Mont-fort

Ta atros emplegos d'o toponimo Mont-fort se veiga Mont-fort (desambigación).

Ta atros emplegos d'o toponimo Monforte se veiga Monforte (desambigación).

Mont-fort (en castellán Monforte de Moyuela) ye un municipio y localidat aragonesa situata en a muga norte d'a provincia de Teruel, en a comarca d'o Xiloca.

Tien una población de 80 habitants (censo de 2007) en una superficie de 47,77 km², con una densidat de población de 1,68 hab./km².

Cheografía

Mont-fort se troba situato a o piet d'a sierra d'Orich (Sistema Iberico), a una altaria de 1.008 m y en a marguin dreita d'o río Nogueta (u Santa María), afluent d'o río Moyuela, a o que debe o suyo apellito en castellán.

Ye situato a una distancia de 121 km de Teruel, a capital d'a suya provincia.

Mugas

O termin municipal de Mont-fort muga con os municipios de Blesa, Uesa, Loscos y Plenas.

Historia

A carta puebla de Mont-fort ye de l'anyo 1157. Mont-fort yera situato orichinalment chunto a o castiello, esplazando-se dimpués a o plan. Tenió, dende o prencipio d'a Reconquiesta una gran importancia estratechica: yera o punto de contacto entre a depresión de l'Ebro y os sarratos ibericos, en a estremadura aragonesa.

Mont-fort amanixe como una d'as mencions decumentals más antigas d'a redolada, ya que se repobló en 1157, anyada en a que Remón Berenguer IV lo prene y le da a Carta de Población, con os fueros de Zaragoza y fixando as mugas d'o lugar. Mientres un breu periodo de tiempo estió cabeza d'una Comunidat d'aldeyas, ta integrar-se dimpués en a Sexma de Trassierra, una d'as cinco u seis en que se trestallaba a Comunidat de Daroca.

En 1877 s'adhibió a o termin municipal montfortino a pardina d'Otón, con a condición de que heba a pagar un censo a la Comanda de Mont Albán d'a Orden de Sant Chaime.

Toponimia

Seguntes diz a tradición popular en primeras se deciba Montefuerte y por contracción d'o vocable cambeó ta Monfort. O nombre podría tener un orichen a partir de nombre de presona (bi ha toponimos d'o tipo Mont-fort en Francia con orichen antroponimico).

Monfort ye como se vei ya en a Carta Puebla de 1157:

In nomine sancte et individue trinitatis. Ego Raimundus Dei gracia comes barchinonensis et princeps aragonensis facio hanc cartam donationis et cesionis vobis omnibus populatoribus de Monfort qui ibi estis populati veneritis.

Tamién apareix como Monfort, Montfort, u bellas variants, en a Bula d'Hadrián IV (que ye una confirmación d'ilesias que fa o Papa Hadrián IV a o bispe de Zaragoza en 1159), en a lista de primicias de 1279-1280 y en o Fogache de 1495. En o "libro d'a manifestación d'o morabetín d'as aldeyas d'a ciudat de Daroca" (1373) s'escribe Moffort.

O nombre se castellanizó anyadendo una -e seguindo o modelo de Argent-Argente, Cascant-Cascante, y esdevinió Monforte. Dende 1916 ye conoixito oficialment ya como Monforte de Moyuela.

Bi ha microtoponimos en idioma aragonés u talment en mozarabe como o río Nogueta (d'o latín NUCETUM como "Nocito"), tamién conoixiu como río Santa María.

Camín d'o Cit

Placa conmemorativa d'o paso d'o Cit Campeador por Mont-fort.

A localidat ye incluyita en a Rota d'o Cit, creyata en 1999 por diversas deputacions provincials ta remerar os nueucientos anyos d'a muerte d'o Cit Campeador, ya que ye Mont-fort un d'os lugars por a on que pasó iste personache. A prueba d'ello ye que apareixe en o propio Cantar d'o mío Cit, libro en que s'alazeta a rota:

Hya va el mandado por las tierras todas,
pesando va a los de Monçon [Mont-fort] e a los de Huesca [Huesa].

Cantar d'o mío Cit
939-940

Evolución d'a población

Evolución demografica

1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2005
702	753	698	664	488	478	347	203	126	116	77	76

Administración

L'actual Casa d'a Villa de Mont-fort.

