Diferencia entre revisiones de «Siero de leit»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
→‎O siero de leit en a elaboración tradicional d'o queso: rascueta en piamontés, xerigot en catalán
Linia 5: Linia 5:
Ha estau considerau muito tiempo como un [[repui]] molesto porque ye muito contaminant y se produce en grans cantidatz en a [[industria quesera]]. Manimenos agora bi ha nuevas tecnolochías que permiten de recuperar-ne os principals constituyents y d'obtener-ne productos prou elaboraus como os concentraus de [[proteínas sericas]], destinaus a estar incorporadas en os productos alimentarios finals.
Ha estau considerau muito tiempo como un [[repui]] molesto porque ye muito contaminant y se produce en grans cantidatz en a [[industria quesera]]. Manimenos agora bi ha nuevas tecnolochías que permiten de recuperar-ne os principals constituyents y d'obtener-ne productos prou elaboraus como os concentraus de [[proteínas sericas]], destinaus a estar incorporadas en os productos alimentarios finals.


== O siero de leit en a elaboración tradicional d'o queso ==
== O primero siero de leit u porán ==
En qualques zonas como a [[Val de Chistau]] se posaba o [[matón]] en una [[formachera]] que yera dencima d'una [[forrada]]. Quan pretaban o matón con as mans cayeba siero en a forrada, acción que se deciba con o verbo ''esporanar''<ref name=PARLACHIST>{{es}} [[Brian Mott]]: ''[[El Habla de Gistain]]''. [[Instituto de Estudios Altoaragoneses]], 1989, pp 131-132.</ref>. ''Esporanar'' ye una parola relacionada con ''porán'', denominación en [[aragonés chistabín|chistabín]] d'o primer siero<ref name="FernandosChistabin">{{es}} [[Fernando Blas Gabarda|BLAS GABARDA, Fernando]] y [[Fernando Romanos Hernando|ROMANOS HERNANDO, Fernando]], ''[[Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano]]''; Gara d'Edizions. Zaragoza, [[2008]]. <small>ISBN978-84-8094-061-0</small></ref>.
En qualques zonas como a [[Val de Chistau]] se posaba o [[matón]] en una [[formachera]] que yera dencima d'una [[forrada]]. Quan pretaban o matón con as mans cayeba siero en a forrada, acción que se deciba con o verbo ''esporanar''<ref name=PARLACHIST>{{es}} [[Brian Mott]]: ''[[El Habla de Gistain]]''. [[Instituto de Estudios Altoaragoneses]], 1989, pp 131-132.</ref>. ''Esporanar'' ye una parola relacionada con ''porán'', denominación en [[aragonés chistabín|chistabín]] d'o primer siero<ref name="FernandosChistabin">{{es}} [[Fernando Blas Gabarda|BLAS GABARDA, Fernando]] y [[Fernando Romanos Hernando|ROMANOS HERNANDO, Fernando]], ''[[Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano]]''; Gara d'Edizions. Zaragoza, [[2008]]. <small>ISBN978-84-8094-061-0</small></ref>.

== O segundo siero de leit u sericueta ==
O primer siero u porán se puet fer bullir de nuevo cuallando atra vegada pa formar un [[requesón]] solido y un liquido dito "sericueta", que ye un segundo siero. A parola "sericueta" presenta variants como ''siricueta'', ''sericueto'', ''xiricueta'', ''chiricueta''<ref>{{es}} [[Pedro Arnal Cavero]]: ''Vocabulario del alto-aragonés (De Alquezar y pueblos próximos''. Consejo superior de investigaciones científicas. Instituto Antonio de Nebrija, Madrid 1944.</ref>, ecetra. En chistabín a sericueta u segundo siero se diz simplament "siero"<ref name="FernandosChistabin"/>, y se consumiba fresco como [[bebida]]. Bi heba una expresión popular rimada relacionada con o porán y o siero:
O primer siero u porán se puet fer bullir de nuevo cuallando atra vegada pa formar un [[requesón]] solido y un liquido dito "sericueta", que ye un segundo siero. A parola "sericueta" presenta variants como ''siricueta'' (en [[aragonés d'a Ribera de Fiscal|Fiscal]]<ref name=ALWIN>[[Alwin Kuhn|KUHN, Alwin]]), ''[[Der hocharagonesische Dialekt|El Dialecto Altoaragonés]]'' (traducción de l'orichinal de 1935); Xordica Editorial. Zaragoza, [[2008]]. p 24 <small>ISBN 978-84-96457-41-6</small></ref>, ''sirigüeta'' (en [[aragonés aragüesino|Aragüés]]<ref name=ALWIN/>), ''siriqueta'' (en [[aragonés bergotés|Torla]]<ref name=ALWIN/>), ''sericueto'', ''xiricueta'', ''chiricueta''<ref>{{es}} [[Pedro Arnal Cavero]]: ''Vocabulario del alto-aragonés (De Alquezar y pueblos próximos''. Consejo superior de investigaciones científicas. Instituto Antonio de Nebrija, Madrid 1944.</ref>, ecetra. A parola ''sericueta'' podría venir d'o latín ''EXCOCTA''<ref name=ALWIN/> y se relaciona con o [[idioma piemontés|piemontés]] ''rascueta'' ("siero que se da a lo bestiar"), y con o catalán ''xerigot''/''xirigot''.

