Diferencia entre revisiones de «Siero de leit»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Linia 8: Linia 8:
En qualques zonas como a [[Val de Chistau]] se posaba o [[matón]] en una [[formachera]] que yera dencima d'una [[forrada]]. Quan pretaban o matón con as mans cayeba siero en a forrada, acción que se deciba con o verbo ''esporanar''<ref name=PARLACHIST>{{es}} [[Brian Mott]]: ''[[El Habla de Gistain]]''. [[Instituto de Estudios Altoaragoneses]], 1989, pp 131-132.</ref>. ''Esporanar'' ye una parola relacionada con ''porán'', denominación en [[aragonés chistabín|chistabín]] d'o primer siero<ref name="FernandosChistabin">{{es}} [[Fernando Blas Gabarda|BLAS GABARDA, Fernando]] y [[Fernando Romanos Hernando|ROMANOS HERNANDO, Fernando]], ''[[Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano]]''; Gara d'Edizions. Zaragoza, [[2008]]. <small>ISBN978-84-8094-061-0</small></ref>.
En qualques zonas como a [[Val de Chistau]] se posaba o [[matón]] en una [[formachera]] que yera dencima d'una [[forrada]]. Quan pretaban o matón con as mans cayeba siero en a forrada, acción que se deciba con o verbo ''esporanar''<ref name=PARLACHIST>{{es}} [[Brian Mott]]: ''[[El Habla de Gistain]]''. [[Instituto de Estudios Altoaragoneses]], 1989, pp 131-132.</ref>. ''Esporanar'' ye una parola relacionada con ''porán'', denominación en [[aragonés chistabín|chistabín]] d'o primer siero<ref name="FernandosChistabin">{{es}} [[Fernando Blas Gabarda|BLAS GABARDA, Fernando]] y [[Fernando Romanos Hernando|ROMANOS HERNANDO, Fernando]], ''[[Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano]]''; Gara d'Edizions. Zaragoza, [[2008]]. <small>ISBN978-84-8094-061-0</small></ref>.
O primer siero u porán se puet fer bullir de nuevo cuallando atra vegada pa formar un [[requesón]] solido y un liquido dito "sericueta", que ye un segundo siero. A parola "sericueta" presenta variants como ''siricueta'', ''sericueto'', ''xiricueta'', ''chiricueta'', ecetra. En chistabín a sericueta u segundo siero se diz simplament "siero"<ref name="FernandosChistabin"/>, y se consumiba fresco como [[bebida]]. Bi heba una expresión popular rimada relacionada con o porán y o siero:
O primer siero u porán se puet fer bullir de nuevo cuallando atra vegada pa formar un [[requesón]] solido y un liquido dito "sericueta", que ye un segundo siero. A parola "sericueta" presenta variants como ''siricueta'', ''sericueto'', ''xiricueta'', ''chiricueta''<ref>{{es}} [[Pedro Arnal Cavero]]: ''Vocabulario del alto-aragonés (De Alquezar y pueblos próximos''. Consejo superior de investigaciones científicas. Instituto Antonio de Nebrija, Madrid 1944.</ref>, ecetra. En chistabín a sericueta u segundo siero se diz simplament "siero"<ref name="FernandosChistabin"/>, y se consumiba fresco como [[bebida]]. Bi heba una expresión popular rimada relacionada con o porán y o siero:
{{cita|'''Siero''' que no'n quiero, / '''porán''' que no me'n dan, / '''grullo''' que no m'engullo, / el [[matón]] ta'l [[latón]] / y [[farinetas]] ta'l [[can]].<ref name="FernandosChistabin"/>}}
{{cita|'''Siero''' que no'n quiero, / '''porán''' que no me'n dan, / '''grullo''' que no m'engullo, / el [[matón]] ta'l [[latón]] / y [[farinetas]] ta'l [[can]].<ref name="FernandosChistabin"/>}}



Versión d'o 17:03 26 set 2014

Esquema con a posición d'o siero de leit entre os productos lactios.
Siero de leche.

O siero[1] de leit ye a part liquida que resulta d'a coagulación d'a leit. O siero de leit ye un liquido amarillenco-verdoso formau por arredol d'un 94% d'augua, zucre (a lactosa), proteínas y poquisma materia grasa.

Ha estau considerau muito tiempo como un repui molesto porque ye muito contaminant y se produce en grans cantidatz en a industria quesera. Manimenos agora bi ha nuevas tecnolochías que permiten de recuperar-ne os principals constituyents y d'obtener-ne productos prou elaboraus como os concentraus de proteínas sericas, destinaus a estar incorporadas en os productos alimentarios finals.

O siero de leit en a elaboración tradicional d'o queso

En qualques zonas como a Val de Chistau se posaba o matón en una formachera que yera dencima d'una forrada. Quan pretaban o matón con as mans cayeba siero en a forrada, acción que se deciba con o verbo esporanar[2]. Esporanar ye una parola relacionada con porán, denominación en chistabín d'o primer siero[3].

O primer siero u porán se puet fer bullir de nuevo cuallando atra vegada pa formar un requesón solido y un liquido dito "sericueta", que ye un segundo siero. A parola "sericueta" presenta variants como siricueta, sericueto, xiricueta, chiricueta[4], ecetra. En chistabín a sericueta u segundo siero se diz simplament "siero"[3], y se consumiba fresco como bebida. Bi heba una expresión popular rimada relacionada con o porán y o siero:

Siero que no'n quiero, / porán que no me'n dan, / grullo que no m'engullo, / el matón ta'l latón / y farinetas ta'l can.[3]

Referencias

  1. (es) Artur Quintana i Font: El Aragonés nuclear de Nerín y Sercué (Valle de Vio), Ed. Gara d'Edicions + Institución Fernando el Católico + Diputación de Zaragoza; Zaragoza 2007. ISBN 978-84-8094-060-3, p 92.
  2. (es) Brian Mott: El Habla de Gistain. Instituto de Estudios Altoaragoneses, 1989, pp 131-132.
  3. 3,0 3,1 3,2 (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN978-84-8094-061-0
  4. (es) Pedro Arnal Cavero: Vocabulario del alto-aragonés (De Alquezar y pueblos próximos. Consejo superior de investigaciones científicas. Instituto Antonio de Nebrija, Madrid 1944.

Bibliografía

Veyer tamién