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partito	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011
Partido de los Socialistas de Aragón				5	n.p.	0	1	1	1
Partido Aragonés				n.p.	1	1	0	0	2
Alianza Popular/Partido Popular				n.p.	0	0	0	0	0
Total				5	1	1	1	1	3

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partito politico
1979–1983	Adolfo Roche Gadea	UCD
1983–1987
1987–1991
1991–1995		PSOE
1995–1999	Pedro Ángel Gadea de Cortes	PAR
1999–2003	Pedro Ángel Gadea de Cortes	PAR
2003–2007	Carmelo Esteban Lacasa	PSOE
2007–2011	Carmelo Esteban Lacasa	PSOE
2011–2015	José Gracia Plou	PAR

Molimentos

Molimentos relichiosos

• Ilesia Parroquial de Nuestra Sinyora de l'Asumpción (sieglos XVI a o XVIII). Edificata a espensas d'os vecins, dimpués de ser destruita l'antiga mientres as Guerras Carlistas; se remató a suya construcción en 1847, encara que en 1849 mancaba de fer a torre.

• Ermita d'a Virchen de Belén (sieglo XVIII), con precedents goticos.

• Ermita d'a Santa Sepoltura (Santo Sepulcre) (1791). Construcción de mampostería, d'una nau d'un trampo cubillata con vuelta vaída y lunetos. Actualment de propiedat privata.

Molimentos civils

• Castiello de Mont-fort (sieglo XII). Situato en o tozal que manda o lugar, de gran valor estratechico ya que ye situato en a primera linia de serratos a o sud d'a depresión de l'Ebro. D'a edificación orichinal, nomás se'n conservan os alazetz de dos torrazas de mampostería. Bien d'Intrés Cultural.

• Restas d'o Entibo Román (sieglo I), situatas en o estreito d'a Virchen d'o Pilar, en o río Nogueta.

• A Fuent (1954), conchunto formato por a fuent, o lavador y a basa.

Fiestas

• Sant Antón, patrón d'as bestias (17 de chinero). Fogueras y bendición d'animals.

• Sant Blas, patrón de Mont-fort (3 de febrero). Procesión con a imachen d'o santo por as carreras d'o municipio, bendición de lamins y reparto de roscón bendecito.

• Romería a l'Ermita d'a Virchen d'o Pilar (Tercer sabado de mayo, encara que a suya calendata real ye o Lunes de Pentecostés). Se celebra misa en ista ermita, situata amán d'os estreitos d'o río Santa María, dimpués d'a quala o Concello ofreixe un "refresco popular". Gran parti d'os asistents realiza dimpués una chenta en o campo.

• Fiestas Mayors en Honor a l'Alabanza d'a Santa Cruz (Meyatos d'agosto, encara que en realidat ye o 14 de setiembre). As tipicas fiestas de verano d'os lugars, con actos relichiosos, festivals de hota, chuegos tradicionals y ta os más chicotz, concursos y verbenas.

Ocio

• Birlas, chuego tradicional (pareixito a os bolos) que practican hue en día as mullers. Anyalment se fa un campionato local mientres as fiestas patronals.

Asociación Socio-Cultural

Mont-fort tien una asociación socio-cultural dita Montefuerte, establita en 1990 y con seu en l'antiga escuela de ninyas. O nombre d'esta asociación proviene de l'antigo nombre d'o lugar y realiza tot tipo de actividatz culturals; dende excursions a chentas, cursos y chuegos ta os ninos, antimás d'a tipica participación en a Ofridura de Flors a la Virchen d'o Pilar.

Presonaches ilustres

• Francisco Azorín Izquierdo (Mont-fort, 1885 - †Mexico, 1975), arquitecto y politico socialista.

Bibliografía

• "Monforte de Moyuela". Folleto informativo. (Ayuntamiento de Mont-fort, Deputación de Teruel, Gubierno d'Aragón; ¿2002?)

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Mont-fort.
• (es) www.MonforteDeMoyuela.es, pachina web oficial.
• (es) www.MonforteDeMoyuela.com.
• (es) Monforte.tk, Mont-fort
• (es) Mont-fort en AragonEsAsi.com.
• (es) Mont-fort en ComarcaAComarca.com.
• (fr) Mon Fort en "Le nom de Montfort".