En chistabín a sericueta u segundo siero se diz simplament "siero"<ref name="FernandosChistabin"/>, y se consumiba fresco como [[bebida]]. Bi heba una expresión popular rimada relacionada con o porán y o siero:
{{cita|'''Siero''' que no'n quiero, / '''porán''' que no me'n dan, / '''grullo''' que no m'engullo, / el [[matón]] ta'l [[latón]] / y [[farinetas]] ta'l [[can]].<ref name="FernandosChistabin"/>}}
{{cita|'''Siero''' que no'n quiero, / '''porán''' que no me'n dan, / '''grullo''' que no m'engullo, / el [[matón]] ta'l [[latón]] / y [[farinetas]] ta'l [[can]].<ref name="FernandosChistabin"/>}}



Versión d'o 17:22 26 set 2014

Esquema con a posición d'o siero de leit entre os productos lactios.
Siero de leche.

O siero[1] de leit ye a part liquida que resulta d'a coagulación d'a leit. O siero de leit ye un liquido amarillenco-verdoso formau por arredol d'un 94% d'augua, zucre (a lactosa), proteínas y poquisma materia grasa.

Ha estau considerau muito tiempo como un repui molesto porque ye muito contaminant y se produce en grans cantidatz en a industria quesera. Manimenos agora bi ha nuevas tecnolochías que permiten de recuperar-ne os principals constituyents y d'obtener-ne productos prou elaboraus como os concentraus de proteínas sericas, destinaus a estar incorporadas en os productos alimentarios finals.

O primero siero de leit u porán

En qualques zonas como a Val de Chistau se posaba o matón en una formachera que yera dencima d'una forrada. Quan pretaban o matón con as mans cayeba siero en a forrada, acción que se deciba con o verbo esporanar[2]. Esporanar ye una parola relacionada con porán, denominación en chistabín d'o primer siero[3].

O segundo siero de leit u sericueta

O primer siero u porán se puet fer bullir de nuevo cuallando atra vegada pa formar un requesón solido y un liquido dito "sericueta", que ye un segundo siero. A parola "sericueta" presenta variants como siricueta (en Fiscal[4], sirigüeta (en Aragüés[4]), siriqueta (en Torla[4]), sericueto, xiricueta, chiricueta[5], ecetra. A parola sericueta podría venir d'o latín EXCOCTA[4] y se relaciona con o piemontés rascueta ("siero que se da a lo bestiar"), y con o catalán xerigot/xirigot.

En chistabín a sericueta u segundo siero se diz simplament "siero"[3], y se consumiba fresco como bebida. Bi heba una expresión popular rimada relacionada con o porán y o siero:

Siero que no'n quiero, / porán que no me'n dan, / grullo que no m'engullo, / el matón ta'l latón / y farinetas ta'l can.[3]

Referencias

  1. (es) Artur Quintana i Font: El Aragonés nuclear de Nerín y Sercué (Valle de Vio), Ed. Gara d'Edicions + Institución Fernando el Católico + Diputación de Zaragoza; Zaragoza 2007. ISBN 978-84-8094-060-3, p 92.
  2. (es) Brian Mott: El Habla de Gistain. Instituto de Estudios Altoaragoneses, 1989, pp 131-132.
  3. 3,0 3,1 3,2 (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN978-84-8094-061-0
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 KUHN, Alwin), El Dialecto Altoaragonés (traducción de l'orichinal de 1935); Xordica Editorial. Zaragoza, 2008. p 24 ISBN 978-84-96457-41-6
  5. (es) Pedro Arnal Cavero: Vocabulario del alto-aragonés (De Alquezar y pueblos próximos. Consejo superior de investigaciones científicas. Instituto Antonio de Nebrija, Madrid 1944.

Bibliografía

Veyer tamién