a reconstrucción de Yugoslavia, pero como estau comunista. A Yugoslavia de Tito recuperó Istria y Dalmacia. Bi habió una guerrilla crovata anticomunista dica 1950, dimpués Titó una paz y estabilidat que duró decadas. Os franciscans aduyoron a part d'os crovates refuchiaus u exiliaus en países como Espanya.

Dende 1990 Croacia y Eslovenia, con mayor tradición capitalista y con una clase dirichent més enriquida que en Serbia mientres o periodo titista tractoron de deixar a Republica Federal Socialista de Yugoslavia, o qualo suposó que esclatasen as guerras yugoslavas de secesión d'a decada de 1990, en as que s'enfrentaban as nacionalidatz que quereban independizar-sen contra os exercito federal controlau por os serbios y contra as minorías serbias locals. En as primeras fases d'a Guerra d'Independencia crovata os crovates fuyoron u fuoron forachitaus de territorio que quedó en control serbio (o 30 % d'o territorio), manimenos una contraofensiva en 1995 dio a victoria a Croacia, os refuchiaus podioron tornar y os serbios eslamporon.

En a Guerra de Bosnia-Herzegovina os crovates luitoron primero contra os serbios y dimpués contra os bosniacos musulmans. Os países occidentals presionoron pa que os bosniacos musulmans y os crovates formasen una Federación Crovata-Musulmana adintro de Bosnia-Herzegovina. Como consequencia d'a Guerra de Bosnia se produció a "limpieza etnica" de zonas de población crovata en Bosnia central, a on s'imposoron os bosniacos musulmans, y de Posavina, a on s'imposoron os serbios. Dimpués d'a Guerra de Bosnia ha continuau o exodo de crovates de Bosnia-Herzegovina ta Croacia y atros países en part por a situación economica.

Referencias

  1. (es) Gabriela Makowiecka, Estanislao Macowiecki La Cultura Eslava Editora Nacional
  2. (es) Miguel A Ladero Quesada: Historia Universal, Edad Media. Vicens Vives.

Bibliografía