Diferencia entre revisiones de «Vitis vinifera»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
Linia 40: Linia 40:
== Fitonimia ==
== Fitonimia ==
A vinya se cautiva dende muito antigo en a [[Peninsula Iberica]], fendo part de l'[[agricultura mediterrania]]. Por o enradigada que ye a tradición d'o suyo cautivo en o quadrant nordeste d'a peninsula, a terminolochía asociada a esta planta en [[idioma latín|latín]] pasó a las luengas romances peninsulars como l'[[idioma aragonés|aragonés]]. Esta terminolochía ye relativament bien conoixida por haber estau documentada en l'[[ALEANR]].<ref>{{es}} [[Manuel Alvar]]: ''Atlas lingüístico y etnográfico de Aragón, Navarra y Rioja''. [[Institución Fernando El Católico]]. Departamento de Geografía Lingüística, Institución Fernando el Católico de la Excma. Diputación Provincial de Zaragoza, 1983. Tomo II </ref>
A vinya se cautiva dende muito antigo en a [[Peninsula Iberica]], fendo part de l'[[agricultura mediterrania]]. Por o enradigada que ye a tradición d'o suyo cautivo en o quadrant nordeste d'a peninsula, a terminolochía asociada a esta planta en [[idioma latín|latín]] pasó a las luengas romances peninsulars como l'[[idioma aragonés|aragonés]]. Esta terminolochía ye relativament bien conoixida por haber estau documentada en l'[[ALEANR]].<ref>{{es}} [[Manuel Alvar]]: ''Atlas lingüístico y etnográfico de Aragón, Navarra y Rioja''. [[Institución Fernando El Católico]]. Departamento de Geografía Lingüística, Institución Fernando el Católico de la Excma. Diputación Provincial de Zaragoza, 1983. Tomo II </ref>

A denominación de ''vit'' se documenta en [[aragonés meyeval|aragonés medieval]] en os "[[documentos en romanz de lo Monesterio de Sant Chuan de la Penya]]" ([[Sieglo XIV]]):
{{cita|asi los damos a vos, dita Horden de Sant Johan con entradas e exidas e pertenencias, las quales les pertenecen o pertenecer les deven del cielo entro a los [[abiso]]s, con sitios, [[paret]]es, [[fusta]]s, [[liena]]s, con gotas e goteras, con '''vites''', con arbores [[árbol fruital|fruytal]]es e non fruytales.<ref>[[Ana Isabel Lapeña Paúl]] ''Documentos en romance del monasterio de San Juan de la Peña (segunda serie, 1325-1399)'' ISSN 0214-7602, Nº 11, 1999 , págs. 295-342 [http://dialnet.unirioja.es/servlet/dcfichero_articulo?codigo=127550]</ref>}}


Un piet de vinya ye una ''cepa''. A vinya que puya por as paretz u que creixe refirmando-se en qualsiquier estructura ye una ''[[parra]]'' u ''[[parrera]]''. As [[branca]]s chovens d'a on salen as fuellas, os [[filo (botanica)|filo]]s y os carrazos son os [[ixarmiento]]s. Os filos tamién son conoixius como ''tiheretas'' (con castellanización fonetica), en muitos puestos por creixer a pars en os ixarmientos. A fuella d'a vinya se diz ''pámpano'' u ''pampano'', pero tamién se'n parla en plural como ''as pampas''. A [[chema]] d'a vinya se diz ''brotón''. O [[tegumento]] d'o fruito se diz ''[[borfollo]]'' (y variants) u ''pelello'' (y variants con castellanización fonetica). O fruito ye a [[uga]], a [[infrutescencia]] ye o [[carrazo]] (cheosinónimo sobre tot oriental) u [[racimo]] (cheosinonimo occidental caso que no siga castellanismo). A simient ye a [[pepita]], [[gran de uga]] u graneta.
Un piet de vinya ye una ''cepa''. A vinya que puya por as paretz u que creixe refirmando-se en qualsiquier estructura ye una ''[[parra]]'' u ''[[parrera]]''. As [[branca]]s chovens d'a on salen as fuellas, os [[filo (botanica)|filo]]s y os carrazos son os [[ixarmiento]]s. Os filos tamién son conoixius como ''tiheretas'' (con castellanización fonetica), en muitos puestos por creixer a pars en os ixarmientos. A fuella d'a vinya se diz ''pámpano'' u ''pampano'', pero tamién se'n parla en plural como ''as pampas''. A [[chema]] d'a vinya se diz ''brotón''. O [[tegumento]] d'o fruito se diz ''[[borfollo]]'' (y variants) u ''pelello'' (y variants con castellanización fonetica). O fruito ye a [[uga]], a [[infrutescencia]] ye o [[carrazo]] (cheosinónimo sobre tot oriental) u [[racimo]] (cheosinonimo occidental caso que no siga castellanismo). A simient ye a [[pepita]], [[gran de uga]] u graneta.

Versión d'o 11:52 19 avi 2013

Vitis vinifera
Ilustración de Vitis vinifera en o manual de plantas medicinals de Köhler de 1887.
Denominacions populars
Vinya
Clasificación cientifica
Plantae
Magnoliophyta
Magnoliopsida
Vitales
Vitaceae
Vitis
V. vinifera
Descripción
Vitis vinifera
Linné, 1758

Vitis vinifera ye una especie de planta d'a división Magnoliophyta, d'a clase Magnoliopsida, de l'orden Vitales y d'a familia Vitaceae. Ye una planta trepadora y de port por un regular arbustivo. Ye orichinaria d'o Proximo Orient y d'o Caucas y se cautiva en muitos países con climas temperaus u temperaus-calidos p'aproveitar o suyo fruito (a uga), con o que se fa o vin.

Os campos de vinya son "vinyers" u "vinyals" y cubren amplas zonas en os semontanos d'os Pireneus (Semontano de Balbastro), y d'o Sistema Iberico (Campo de Borcha, Campo de Carinyena, ecetra).

D'antes bi habio vinyers en tierras mes fridas en o Prepireneu y Sistema Iberico que teneban una importancia relativa p'a economía local. Manimenos con o paso d'o tiempo s'ha iu abandonando estos cautivos por estar poco rentables.

Fitonimia

A vinya se cautiva dende muito antigo en a Peninsula Iberica, fendo part de l'agricultura mediterrania. Por o enradigada que ye a tradición d'o suyo cautivo en o quadrant nordeste d'a peninsula, a terminolochía asociada a esta planta en latín pasó a las luengas romances peninsulars como l'aragonés. Esta terminolochía ye relativament bien conoixida por haber estau documentada en l'ALEANR.[1]

A denominación de vit se documenta en aragonés medieval en os "documentos en romanz de lo Monesterio de Sant Chuan de la Penya" (Sieglo XIV):

asi los damos a vos, dita Horden de Sant Johan con entradas e exidas e pertenencias, las quales les pertenecen o pertenecer les deven del cielo entro a los abisos, con sitios, paretes, fustas, lienas, con gotas e goteras, con vites, con arbores fruytales e non fruytales.[2]

Un piet de vinya ye una cepa. A vinya que puya por as paretz u que creixe refirmando-se en qualsiquier estructura ye una parra u parrera. As brancas chovens d'a on salen as fuellas, os filos y os carrazos son os ixarmientos. Os filos tamién son conoixius como tiheretas (con castellanización fonetica), en muitos puestos por creixer a pars en os ixarmientos. A fuella d'a vinya se diz pámpano u pampano, pero tamién se'n parla en plural como as pampas. A chema d'a vinya se diz brotón. O tegumento d'o fruito se diz borfollo (y variants) u pelello (y variants con castellanización fonetica). O fruito ye a uga, a infrutescencia ye o carrazo (cheosinónimo sobre tot oriental) u racimo (cheosinonimo occidental caso que no siga castellanismo). A simient ye a pepita, gran de uga u graneta.

Referencias

  1. (es) Manuel Alvar: Atlas lingüístico y etnográfico de Aragón, Navarra y Rioja. Institución Fernando El Católico. Departamento de Geografía Lingüística, Institución Fernando el Católico de la Excma. Diputación Provincial de Zaragoza, 1983. Tomo II
  2. Ana Isabel Lapeña Paúl Documentos en romance del monasterio de San Juan de la Peña (segunda serie, 1325-1399) ISSN 0214-7602, Nº 11, 1999 , págs. 295-342 [1]

Bibliografía

Veyer tamién